Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο ηλεκτρισμός στην Κύπρο πρωτοεμφανίστηκε το 1903 με την εγκατάσταση, από την τότε αποικιακή Αγγλική Κυβέρνηση, μιας ηλεκτρογεννήτριας για τις ανάγκες του Κυβερνήτη στη Λευκωσία.  Μια δεύτερη ηλεκτρογεννήτρια εγκαταστάθηκε μετά από λίγο καιρό στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας.

​Το αγαθό του ηλεκτρισμού, άρχισαν να το απολαμβάνουν σταδιακά οι Κύπριοι από το 1912 και μετά, όταν άρχισε η παραγωγή και η δημόσια διάθεσή του σε ευρύτερη εμπορική κλίμακα. Πρωτοπόρα πόλη ήταν η Λεμεσός, στην οποία ιδρύθηκε εταιρεία ηλεκτρισμού με ηλεκτρογεννήτριες.   Η Ηλεκτροφωτιστική Εταιρεία Λεμεσού ιδρύθηκε με πρωτοβουλία των αδελφών Σταματίου, του Γεώργιου Γιαγκόπουλου και άλλων φιλοπρόοδων κατοίκων της πόλης της Λεμεσού. Η παροχή ρεύματος μέσω ηλεκτρογεννήτριας, ήταν από τις 6μμ μέχρι το χάραμα.

Τον αμέσως επόμενο χρόνο, ιδρύθηκε η Ηλεκτρική Εταιρεία Λευκωσίας από τον τότε οικονομικό παράγοντα της πρωτεύουσας Γεώργιο Πιερίδη. Όπως ήταν φυσικό, τη Λεμεσό και τη Λευκωσία, ακολούθησαν αρκετά χρόνια αργότερα (από το 1922 και μετά) και άλλες πόλεις και Αγροτικά Κέντρα (πχ Μόρφου, Πλάτρες, Πεδουλάς, Λεύκαρα, Παραλίμνι).

Στο Βαρώσι

Το 1950

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 50’ υπήρχαν 28 επιχειρήσεις όπου εξυπηρετούσαν 6 πόλεις και 22 κωμοπόλεις ή χωριά. Οι περισσότερες απ’ αυτές ήταν δημοτικές ή κοινοτικές και παρείχαν ηλεκτρισμό σε καθορισμένα όρια αφού η τότε νομοθεσία απαγόρευε την ηλεκτροδότηση καταναλωτών εκτός των ορίων αυτών. Εδώ θα πρέπει να αναφέρω πως ο εξηλεκτρισμός της υπαίθρου ήταν σχεδόν ανύπαρχτος.

Τα βήματα για την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ) ξεκίνησαν το 1946, όταν εδικοί εμπειρογνώμονες, που κλήθηκαν στην Κύπρο για χάρη της αποικιακής Αγγλικής Κυβέρνησης, κατέθεσαν την μελέτη τους για την δημιουργία του πρώτου ηλεκτροπαραγωγού σταθμού.

Ο τότε Κυβερνήτης του νησιού, ευχαριστημένος με την μελέτη τους, διόρισε μια πενταμελή ομάδα ώστε να υλοποίηση την πρόταση των εμπειρογνωμόνων. Η τοποθεσία που επιλέχθηκε από την πενταμελή ομάδα για την σύσταση του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού ήταν η Δεκέλεια.

Οι εργασίες για την πρώτη φάση των εργασιών ξεκίνησε στις 20 Μαρτίου 1950 και αποπερατώθηκαν στις 2 Φεβρουαρίου 1953 όπου και ο σταθμός τέθηκε σε λειτουργία. Οι υπόλοιπες φάσεις συνέχισαν αργότερα μέχρι η ολική δυναμικότητα του σταθμού φτάσει στα 84 ΜW

Ο ηλεκτροπαραγωγικός σταθμός της Δεκέλειας, πιθανώς το μεγαλύτερο έργο μέχρι την τότε εποχή, ηλεκτροδοτούσε αρχικά την Λευκωσία, Λεμεσό, Αμμόχωστο, Λάρνακα, Κερύνεια και Μόρφου. Η Πάφος συνέχισε να εξασφαλίζει ηλεκτρισμό από την τοπική της μονάδα.

Στα πρώτα χρόνια ίδρυσης της ΑΗΚ ξεκίνησε και η μεγάλη προσπάθεια εξηλεκτρισμού του νησιού, έτσι έγιναν και οι πρώτες γραμμές μεταφοράς όπου θα ένωναν τις μεγάλες πόλεις με τον σταθμό, όπως η γραμμές Δεκέλειας-Λευκωσίας, Δεκέλειας-Λάρνακας, Λάρνακας-Λεμεσού κλπ.

