Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος διήρκησε μια τριετία, μεταξύ 1946 και 1949, και στην παγκόσμια ιστορική βιβλιογραφία καταχωρείται ως η πρώτη πράξη του ψυχρού πολέμου.

Οι συγκρούσεις μεταξύ του Ελληνικού Στρατού και των ανταρτικών δυνάμεων του Δημοκρατικού Στρατού, ο οποίος βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος, ολοκληρώθηκαν με την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού και την εκτέλεση, φυλάκιση κι εξορία χιλιάδων ανταρτών.

Οι αντίπαλοι

Μετά τη γερμανική εισβολή τον Απρίλιο του 1941 που ακολούθησε τον Ελληνοιταλικό Πόλεμο  και την  ακόλουθη τριπλή (γερμανική, ιταλική και βουλγαρική) κατοχή, το καθεστώς της οποίας, επέβαλε (στον λαό) μια μερίδα Ελλήνων συνεργατών της, προέκυψε ένα πολιτικό κενό που επέτρεψε τη γέννηση το φθινόπωρο του 1941, δύο μεγάλων αντιστασιακών οργανώσεων. Του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) και του ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος).

Το ΕΑΜ ήταν ένας συνασπισμός, κυρίως, από μικρά, φιλοαριστερά κόμματα, με κυρίαρχο το ΚΚΕ. Το Φεβρουάριο του 1942  θα δημιουργήσει το στρατιωτικό του σκέλος, τον ΕΛΑΣ, που είχε ως αρχηγό («καπετάνιο») τον  Άρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ). Γρήγορα, ο ΕΛΑΣ κατάφερε να κυριαρχήσει σε όλη τη χώρα, εκτός από την Ήπειρο και τη Δυτική Στερεά, όπου υπήρχε ο ΕΔΕΣ. Στα τέλη του 1944 το ΕΑΜ ήταν η πλέον μαζική πολιτική οργάνωση στην Ελλάδα. Ο ΕΛΑΣ οργανώθηκε, στη βάση του προκατοχικού Ελληνικού Στρατού (σε όλη την υπόλοιπη χώρα, εκτός της κατεχόμενης) σε Σώματα Στρατού, Μεραρχίες, Ομάδες Μεραρχιών κλπ. Λειτουργούσε, επίσης, Σχολή Αξιωματικών στην "Ελεύθερη Ελλάδα" και στελεχώθηκε με πάνω από 800 αξιωματικούς του προπολεμικού Ελληνικού Στρατού και πλήθος υπαξιωματικών του.

Ο ΕΔΕΣ, που συσπείρωνε πλήθος αξιωματικών του προπολεμικού ελληνικού στρατού (χωρίς να ξεπεράσει, όμως, τους 2000 ενόπλους στο σύνολό του, είχε στρατιωτικό διοικητή έναν πρώην αξιωματικό του ελληνικού στρατού, το Ναπολέοντα Ζέρβα, ο οποίος (όπως και πολλοί άλλοι του αντι-εαμικού χώρου) πίστευε ότι το ΕΑΜ είχε ως στόχο την εγκαθίδρυση κομμουνιστικού καθεστώτος, μετά την απελευθέρωση. Αυτή η πεποίθησή του τον έκανε να είναι ιδιαίτερα καχύποπτος σε κάθε κίνηση του ΕΛΑΣ. Από την πλευρά του, ο ΕΛΑΣ συνεχώς πίεζε τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις, συχνά με αιματηρό τρόπο, όπως στην περίπτωση της ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση) να ενταχθούν σε αυτόν.

Μετά την ήττα από τους Γερμανούς και την απόχώρηση της Ελληνικής Κυβέρνησης στην Αίγυπτο,  η κυβέρνηση αποφάσισε να σχηματίσει ένοπλες δυνάμεις, με αξιωματικούς και στρατιώτες με δεξιά φρονήματα, που διέφυγαν από την Ελλάδα, οι οποίες θα συνεισέφεραν στον αγώνα κατά του Άξονα. Μαζί με αυτούς, θα καταφθάσουν στελέχη και φίλοι του κομμουνιστικού κινήματος, για τους οποίους ύψιστος σκοπός είναι ο αντιφασιστικός αγώνας. Έτσι, στον Βασιλικό Στρατό Μέσης Ανατολής, αλλά και στο Βασιλικό Ναυτικό, θα υποχρεωθούν να συνυπάρξουν πολιτικές ομάδες με αντίθετο πολιτικό προσανατολισμό.

Ως ρίζες του Εμφυλίου Πολέμου μπορούν να θεωρηθούν, οι συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων αντιστασιακών οργανώσεων, κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Σημαντικός παράγοντας ήταν η εμπλοκή (όπως και σε άλλες χώρες συνέβη) της  Μεγάλης Βρετανίας, με τη SOE, στην Αντίσταση, με βραχυπρόθεσμο στόχο τον πόλεμο κατά του Άξονα και μακροπρόθεσμα να ελέγξει τις μεταπολεμικές πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Ακρογωνιαίος λίθος της στρατηγικής του Τσώρτσιλ για την Ελλάδα ήταν η επαναφορά του Βασιλιά των Ελλήνων, Γεωργίου Β΄.

