Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κάτω Πλάτρες- Kato Platres. Χωριό της επαρχίας Λεμεσού, περί τα 42 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Λεμεσού. Οι Κάτω Πλάτρες είναι κτισμένες σε μέσο υψόμετρο 920 μέτρων. Το ανάγλυφο στην περιοχή τους είναι τραχύ και βουνίσιο με στενές βαθιές κοιλάδες και απότομες βουνοπλαγιές. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από τους μικρούς παραπόταμους του Διαρίζου και του Χαποταμιού που ρέουν στην περιοχή. Παλαιότερα οι Κάτω Πλάτρες ήταν γνωστές με την ονομασία Τορνάρηδες, επειδή οι κάτοικοι των Κάτω Πλατρών ασχολούνταν με την κατασκευή αγγείων (τόρνος είναι ο τροχός του αγγειοπλάστη ή του τορνάρη).

» Βλέπε λήμμα: Αγγειοπλαστική

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν τα πυριγενή πετρώματα του Τροόδους, κυρίως γάββροι, διαβάσες, βερλίτες και λάβες. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη και φαιοχώματα.

Οι Κάτω Πλάτρες δέχονται μια ψηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται περί τα 810 χιλιοστόμετρα. Παρά τη ψηλή βροχόπτωση, το τραχύ και απότομο ανάγλυφο δεν αφήνει πολλά περιθώρια για γεωργική ανάπτυξη. Στις λιγότερο απότομες πλαγιές και κατά μήκος των στενών κοιλάδων καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών και διάφορα φρουτόδεντρα (κυρίως κερασιές και μηλιές αλλά και αχλαδιές, δαμασκηνιές και ροδακινιές). Η μεγαλύτερη ωστόσο έκταση του χωριού είναι ακαλλιέργητη και σ’ αυτή φυτρώνει άγρια φυσική βλάστηση, κυρίως πεύκα, ξισταρκές, τρεμιδκιές, σπαλαδκιές και λατζ΄ιές. Μέρος της διοικητικής του έκτασης καταλαμβάνεται από το κρατικό δάσος του Τροόδους.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, οι Κάτω Πλάτρες συνδέονται στα βόρεια με το χωριό Φοινί (περί τα 2 χμ.), στα βορειοανατολικά με το χωριό Πάνω Πλάτρες (περί τα 3 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Μανδριά (περί το 1,5 χμ.).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές του πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ονομασία

Η ονομασία του χωριού απαντάται και στον ενικό: Πλάτρα (η). Σύμφωνα προς μια άποψη, η ονομασία προέρχεται από την λέξη πράτρια - πράτρα (=πωλήτρια) εκ του γεγονότος ότι κάποια υφάντρα κατοικούσε αρχικά εκεί, που ύφαινε και πωλούσε τα έργα της. Περισσότερες υφάντρες - εμπορευόμενες έδωσαν την ονομασία πράτριες - πράτρες, απ’ όπου το σημερινό Πλάτρες (και Πλάτρα).

Ωστόσο η ονομασία στον πληθυντικό (Πλάτρες) χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται επειδή οι Πλάτρες είναι δύο: οι Πάνω και οι Κάτω. Οι Κάτω Πλάτρες είναι γνωστές και με την ονομασία Τορνάρηδες (οι).

Κατά την ερμηνεία του Σ. Μενάρδου (Τοπωνυμικόν τῆς Κύπρου), πλάτρα (πρβ. πλύστρα, μιζαρώστρα, χολιάστρα) ἤ πλάρκα (πρβ. μαθήρκα) εἶναι προφορά τοῦ πράτρια... θηλυκοῦ τοῦ πράτης (μεταπράτης)... σημαίνει δέ κυρίως τήν πωλοῦσαν, ἔτι δέ καί τήν ὑφαίνουσαν τά παννιά τῶν ἀγροτῶν. Ἡ φράσις «ἐπῆρα φουτᾶν, ζυμπούνιν πού τές πλάτρες» ἦτο ἀρκετή, διά νά ὀνομασθῇ  ἡ μικρά ἐκείνη συνοικία.