Με την πάροδο του χρόνου ο εξηλεκτρισμός της Κύπρου προχώρησε κανονικά μέχρι που κάλυψε ολόκληρη το νησί. Για τις ανάγκες αυτού ιδρύθηκαν και άλλοι σταθμοί, ο δεύτερος σταθμός ήταν στο χωριό Μονή το 1966, ο τρίτος και πάλι στην Δεκέλεια το 1980 και ο τέταρτος στην περιοχή Βασιλικού το 1997.

 Αρχή Ηλεκτρισμού 

Τα πρώτα Δίκτυα Διανομής (χαμηλής τάσης), εγκαταστάθηκαν στα κέντρα πόλεων και συνδέθηκαν στις ηλεκτρογεννήτριες που υπήρχαν, για σκοπούς ηλεκτροφωτισμού και τροφοδοσίας μικρού αριθμού καταναλωτών.

Μέχρι το 1952 που ιδρύθηκε η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου, η διάδοση του ηλεκτρισμού στο νησί συνεχιζόταν με πολύ αργό ρυθμό, ενώ ο εξηλεκτρισμός της υπαίθρου ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτος.

Ο πιο πάνω τρόπος παραγωγής και διανομής του ηλεκτρισμού ήταν αντιοικονομικός, δεν επέτρεπε τη γρήγορη εξάπλωσή του και τη συμβολή του στην ανάπτυξη της οικονομίας του τόπου. Την ιδανική λύση στο πρόβλημα, θα έδινε η εγκαθίδρυση ενός κεντρικού οργανισμού για την κάλυψη των αναγκών ηλεκτροδότησης ολόκληρης της Κύπρου.

Έτσι, στις 30 Οκτωβρίου 1952 ιδρύθηκε η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ), που είχε την ευθύνη για την παραγωγή, μεταφορά και διανομή του ηλεκτρισμού.  Η ΑΗΚ τα πρώτα δύο χρόνια της ίδρυσής της προχώρησε στην απαλλοτρίωση των μικρών ηλεκτρικών επιχειρήσεων όλων των πόλεων της Κύπρου, ώστε να αρχίσει η μεγάλη προσπάθεια εξηλεκτρισμού του νησιού.

Το 1953 εγκαθιδρύθηκε ο πρώτος Ηλεκτροπαραγωγός Σταθμός (ΗΣ) στη Δεκέλεια με χρηματοδότηση της Κυβέρνησης. Με τη λειτουργία του σταθμού Δεκέλειας, είχαν κατασκευαστεί και οι βασικές γραμμές μεταφοράς που θα συνέδεαν τον σταθμό με τις κυριότερες πόλεις.  Έτσι, κατασκευάστηκαν οι γραμμές Δεκέλειας-Λευκωσίας, Δεκέλειας-Λάρνακας, Λάρνακας-Λεμεσού κλπ.  Απ' εδώ και πέρα, η ανάπτυξη της ΑΗΚ προχώρησε με γοργά βήματα, ιδιαίτερα μετά την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1960.

Με την όλο και μεγαλύτερη ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας, οι απαιτήσεις σε ηλεκτρική ενέργεια αυξήθηκαν.  Ενώ το 1952, η Αρχή ηλεκτροδοτούσε μόνο τις πόλεις της Λευκωσίας και Λεμεσού, το 1954 αύξησε σε 11 τις ηλεκτροδοτούμενες πόλεις και χωριά και το 1960 ο αριθμός αυτός έφτασε τις 100 πόλεις και χωριά, με την ανάλογη αύξηση των γραμμών Μεταφοράς, Υποσταθμών Μεταφοράς και Δικτύου και Υποσταθμών Διανομής.

Η ΑΗΚ προχώρησε στην κατασκευή και δεύτερου ΗΣ στη Μονή, η πρώτη φάση του οποίου ολοκληρώθηκε το 1966 και η τελευταία (τρίτη) το 1976.  Παράλληλα το Δίκτυο Μεταφοράς και Διανομής αναβαθμίστηκε στα κέντρα πόλεων και επεκτάθηκε σημαντικά, εξηλεκτρίζοντας σταδιακά τις Κοινότητες σε όλη την Κυπριακή επικράτεια. 

