Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Κυπριακή Αγροτική Εταιρεία ή Cyprus Farming Company Ltd ιδρύθηκε κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, από Εβραίους που μετοίκησαν στην Κύπρο από τη Ρωσία.  Στη συνέχεια αγοράστηκε από τον επιχειρηματία Παναγιώτη Κ. Ιωάννου.

Τα πρώτα κύμματα Ρωσσοεβραίων άρχισαν να φτάνουν στην Κύπρο το 1882.  Συγκεκριμένα η Cyprus Farming Company Ltd ιδρύθηκε από τον επιχειρηματία Erich Popper και μια ομάδα εβραίων επενδυτών που αγόρασαν ένα αγρόκτημα στο χωριό Κούκλια της επαρχίας Αμμοχώστου  έκτασης 10.000 σκαλών. 

» Βλέπε λήμμα: Εβραίοι και Κύπρος

Από αφηγήσεις πολλών γερόντων, αλλά ιδιαιτέρως από τις αφηγήσεις του σεβάσμιου Τούρκου Ισμαήλ, που ήταν για πολλές δεκαετίες ο σημαντικότερος επιστάτης του αγροκτήματος «τσιφλικιού», αβίαστα βγαίνει το συμπέρασμα πως το τσιφλίκι ήταν φέουδο κατά τους τελευταίους δύο αιώνες. Τσιφλικάτορες ήταν Φράγκοι,  Ρωσσοαρμένηδες, Εβραίοι μέχρι το 1934, που ιδρύθηκε η Κυπριακή Αγροτική Εταιρεία Λτδ.

Τότε άρχισε πραγματικά η επιστημονική αξιοποίηση, έγιναν οι πρώτες γεωτρήσεις και οι πρώτες φυτείες εσπεριδοειδών. Έβαλε εδώ τη σφραγίδα του ο περίφημος Εβραίος γεωπόνος David Slonim.

Ήταν η εποχή που οι Εβραίοι, βοηθούμενοι από το National Jewish Fund, δημιούργησαν αρκετά και αξιόλογα αγροκτήματα, όπως το Φασούρι, το Cyprus Palestine Plantations,  την Cyprus Farming Company στα Κούκλια και άλλα μικρότερα σε όλη την Κύπρο. Ότι οι Εβραίοι είχαν στον νου κάτι πολύ σημαντικότερο από απλή εκμετάλλευση είναι βέβαιο. Στο γραφείο της Εταιρείας βρέθηκαν σχέδια για την δημιουργία μεγάλου οικισμού στην τοποθεσία «Αλή Αγά», που πρόβλεπαν πάρκα, δρόμους, συναγωγή, σχολείο, νηπιαγωγείο, κήπους, δεκάδες οικιών κ.ά..

Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος  που ξέσπασε το 1939 τα άφησε όλα στο στάδιο του σχεδιασμού. Είναι όμως αδιαμφισβήτητο ότι με τη δημιουργία αυτών των αγροκτημάτων και ιδιαίτερα με την εσπεριδοκαλλιέργεια βοήθησαν πολύ τον γεωργικό τομέα της Κύπρου.

Ο Π. Ιωάννου

Ο επιχειρηματίας Παναγιώτης Κ. Ιωάννου αγόρασε  την Κυπριακή Αγροτική Εταιρεία, το 1942 χρονολογία κατά την οποία νυμφεύθηκε την Ανδριανή (Λούλλα), μοναχοκόρη  του  Δημήτρη και της  Ελπίδας Κατσαρή από το Ριζοκάρπασο και το Λεονάρισσο, με την οποίαν απέκτησε τρία παιδιά, τον Δημήτρη, τον Κώστα και τη Σόφη. 

Κράτησε την ονομασία της εταιρείας και με νέους μετόχους συνέχισε ως  Πρόεδρος μέχρι τον θάνατό του. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αγορά του αγροκτήματος εκ 30.000 χιλιάδων στερλινών έγινε δίδοντας τον λόγο τους με χειραψία,  «ττόκκα», χωρίς συμβόλαια και δικηγόρους!