Ούτε οι Πάνω ούτε οι Κάτω Πλάτρες μνημονεύονται σε μεσαιωνικές πηγές και φαίνεται ότι είναι χωριά νεώτερα των Μεσαιωνικών χρόνων. Ωστόσο οι Κάτω Πλάτρες (Τορνάρηδες) είναι κατά πολύ αρχαιότερες των Πάνω. Οι Κάτω Πλάτρες ήταν αρχικά μικρός οικισμός αγροτών που ασχολούνταν και με την κατασκευή αγγείων (απ’ όπου η ονομασία Τορνάρηδες, από τον τόρνο, τον τροχό του αγγειοπλάστη /τορνάρη). Τότε οι Πάνω Πλάτρες δεν υπήρχαν, τουλάχιστον ως χωριό όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Οι Πάνω Πλάτρες ήσαν μικρός ασήμαντος οικισμός, αλλά αναπτύχθηκαν ως εξοχικό θέρετρο μετά τον ερχομό των Άγγλων, που γρήγορα επεσήμαναν τα προτερήματα του χώρου και τον χρησιμοποίησαν.

Είναι, επί του προκειμένου, χαρακτηριστική η μαρτυρία του Αθανασίου Σακελλαρίου (Τά Κυπριακά, τόμος Α΄, Αθήνα, 1890, σσ. 61-62) που όταν επεσκέφθη την περιοχή έγραψε μόνο για έναν οικισμό Πλατρών (προφανώς για τις Κάτω Πλάτρες) ενώ για τον δεύτερο (Πάνω Πλάτρες) δεν κάνει λόγο:

...Μίαν δ’ ὥραν πρός βορρᾶν τοῦ Κοιλανίου κεῖται ἡ κώμη Πλάτραι, ἔχουσα 200 κατοίκους. Ἐν αὐτῇ δέ λήγει ἡ  ἀπό Λεμησσοῦ  ὡραία ἁμαξιτός ὁδός...

Μετά, ο ίδιος συγγραφέας, ομιλεί για τη θερινή κατοικία του κυβερνήτη (σημερινή θερινή προεδρική κατοικία), όπου καί τά γραφεῖα τῆς διοικήσεως τῆς νήσου. Ἐνταῦθα δ’ ἐν σκηναῖς διέρχεται τό θέρος ὁ  ἐν τῇ νήσῳ  ἀγγλικός στρατός...

Δεν αναφέρει, ωστόσο, δεύτερο οικισμό Πλατρών. Εξ άλλου κι ο R. Gunnis (Historic Cyprus, 1936, p. 389), γράφει ότι οι (Πάνω) Πλάτρες έγιναν για πρώτη φορά γνωστές ως κέντρο ανάρρωσης Άγγλων στρατιωτών που είχαν πάρει μέρος στην εκστρατεία στην Αίγυπτο, κι ότι ο σημερινός (δηλαδή του 1936) αστυνομικός σταθμός είχε κτιστεί αρχικά ως στρατιωτικό παρεκκλήσι. Η εκστρατεία στην Αίγυπτο που αναφέρει ο Gunnis ήταν η στρατιωτική επέμβαση των Άγγλων στη χώρα αυτή μετά το κίνημα του Αραμπί πασά που τον νίκησαν το 1882. Συνεπώς από αυτή την εποχή οι Πάνω Πλάτρες άρχισαν να χρησιμοποιούνται από τους Άγγλους ως αναρρωτήριο και θέρετρο. Από την εποχή αυτή ο οικισμός αρχίζει να γίνεται γνωστός ως θαυμάσιος χώρος παραθερισμού, κι αρχίζει κι η ανάλογη ανάπτυξή του. Τοπωνύμια, εξ άλλου, της περιοχής (όπως λ.χ. ο καταρράκτης Καληδονίας) ενθυμίζουν το πέρασμα των Βρετανών.

Από τις Κάτω Πλάτρες καταγόταν ο ηθοποιός Σωτήρης Μουστάκας και ο νομικός, συγγραφέας νομικών έργων και Γενικός Εισαγγελέας της Κύπρου, Κρίτων Τορναρίτης.

Πηγή:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια