Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τη δεκαετία του ’50 και ’60 η εικαστική δημιουργία των Tουρκοκυπρίων βιώνει περίοδο ένδειας, καθώς η καλλιτεχνική εκπαίδευση στα σχολεία ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Οι λιγοστές προσπάθειες για πολιτιστική συγκρότηση, λειτουργούν σε ένα πολιτικά βεβαρυμένο και οικονομικά υποβαθμισμένο περιβάλλον. Νομοτελειακά η πολιτική, κοινωνικοοικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη της Κύπρου δεν προσφέρει τη δυνατότητα, ώστε να αναγνωριστούν αυτές οι αξίες, αντίθετα, η σημαντικότερη έγνοια των τουρκοκυπρίων είναι ο καθημερινός αγώνας για επιβίωση.

Μια άλλη πραγματικότητα που επηρεάζει τη σχέση Τουρκοκυπρίων με την τέχνη  την εποχή εκείνη είναι η  εθνοκεντρική στην κάθε κοινότητα διάσταση που άρχισε να επιδρά πολιτικά κυρίως τη δεκαετία του ‘50.

Γκουνέι 

Η σημαντικότερη μορφή που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση μιας σύγχρονης τουρκοκυπριακής εικαστικής δημιουργίας θεωρείται ο Ισμέτ Βαχίτ Γκιουνέι (1923), ο οποίος εμφανίστηκε την εποχή που Kάνθος και Διαμαντής βρίσκονταν στο αποκορύφωμα της δημιουργίας τους. Είναι ο  πρώτος που δείχνει σοβαρό ενδιαφέρον για την τέχνη της ζωγραφικής. Μετατρέποντας αυτό το ενδιαφέρον σε επιμονή, εκπαίδευσε τον εαυτό του ως ζωγράφο. Κάνει την πρώτη του έκθεση το 1946 με την οποία αποσπά και το ενδιαφέρον των Άγγλων κυβερνώντων. Ο καλλιτέχνης αποδέχεται  πρόταση  από το Ισλαμικό Λύκειο στη Λευκωσία  να εργασθεί εκεί ως καθηγητής τέχνης. Το 1948 αρχίζει την πορεία του ως εκπαιδευτικός. Τα νέα του καθήκοντα αποτέλεσαν τη σημαντικότερη ώθηση για να προχωρήσει στη ζωγραφική. Μάλιστα, ο Γκιουνέι κάνει την πρώτη του έκθεση το 1946 στο Αγγλικό Ινστιτούτο στη Λεμεσό.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ένα γεγονός στη ζωή του Ισμέτ Β. Γκιουνέι που υπήρξε καθοριστικό. Το 1956  γνώρισε τον Ιμπραχίμ Τσιαλί ο οποίος θεωρείται  πρωτοπόρος του ιμπρεσιονισμού στην Τουρκία. Πήγε στο εργαστήρι του στην Κωνσταντινούπολη, έμεινε κάποιο διάστημα και παρακολούθησε τον τρόπο της δουλειάς του. Ο Ιμπραχίμ Τσαλί θεωρείται ο πατέρας της τεχνοτροπίας που υιοθέτησε ο καλλιτέχνης. Άλλη μια σημαντική πληροφορία για τον Ισμέτ Β. Γκιουνέι είναι το γεγονός ότι είναι ο σχεδιαστής της σημαίας και του εμβλήματος της Κύπρου. Έχει σχεδιάσει επίσης και τρία αναμνηστικά γραμματόσημα της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ένας άλλος σημαντικός καλλιτέχνης είναι ο Τζιεβντέτ Τσιαγντάς  (1926). Στη διάρκεια της φοίτησής του στο Διδασκαλικό Κολέγιο Μόρφου, (1947 – 1949), κινεί την προσοχή του καθηγητή  ζωγραφικής Διαμαντή ο οποίος τον κατευθύνει προς την τέχνη της ζωγραφικής.  Ο Τζεβντέτ Τσιαγντάς, δουλεύοντας με ακουαρέλες και παστέλ αποδίδει ζωγραφικά τους χώρους της κυπριακής κουλτούρας.

