Κίμωνας
Και νεκρός ενίκα
Αθηναίος πολιτικός και στρατιωτικός, γιος του Μιλτιάδη του Αθηναίου πρωταγωνιστή της μεγάλης στρατιωτικής νίκης των Ελλήνων κατά των Περσών στον Μαραθώνα. Μητέρα του ήταν η Ηγησιπύλη, κόρη του βασιλιά της Θράκης Ολόρου. Γεννήθηκε γύρω στα 510 π.Χ. και πέθανε το 449 π.Χ. κατά τη διάρκεια εκστρατείας του, επικεφαλής αθηναϊκών στρατιωτικών δυνάμεων, στην Κύπρο.
Ορφανός από νεαρή ηλικία, αρχικά ο Κίμων είχε αποκτήσει κακή φήμη στην Αθήνα. Η πρώτη ευκαιρία που του δόθηκε για να προκαλέσει την εκτίμηση των συμπολιτών του, ήταν κατά τις παραμονές της ναυμαχίας στη Σαλαμίνα, οπότε έμπρακτα τάχθηκε υπέρ του σχεδίου του Θεμιστοκλέους που πρόβλεπε αντιμετώπιση των Περσών στη θάλασσα αντί στη στεριά. Στην ίδια τη ναυμαχία της Σαλαμίνος, ο Κίμων διακρίθηκε για γενναιότητα. Μετά την εξορία του Θεμιστοκλέους (470 π.Χ.), οι Αθηναίοι ανέθεσαν στον Κίμωνα και στον Αριστείδη τη διοίκηση και διαχείριση των κοινών. Οι ικανότητές του, πολιτικές αλλά και στρατιωτικές, φάνηκαν κατά την εκστρατεία του, μαζί με τον Αριστείδη και τον βασιλιά της Σπάρτης Παυσανία, στη Μικρά Ασία για απελευθέρωση των εκεί ελληνικών πόλεων από τον περσικό ζυγό. Κατά των Περσών αγωνίστηκε και στη Θράκη. Οι επιτυχίες του είχαν σαν αποτέλεσμα να τιμηθεί υπερβολικά από τους Αθηναίους, που έκριναν ότι τώρα οι Πέρσες δεν αποκρούονταν μόνο στην Ελλάδα αλλά καταβάλλονταν και σε εκστρατείες κατ' αυτών.
Στη συνέχεια ο Κίμων νίκησε τους Δόλοπες πειρατές και τους εκδίωξε από τη Σκύρο, την οποία κατέλαβε. Κατέλαβε επίσης τη Νάξο (467 π.Χ.) ύστερα από μακρά πολιορκία. Στράφηκε ύστερα πάλι κατά των Περσών.
Η σπουδαιότερη στρατιωτική του επιτυχία μπορεί να θεωρηθεί η μάχη στον Ευρυμέδοντα ποταμό (469 π.Χ.) στη διάρκεια της οποίας νίκησε τους Πέρσες οι οποίοι έχασαν οριστικά την επιρροή τους στο Αιγαίο. Η νίκη του αυτή αύξησε το πολιτικό γόητρο των Αθηναίων με αποτέλεσμα και άλλες πόλεις, προπάντων της Μ. Ασίας, να γίνουν μέλη της Συμμαχίας (B.D. Merrit et alii, The Athenian Tribute Lists, vol. Ill, 1950, σσ. 209 - 13).
Ο Κίμων υπήρξε πρωτεργάτης των διαφόρων πολεμικών επιχειρήσεων της Δηλιακής Συμμαχίας, τις οποίες διεξήγαγε με επιτυχία. Το γεγονός αυτό του εξασφάλισε κύρος και πλούτη και τον κατέστησε αρχηγό του αριστοκρατικού κόμματος των Αθηνών. Το ότι ο ίδιος καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια, συνέβαλε στο να εκλεγεί πολλές φορές στο αξίωμα του στρατηγού.
Επειδή η αθηναϊκή πολιτική για την Κύπρο εντασσόταν στα πλαίσια του αγώνα ενάντια στους Πέρσες, ήταν επόμενο ότι οι Αθηναίοι θα προσπαθούσαν να την ελευθερώσουν από τον περσικό ζυγό, αναχαιτίζοντας έτσι την περσική επιρροή. Μετά τη νίκη στον Ευρυμέδοντα, έστειλαν στην Κύπρο 200 πλοία με αρχηγό τον Χαριτημήδη (Κτησίας, Περσικά, 32) χωρίς όμως επιτυχία. Αργότερα αναλήφθηκε και δεύτερη προσπάθεια από τον ίδιο τον Κίμωνα. Πράγματι την άνοιξη του 449 π. Χ. στόλος με ισάριθμα, με την πρώτη φορά, πλοία απέπλευσε για την Κύπρο υπό την προσωπική αρχηγία του Κίμωνος και με υπαρχηγό τον Αναξικράτη (Διόδ. XII, 4). Εξήντα από τα πλοία αποσπάστηκαν από το κύριο σώμα του στόλου με προορισμό την Αίγυπτο, για να υποστηρίξουν την ανταρσία του Αμυρταίου στο Δέλτα (Θουκ. Ι, 112,3). Αν κρίνουμε με βάση ό,τι ακολούθησε, τούτο συνέβαλε στην αποδυνάμωση εκείνων που προορίζονταν για την Κύπρο.
Στην Κύπρο υπήρχαν εγκατεστημένες περσικές φρουρές στη Σαλαμίνα (Διόδ., XII, 4, 1) καθώς και στο Μάριον και το Κίτιον, αν κρίνουμε από τις επιχειρήσεις του Κίμωνος, ενώ ο κύριος όγκος των περσικών δυνάμεων στάθμευε στην Κιλικία, με αρχηγό τον Μεγάβυζο.
Η επιχείρηση των Αθηναίων υπό τον Κίμωνα άρχισε από το Μάριον, που βρίσκεται στο πλησιέστερο σημείο από την Ελλάδα, και ήταν η πρώτη πόλη που θα συναντούσαν. Φαίνεται ότι το Μάριον έπεσε εύκολα και, σύμφωνα με νομισματικές μαρτυρίες, ο Κίμων αντικατέστησε τον Φοίνικα βασιλιά του Σασμά με τον Στασίοικο. Αν μάλιστα κρίνουμε από τις αλλαγές που έγιναν την εποχή αυτή στο παλάτι του Βουνιού, φαίνεται ότι ο Στασίοικος θα επεξέτεινε την κυριαρχία του και στους Σόλους (Ε. Gjerstad, The palace of Vouni, 1932, σσ. 145 - 171).
Στη συνέχεια ο Κίμων προχώρησε, παραπλέοντας τα δυτικά και τα νότια παράλια της Κύπρου, προς το Κίτιον, προπύργιο των Περσών και των Φοινίκων στο νησί, που το πολιόρκησε. Όμως στη διάρκεια της πολιορκίας παρουσιάστηκαν μεγάλες δυσκολίες. Οι αθηναϊκές δυνάμεις, σύμφωνα προς ορισμένες πηγές, υπέφεραν από λιμό (=έλλειψη τροφίμων, Θουκυδ. Ι, 112.4) ενώ άλλες πηγές αναφέρουν ότι συνέβη λοιμός (=επιδημία). Ο ίδιος ο Κίμων πέθανε αιφνίδια κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Κιτίου, πράγμα που σημαίνει ότι η δεύτερη εκδοχή είναι η σωστή (SCE, IV, 2, σ. 483 . Η Bengtson, The Greeks and the Persians, 1969, σ. 95).
Όπως ήταν επόμενο, η ξαφνική απώλεια του Κίμωνος ανάγκασε τους Αθηναίους να λύσουν την πολιορκία του Κιτίου και να διακόψουν την όλη εκστρατεία. Πριν φύγουν, ωστόσο, από την Κύπρο για την Αθήνα, δοκίμασαν μια τελευταία επίθεση κατά της Σαλαμίνος κι έδωσαν νικηφόρα μάχη στη ξηρά, ενώ παράλληλα ο στόλος τους κατανίκησε στ' ανοικτά της πόλης τον εχθρικό. Οι δυο αυτές νίκες των δυνάμεων του Κίμωνος στην Κύπρο, λίγο ύστερα από τον θάνατο του ιδίου, προκάλεσαν τη γνωστή επιγραμματική φράση ότι ο Αθηναίος στρατηγός και νεκρός ενίκα. Όμως κατά τις επιχειρήσεις στη Σαλαμίνα χάθηκε κι ο Αναξικράτης, ο οποίος είχε αναλάβει την αρχηγία του εκστρατευτικού σώματος των Αθηναίων μετά τον θάνατο του Κίμωνος (Θουκυδ., αυτόθι). Αν πιστέψουμε τη μαρτυρία του Ισοκράτη (Περί Εἰρήνης, 86), οι αθηναϊκές απώλειες ήσαν τεράστιες και μπορούν να συγκριθούν με τις καταστροφές στη Σικελία, στην Αίγυπτο και στους Αιγός Ποταμούς. Ο Ισοκράτης λέγει πως οι Αθηναίοι απώλεσαν στην Κύπρο 150 τριήρεις.
Με την κατάσταση αυτή των πραγμάτων η συνέχεια των επιχειρήσεων στην Κύπρο ήταν μάταιη. Έτσι, μ' ό,τι απέμεινε, επέστρεψαν στην Ελλάδα χωρίς την υλοποίηση του αντικειμενικού τους σκοπού. Τα επιφανέστερα θύματα θάφτηκαν στον Κεραμεικό μαζί με τους πιο διάσημους Αθηναίους (Παυσανίας, Ι, 29, 13). Η Κύπρος παρέμενε κάτω από την περσική κυριαρχία ενώ οι Αθηναίοι με την ειρήνη του Καλλία, δεσμεύονταν να μη επιχειρήσουν ξανά παρόμοιο εγχείρημα.
