Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το Κομουνιστικό Κόμμα Κύπρου (ΚΚΚ) προς τα τέλη της δεκαετίας του ‘30 αντιμετώπισε έντονα το δίλημμα για το κατά πόσον έπρεπε να αλλάξει την πολιτική του στο εθνικό ζήτημα. Εντούτοις δεν υπάρχουν ντοκουμέντα ή στοιχεία τα οποία να δείχνουν ότι το ΚΚΚ έλαβε απόφαση για υποστήριξη της Ένωσης. Τα όποια στοιχεία που υπάρχουν είναι οι αναφορές ορισμένων όπως αυτές του Φίλιππου Καραμπότ, του Πλουτή Σέρβα, του Θεωρή Ζαμπά, του Κώστα Γραικού και του Φιφή Ιωάννου οι οποίοι δίνουν κάποιες πληροφορίες όχι και τόσο ξεκάθαρες.

ΑΚΕΛ

Για παράδειγμα ο Πλουτής Σέρβας αφήνει να νοηθεί ότι το κόμμα άλλαξε τη γραμμή του και το έκφρασε δημόσια μέσα από το ΑΚΕΛ. Και υποστήριξε ότι το ΑΚΕΛ δημιουργήθηκε με σκοπό οι κομμουνιστές να αποτινάξουν την ρετσινιά της αντιεθνικής δύναμης και να διευκολυνθούν οι προσπάθειες για την ένταξη τους στο εθνικό κίνημα. Αντίθετα, ο Φιφής Ιωάννου ανάφερε ότι το ΚΚΚ παρέμεινε σταθερό στην ανθενωτική του γραμμή ακόμη και μετά την ίδρυση του ΑΚΕΛ. Αναφέρθηκε στην αντίδραση πολλών στελεχών και υποστήριξε ότι το ΚΚΚ ποτέ δεν πήρε απόφαση για στροφή προς την ένωση. Μάλιστα αφήνει υπόνοιες ότι το εθνικό ζήτημα εμπλούτισε τον κατάλογο των θεμάτων που προκαλούσαν ρωγμές στην ενότητα του κόμματος και μια παρατεταμένη κρίση στην ηγεσία. Και πως επιβλήθηκε στην αριστερή πτέρυγα του ΚΚΚ από τον Πλουτή Σέρβα, ο οποίος αξιοποίησε τις επιτυχίες του ΑΚΕΛ στο θέμα της μαζικοποίησης του κινήματος και της επιτυχημένης παρουσίας του κόμματος στις πρώτες δημοτικές εκλογές του 1943 για να πείσει την πλειοψηφία των στελεχών για το ορθό της νέας πολιτικής. Και παράλληλα αξιοποίησε το γεγονός ότι κατείχε ταυτόχρονα τη θέση του γ.γ. στο ΚΚΚ και στο ΑΚΕΛ, κατευθύνοντας πολλές φορές τα πράγματα κατά τρόπο αντίθετο από αυτόν που συμφωνήθηκε στο ΚΚΚ. Βέβαια ο Πλουτής Σέρβας κάποια στιγμή έχασε τη θέση του γ.γ. του ΚΚΚ και το ίδιο συνέβηκε λίγο αργότερα σε ότι αφορά το ΑΚΕΛ. Όμως ο Φιφής Ιωάννου δεν περιγράφει λεπτομερειακώς την εσωκομματική διαπάλη και ούτε ξεκαθαρίζει τους ακριβείς λόγους για τους οποίους καθαιρέθηκε ο Σέρβας από το ΚΚΚ. Ενώ την απουσία εθνικών επιδιώξεων από το πρόγραμμα που ψήφισε το ΑΚΕΛ κατά την ιδρυτική του σύσκεψη την εξηγεί ως να είναι το αποτέλεσμα της επιμονής των στελεχών του ΚΚΚ στην παλιά ανθενωτική τους στάση. Αλλά και του φόβου των μικροαστών που παρευρέθηκαν στη σύσκεψη της Σκαρίνου για πιθανές διώξεις από το καθεστώς, σε περίπτωση που το νέο κόμμα έκανε αναφορά στην ένωση.