Σημαντικό επιβαρυντικό στοιχείο ήταν η απουσία μιας δημοκρατικά νομιμοποιημένης αρχής που θα διηύθυνε τον αντιστασιακό αγώνα ενιαία. Η εξόριστη κυβέρνηση στο Κάιρο δεν είχε ποτέ τεθεί στην κρίση του ελληνικού λαού, καθώς της Κατοχής είχε προηγηθεί η Δικτατορία του Μεταξά και αυτή είχε με τη σειρά της, προέλθει από ανώμαλες πολιτικές εξελίξεις, ενώ το καθεστώς του Βασιλιά, κατά την αποχώρησή του από την Ελλάδα, είχε παραδώσει τους πολιτικούς κρατούμενους στους Γερμανούς, από τους οποίους χιλιάδες θα εκτελεστούν ως αντίποινα.

Όταν ο πόλεμος άρχισε να κλίνει υπέρ των συμμάχων, οι αντιστασιακές οργανώσεις επεδίωξαν, πέρα από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, να επηρεάσουν το πολιτικό μέλλον της χώρας. Αυτό, παράλληλα με τους ανταγωνισμούς που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται μεταξύ των νικητριών δυνάμεων, διαμόρφωσε τα δύο στρατόπεδα.

Κύπριοι στον Εμφύλιο

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής ο Γεώργιος Γρίβας, ίδρυσε στην Αθήνα την Οργάνωση «Χ» η οποία είχε κυρίως δράση εναντίον του αριστερού ΕΑΜ. Πολλοί Κύπριοι επίσης μέλη της Αριστεράς έλαβαν μέρος στον Εμφύλιο πυκνώνοντας τις τάξεις του ΕΑΜ, όπως η Κλειώ Χριστοδουλίδη  αλλά και ο γιατρός Θεόδωρος Μαρσέλλος, από τη Λάρνακα, ο οποίος αναχώρησε με τη γυναίκα του για την Ελλάδα, μέσω Τουρκίας, όπως και ο Λουΐζος, για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον ελληνικό στρατό και στον Ερυθρό Σταυρό. Ύστερα από την κατάρρευση του μετώπου κατέληξε στη Ζαγορά του Πηλίου και στη συνέχεια βγήκε στο βουνό, όπου υπηρέτησε στον λόχο υγειονομικού του 54^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, στην περιοχή του Πηλίου. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου το ΑΚΕΛ με το γενικό του γραμματέα Φιφή Ιωάννου και τον ηγέτη της ΠΕΟ, Ανδρέα Ζιαρτίδη μετέβησαν στην υπό έλεγχο των ανταρτών του Δημοκρατικού Στρατού «Ελεύθερη Ελλάδα», τον Δεκέμβριο του 1948, όπου συζήτησαν με τον ηγέτη του ΚΚΕ  Νίκο Ζαχαριάδη το θέμα της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ελλάδα στιγμάτισε εν πολλοίς την πολιτική ζωή στην Κύπρο προκαλώντας μια τεράστια πόλωση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς η οποία αντέχει μέχρι  τις μέρες μας.

Η έναρξη

Η έναρξη του εμφυλίου μπορεί να τοποθετηθεί στο επεισόδιο της επίθεσης μιας ομάδας ανταρτών του ΕΛΑΣ υπό την καθοδήγηση και την προσωπική εντολή του Γραμματέα του ΚΚΕ, Νίκου Ζαχαριάδη, στο Σταθμό Χωροφυλακής του Λιτοχώρου Πιερίας στις 30 Μαρτίου του 1946. Τους μήνες που ακολούθησαν οι επιθέσεις των ανταρτών κατά της Χωροφυλακής πολλαπλασιάστηκαν και στις 28 Οκτωβρίου 1946 δημιουργήθηκε το Γενικό Αρχηγείο των ανταρτών.

Γενίκευση

Το 1947 ο εμφύλιος πόλεμος γενικεύτηκε σε όλη την Ελλάδα και στις 24 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου οι αντάρτες σχημάτισαν την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, αμφισβητώντας, έτσι, τον έλεγχο της κυβέρνησης στα εδάφη που έλεγχε ο Δημοκρατικός Στρατός. Τον Αύγουστο του 1949, έπειτα από σκληρές μάχες στα βουνά Βίτσι και στο Γράμμο, οι δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού, οι οποίες μειονεκτούσαν αριθμητικά μπροστά στις δυνάμεις του Ελληνικού Στρατού, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το ελληνικό έδαφος.

Η Θεσσαλονίκη την περίοδο του εμφυλίου έχει να επιδείξει μια αρκετά σκοτεινή πορεία: απετέλεσε μια βάση του Ελληνικού Στρατού, διατηρώντας ισχυρές δυνάμεις ασφαλείας, κατάλοιπα της γερμανικής κατοχής, και στα εδάφη της, στο Επταπύργιο, λόγου χάριν, πραγματοποιήθηκαν, έπειτα από εντολή στρατοδικίων, εκτελέσεις, ανταρτών κι αντιφρονούντων. 

Πηγές:

1. Wikipedia: Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946–1949)
2. Σε Καιρό Πολέμου
3. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια 
4. Πέτρος Παπαπολυβίου: Απόηχοι του Ελληνικού Εμφυλίου στην Κύπρο