Στην πορεία ο Παναγιώτης Ιωάννου υπήρξε συνιδρυτής της CYPROFRUTA, μετοχικής Εταιρείας κονσερβοποιίας και χυμοποιίας, που κτίστηκε σε έκταση γης του Αγροκτήματος των Κουκλιών.

Κυριάκος Μάτσης

Στα Κούκλια, που παλαιότερα ονομαζόταν Τρικούπιν, κατοικούσαν περίπου 200-250 Τουρκοκύπριοι. Σχεδόν όλοι ήταν εργάτες στο τσιφλίκι. Ως γεωπόνος στο τσιφλίκι εργάστηκε ο ήρωας της ΕΟΚΑ Κυριάκος Μάτσης από το Παλαιχώρι. Ο Κυριάκος, ανεψιός του Παναγιώτη Ιωάννου, σπούδασε με υποτροφία της Κυπριακής Αγροτικής Εταιρείας στη Θεσσαλονίκη και το καλοκαίρι του 1952 ανέλαβε την τεχνική διεύθυνση του αγροκτήματος.

Γράφει ο ίδιος: Η διοργάνωσις του Αγροκτήματος τούτου και η επί επιστημονικών βάσεων διεξαγωγή των εργασιών του, απερρόφησε ολόκληρον την προσοχήν και ενεργητικότητά μου, κατά το υπερδιετές διάστημα της εις αυτό παραμονής μου. Ο Κυριάκος ερχόμενος σε επαφή και με γεωργούς των κοινοτήτων της περιοχής, δεν παρέλειπε να δίδει σε αυτούς οδηγίες για τα γεωργικά προβλήματα που τους απασχολούσαν, γιατί… «δεν  νοιαζόταν αν τη γη ζουν Τούρκοι για Έλληνες, Εβραίοι, εκείνο πού ’χει αξία είναι να τη ζουν αυτοί που την ποτίζουν με τον ιδρώτα τους». Στα Κούκλια γίνονταν οι πρώτες μυστικές συναντήσεις μεταξύ του Κυριάκου  Μάτση, του Γρηγόρη Αυξεντίου από τη Λύση και άλλων αγωνιστών  του αγώνα της ΕΟΚΑ.

Παραγωγή

Οι κήποι του αγροκτήματος αρχικά παρήγαγαν πορτοκάλια, γκρέιπφρουτ και λεμόνια,  στα χωράφια σπέρνονταν σιτάρι, κριθάρι, βρώμη και παλαιότερα βαμβάκι. Υπήρχε επίσης μεγάλος αριθμός από ελαιόδεντρα και χαρουπιές. Σε μεταγενέστερο στάδιο, φυτεύτηκαν αμπέλια και προστέθηκαν κοπάδια από πρόβατα. Ενωρίς, κάθε πρωί κατέφθανε ο κ. Καλλής Σουρουλλάς από τη Λύση, για να παραλάβει το γάλα.  Η γη του τσιφλικιού, εκτός από τα Κούκλια, επεκτείνεται και στο χώμα Πραστειού, Καλοψίδας, Μακράσυκας και Κοντέας. Αναφέρει ο ανεψιός του Κωστάκης Κυριάκου στο βιβλίο του ΘΥΜΗΣΕΣ: «Οι συνθήκες εργασίας είναι τώρα πολύ βελτιωμένες και το μεροκάματο επίσης. Το ίδιο φυσικά γίνεται και με τις δουλειές της εταιρείας. Τώρα η απασχόληση σχεδόν όλων είναι κανόνας. Εργάτριες από την Καλοψίδα, τη Μακράσυκα και  τη Λύση μεταφέρονται με αυτοκίνητα για δουλειά, ιδιαίτερα, για το μάζεμα των εσπεριδοειδών, των σταφυλιών και των ελιών.

Πηγές:

1. Έρευνα Σόφη Φοιτίδου για Παναγιώτη Ιωάννου
2. Jewish rural settlement 1882-1935