Όπως αναφέρουν οι αρχαίες φιλολογικές πηγές, ο Κίμων δεν αντιμετώπισε μόνο τις περσικές δυνάμεις στην Κύπρο, αλλά, ενταγμένες σ' αυτές, και τις δυνάμεις των Φοινίκων, των Κιλίκων και των Κυπρίων. Ο Θουκυδίδης (1.112,4) γράφει ότι η μάχη στη Σαλαμίνα, τόσο στη ξηρά όσο και στη θάλασσα, έγινε μεταξύ Αθηναίων αφ' ενός, και Φοινίκων και Κιλίκων αφ' ετέρου. Ο Διόδωρος Σικελιώτης (12.3,3) γράφει ότι ο Κίμων, ενώ πολιόρκησε το Κίτιον, στη συνέχεια συνήψε ναυμαχία προς δυνάμεις εχθρικές που έρχονταν εναντίον του από την Κιλικία και την Φοινίκη. Ο Αίλιος Αριστείδης (Παναθηναϊκός, 151.19) γράφει ότι οι Αθηναίοι δεν έχασαν ευκαιρία που να μη δώσουν δείγματα της ανδρείας τους, πολεμώντας ταυτόχρονα κατά των Φοινίκων, των Κιλίκων και των Κυπρίων.
Επίσης, σύμφωνα προς τις αρχαίες φιλολογικές πηγές, ο Κίμων δεν εξεστράτευσε μια μόνο φορά στην Κύπρο. Εκτός από τη γνωστή εκστρατεία του 449 π.Χ., κατά τη διάρκεια της οποίας έχασε τη ζωή του, ήλθε και πιο πριν στο νησί, αμέσως μετά τη λαμπρή του νίκη στον Ευρυμέδοντα ποταμό. Όπως γράφει ο Πολύαινος (Στρατηγήματα, 1.34.1), μετά τη νίκη στον Ευρυμέδοντα (469 π.Χ.) κι αφού αιχμαλώτισε πολλά βαρβαρικά καράβια, έδωσε εντολή στους Έλληνες να επιβιβαστούν σ' αυτά, να φορέσουν περσικές στολές και να πλεύσουν κατά της Κύπρου. Οι Κύπριοι, που εξαπατήθηκαν από τη θέα της βαρβαρικής εμφάνισής τους, υποδέχθηκαν τον αθηναϊκό στόλο σαν φιλικό. Έτσι, οι Αθηναίοι αποβιβάστηκαν και νίκησαν τους Κυπρίους. Φυσικά ο Πολύαινος, μιλώντας εδώ για «Κυπρίους», θα εννοεί ασφαλώς τις περσικές και συμμαχικές προς αυτές φρουρές του νησιού.
Για άφιξη του Κίμωνος στην Κύπρο μετά τη νίκη στον Ευρυμέδοντα, ομιλεί κι ο ιστορικός Αριστόδημος σε διασωθέντα αποσπάσματα έργου του. Ο Διόδωρος Σικελιώτης πάλι αναφέρει (11.61, 1-7) ότι το τέχνασμά του να ντύσει τους στρατιώτες του με περσικές στολές, ο Κίμων το έκαμε κάπου κοντά στον Ευρυμέδοντα, όπου και κατατρόπωσε τις περσικές φρουρές στη ξηρά, ενώ στη συνέχεια έπλευσε προς την Κύπρο. Ας σημειωθεί ότι στον Ευρυμέδοντα οι Πέρσες ανέμεναν και ναυτική ενίσχυση από την Κύπρο, που όμως δεν έφθασε έγκαιρα επειδή ο Κίμων επέσπευσε τη σύγκρουση.
Ο Πλούταρχος, στον βίο του Κίμωνος, γράφει ότι το σώμα του μετεφέρθη στην Αττική όπου κι ετάφη. Παρέχει όμως και την πληροφορία ότι ο Αθηναίος στρατηγός τιμήθηκε ιδιαίτερα και σ' αυτή την πόλη του Κιτίου, στην Κύπρο, όπου φαίνεται ότι είχε ανεγερθεί κενοτάφιο γι’ αυτόν: ... Τιμῶσι δέ καί Κιτιεῖς τάφον τινά Κίμωνος... ἐν λοιμῷ καί γῆς ἀφορίᾳ τοῦ θεοῦ προστάξαντος αὐτοῖς μή ἀμελεῖν Κίμωνος, ἀλλ' ὡς κρείττονα σέβεσθαι καί γεραίρειν.
Δηλαδή:
... Αλλά τιμούν και οι Κιτιείς έναν τάφο του Κίμωνος ...επειδή ο θεός τους διέταξε, σε κάποια περίοδο λοιμού και ακαρπίας της γης, να μη παραμελούν τον Κίμωνα αλλά να τον σέβονται και να τον τιμούν σαν ανώτερη ύπαρξη.
Βλέπε και λήμματα