Σημαντική θέση στην εξέλιξη της τουρκοκυπριακής τέχνης κατέχει ο Αϊχάν Μεντές (1935) κάνοντας  τις πρώτες απόπειρες αφηρημένης τέχνης αντλώντας τις μορφές του από  πολιτισμούς της Aνατολής. Αν αναλογιστούμε  την γενιά που ανήκει και λάβουμε υπόψη τις απαιτήσεις της κοινωνίας της δεκαετίας του ΄60, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε το πρωτοπόρο πνεύμα του, όσον αφορά την τόλμη που έδειξε με τη στροφή του στην αφηρημένη τέχνη.

Μια σημαντική γυναικεία παρουσία είναι η  Ιντζί Κανσού (1937) ολοκλήρωσε τις σπουδές της στην Άγκυρα το 1960. Οι φιγούρες της, που αργότερα γίνονται άμορφες, σιγά - σιγά παραχωρούν τη θέση τους σε πειραματικές εφαρμογές  χρωμάτων.

Ο Αλί  Ατακάν (1941), είναι ένα σημαντικό όνομα στο χώρο της ζωγραφικής στα πρώτα χρόνια της Δημοκρατίας. Εργάσθηκε ως εκπαιδευτικός μεταξύ των χρόνων 1962 – 1992 και κατάφερε να μεταδώσει την αγάπη του για τη ζωγραφική, αλλά κυρίως να εφαρμόσει παιδαγωγικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία της. Κατάφερε να καθοδηγήσει ταλαντούχους μαθητές προς μία εικαστική ανέλιξη και σ’ αυτό ήταν πρωτοπόρος. Μια άλλη σημαντική μορφή είναι ο   Γιλμάζ Χακερί (1944) ο οποίος στα έργα του πριν το 1974 χρησιμοποιεί την αφαίρεση.  Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι ο Γιλμαζ Χακερί, είχε ιδιαίτερες σχέσεις με την ελληνοκυπριακή πλευρά, μάλιστα το 1971 και το 1973 έκανε εκθέσεις στη γκαλερί Χίλτον στη Λευκωσία. (φωτο the red rock)

Άλλοι καλλιτέχνες που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης τουρκοκυπριακής τέχνης είναι ο Χουσείν Μουράτ (1916- 1976) ο οποίος φιλοτεχνούσε αγάλματα στη Λάρνακα, ο Γκιουλτεκίν Μπιλγκέ (1945), η  Εμέλ Σαμίογλου (1946) , ο Ταϊλάν Ογούζκαν (1949)  ο οποίος από τον πρώτο χρόνο των σπουδών του, αλλά και αργότερα στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 προσπαθεί  να βρει διαφορετικούς τρόπους ανάγνωσης έξω από το χώρο της παραδοσιακής ζωγραφικής.

Ανεξαρτησια 

Από την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας το 1960 μέχρι και τα νεότερα χρόνια, η Κύπρος δεν ευτύχησε να δει την καλλιτεχνική δημιουργία Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων ως  μια ενιαία έκφραση. Τα διάφορα πολιτικά γεγονότα που άρχισαν να συμβαίνουν ήδη από πολύ νωρίς προκάλεσαν, ακόμα και στην τέχνη, ένα αδιαπέραστο ρήγμα που δυστυχώς παραμένει ακόμα και σήμερα ανοιχτό. 

Είναι γεγονός όμως ότι οι  Τουρκοκύπριοι καλλιτέχνες συνέχισαν το δικό τους δρόμο που φαίνεται εκ των πραγμάτων να ήταν δυσκολότερος από αυτόν των Ελληνοκυπρίων καλλιτεχνών.  Ένας σημαντικός αριθμός καλλιτεχνών παρ’ όλες τις αντικειμενικές δυσκολίες κατόρθωσαν να αρθρώσουν λόγο έκφρασης και να αποτυπώσουν τις δικές τους εικαστικές αναζητήσεις.  

Μαρίνα Σχίζα - Ουμίτ Ινατσί 

Bιβλιογραφία

1. Η κυπριακή τέχνη τον 20ό αιώνα-εκδ. Νεοκυπριακός Σϋνδεσμος, 2005
2. ΑΡΤΙ.ΟΝ - τετράμηνο περιοδικό τέχνης, Ιούλιος 2008, Έκδοση Επιμελητηρίου Καλών Τεχνών Κύπρου
3. Art And Creativity In North Cyprus Volume 1, Heidi Trautmann
   European-Mediterranean Arts Association, 2010