Εισβολή

Μετά τα τραγικά γεγονότα της Εισβολής του 1974, ακολούθησε εκ νέου μία αλματώδης ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας, καθιστώντας αναγκαία την ανέγερση νέου ΗΣ, ο οποίος θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και θα αντικαθιστούσε τις πρώτες και αντιοικονομικές πλέον μονάδες του πρώτου σταθμού στη Δεκέλεια. Έτσι, δίπλα στον παλιό σταθμό στη Δεκέλεια, το 1980 ξεκίνησαν οι εργασίες ανέγερσης της πρώτης φάσης του νέου ΗΣ Δεκέλεια Β, ο οποίος ολοκληρώθηκε σε τρία στάδια το 1993. Η κατεδάφιση του παλιού σταθμού στη Δεκέλεια έγινε το 2002 μετά από λειτουργία 40 χρόνων.

Το 1997 άρχισαν οι εργασίες για την ανέγερση ενός νέου ΗΣ στην περιοχή Βασιλικού. Η πρώτη φάση του ΗΣ Βασιλικού, αποτελούμενη από δύο ατμοηλεκτρικές μονάδες παραγωγής και έναν αεριοστρόβιλο ανοικτού κύκλου, λειτούργησε το 2000. Στη συνέχεια, εγκαταστάθηκε και λειτούργησε τρίτη ατμοηλεκτρική μονάδα το 2004, καθώς και δύο μονάδες αεριοστροβίλων συνδυασμένου κύκλου το 2010 και 2011.  Επιπρόσθετα, στη Δεκέλεια, εγκαταστάθηκαν και τέθηκαν σε εμπορική λειτουργία  μηχανές εσωτερικής καύσης τα έτη 2009 και 2010.

Μαρί  

Η καταστροφική έκρηξη στη Ναυτική Βάση στο Μαρί στις 11 Ιουλίου 2011 κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς τον ΗΣ Βασιλικού. Τότε ξεκίνησε ένας τιτάνιος αγώνας στην ΑΗΚ για πλήρη επιδιόρθωση και επαναφορά σε λειτουργία του ΗΣ Βασιλικού. Είναι αδιαμφισβήτητα ένα μεγάλο επίτευγμα ότι σε διάστημα μόλις δύο ετών έγινε πλήρης ανοικοδόμηση του Σταθμού και, μέχρι το καλοκαίρι του 2013, όλες οι μονάδες παραγωγής του είχαν τεθεί σε εμπορική λειτουργία.

Διαχωρισμός

Σύμφωνα με Ευρωπαϊκή οδηγία και σχετικές αποφάσεις της ΡΑΕΚ το 2014, η ΑΗΚ  έχει διαχωριστεί σε 4 Βασικές Ανεξάρτητες Ρυθμιζόμενες Δραστηριότητες και τη Διεύθυνση Μη Ρυθμιζόμενων δραστηριοτήτων.   Η κάθε Βασική Ρυθμιζόμενη Δραστηριότητα οργανώνει τα τμήματά της ανεξάρτητα ώστε να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις νέες ανάγκες της Αγοράς.  Ο Λειτουργικός Διαχωρισμός των Δραστηριοτήτων της ΑΗΚ διασφαλίζει την ισότιμη αντιμετώπιση όλων των Συμμετεχόντων στην Αγορά, την πλήρη διαφάνεια και την αποφυγή σταυροειδών επιδοτήσεων.  Η Μεταφορά και η Διανομή αποτελούν μονοπωλιακές δραστηριότητες με βάση τη Νομοθεσία και ρυθμίζονται από την ΡΑΕΚ, ενώ Παραγωγή και Προμήθεια δραστηριοποιούνται πλέον στον ελεύθερο ανταγωνισμό.

Το Φεβρουάριο 2022 υπογράφηκε το συμβόλαιο για την 6^η Μονάδα Αεριοστροβίλων Συνδυασμένου Κύκλου στον ΗΣ Βασιλικού με συνολική μέγιστη δυναμικότητα 160MW.  Η νέα Μονάδα Παραγωγής αναμένεται να τεθεί σε εμπορική λειτουργία πριν την καλοκαιρινή περίοδο του  2024.  Η Μονάδα θα έχει ως κύριο καύσιμο το φυσικό αέριο, αλλά θα μπορεί να λειτουργεί και με διυλισμένο πετρέλαιο (diesel), ως εναλλακτικό καύσιμο. 

Πηγές:

1. Περιθώριο: Ο ηλεκτρισμός στην Κύπρο. Μικρό ιστορικό
2. ΑΗΚ: Ιστορική αναδρομή
3. Φωτογραφίες από τα blog του Φοίβου Σταυρίδη και Σωκράτη Τ. Αντωνιάδη