Συμβιβασμός;

Διαφορετική είναι και η ερμηνεία που διετύπωσε ο συγγραφέας Βασίλης Πρωτοπαπάς, ο οποίος αναφέρει ότι στροφή προς την ένωση ήταν μέρος της συμφωνίας που έγινε για την ίδρυση του ΑΚΕΛ. Ο συγγραφέας παραπέμπει στο Φειδία Κυριακίδη, ο οποίος ήταν ένας από τους μικροαστούς που συμμετείχαν στο ιδρυτικό συνέδριο του ΑΚΕΛ και είχε γράψει σειρά άρθρων στην εφημερίδα “Ανεξάρτητος” για το παρασκήνιο των διαβουλεύσεων που έλαβαν χώρα μεταξύ κομμουνιστών και μικροαστών και αφορούσαν την ίδρυση νέου κόμματος αρχών. Η απόφαση για συνεργασία επιτεύχθηκε “στη βάση συμφωνίας επί δύο αρχών: πρώτον, ο αντιαποικιακός αγώνας θα είχε τελικό στόχο την ένωση με την Ελλάδα, δεύτερον ότι η μικρή Κύπρος με την εμβρυώδη βιομηχανική οργάνωση “δεν δύναται να αποτελέση το πρόσφορον πεδίο τολμηρών κοινωνικών πειραματισμών, ή άλλης τινός ασυνήθους ριζικής ανατρεπτικής δράσεως”. Και ο Παύλος Δίγκλης αναφέρεται στην στροφή προς την ένωση και υποστηρίζει ότι έγινε «χωρίς συνεδριακή απόφαση, παραβιάζοντας στοιχειώδεις κανόνες και το καταστατικό του κόμματος, εκπορθήθηκε η γραμμή του ΚΚΚ για την ανεξαρτησία». Ο ίδιος ερμηνεύει τη στροφή του κόμματος προς την ένωση ως αποτέλεσμα των πιέσεων της εθναρχίας και της εθνικιστικής δεξιάς και χαρακτηρίζει την κίνηση αυτή του κόμματος ως έκφραση λαϊκισμού. Στην εξήγηση του προσθέτει επίσης την άποψη ότι οι εθνικιστικές πιέσεις της δεξιάς βρήκαν ανταπόκριση στο εθνικιστικό υποσυνείδητο μερίδας της ηγεσίας του ΑΚΕΛ, κυρίως στα αστικά στοιχεία που εντάχθηκαν στο νεοδημιουργηθέν κόμμα της αριστεράς.

Πάντως ο μελετητής Ρολάνδος Κατσιαούνης υποστήριξε ότι το ΚΚΚ της δεκαετία του ‘30 έθεσε σαν στόχο την οικοδόμηση μαζικού συνδικαλιστικού κινήματος και την ανάπτυξη συμμαχιών με άλλες δυνάμεις για τη δημιουργία ενιαίου μετώπου κατά του αποικιοκρατικού καθεστώτος. Ο πρώτος στόχος επιτεύχθηκε και ως το τέλος της δεκαετίας το κόμμα δημιούργησε κάπου στις 40 νέες συντεχνίες. Μάλιστα το όλο εγχείρημα της δημιουργίας μαζικού συντεχνιακού κινήματος πραγματοποιήθηκε μέσα σε διεθνιστικό κλίμα, με τους Ε/κ και τους Τ/κ να γίνονται μέλη στην ίδια συντεχνία, δίνοντας έτσι δικοινοτικό χαρακτήρα στο συνδικαλιστικό κίνημα. Ενώ τον δεύτερο στόχο δυσκολεύτηκε να τον πετύχει λόγω του ότι από τη μία δρούσε στην παρανομία με πολύ λίγα μέλη και στελέχη, και από την άλλη δεχόταν τις αφόρητες πιέσεις του αντικομουνιστικού κλίματος της εποχής. Παρόλα αυτά κατάφερε να τον πετύχει πιο ύστερα, με την ίδρυση του ΑΚΕΛ και τη σύναψη ευρύτερων συνεργασιών όπως ήταν για παράδειγμα η Παράταξη Εθνικής Συνεργασίας (ΠΕΣ). Στην ουσία το ΚΚΚ διαμέσω του ΑΚΕΛ επιχείρησε να εφαρμόσει την πολιτική του λαϊκού μετώπου και καθ’ υπόδειξη της Κομιντερν έδωσε στο νέο κόμμα “καθαρώς Δημοκρατικόν, Αντιφασιστικόν, και Αντιχιτλερικόν χαρακτήρα”, ενώ επιδίωξε να συμπεριλάβει στις γραμμές του τους εργαζόμενους αγρότες και τα μικροαστικά στρώματα του πληθυσμού των πόλεων. Γι’ αυτό και το ΑΚΕΛ είναι το κόμμα του εργαζόμενου λαού, σε αντίθεση με το ΚΚΚ που ήταν το κόμμα της εργατικής τάξης. Επίσης διαμέσω του ΑΚΕΛ οι Ε/κ κομμουνιστές τόλμησαν να κάνουν τη στροφή στο εθνικό ζήτημα και το 1941 σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Ανεξάρτητος” το νέο κόμμα έκφρασε δημόσια την υποστήριξη του προς την ένωση, ενώ στο Γ’ του Συνέδριο το 1944 η ένωση τέθηκε σαν προγραμματικός στόχος του ΑΚΕΛ.

Πηγές:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Ελληνοκυπριακή Αριστερά και Εθνικό Ζήτημα 1926-1952