Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Γνωστός ως Κάτων ο Νεότερος (95 - 46 π.Χ.). Ήταν δισέγγονος του Κάτωνος του Πρεσβυτέρου (234 - 149 π.Χ.). Εχρημάτισε ταμίας, δήμαρχος και πραίτωρ στο Ρωμαϊκό κράτος. Ο Κάτων διακρινόταν για τον ακέραιο και αδέκαστο χαρακτήρα του. Υπήρξε ο κύριος πολιτικός αντίπαλος του Καίσαρος και της Τριανδρίας, βαθιά δημοκρατικός, «η συνείδηση της Ρώμης», όπως χαρακτηρίστηκε. Μετά τον θάνατο του Πομπηίου κατέφυγε κάπου κοντά στην Καρχηδόνα για να αποφύγει τη δίωξη από τους οπαδούς του Καίσαρος. Βλέποντας όμως ότι δεν μπορούσε να αποφύγει τη σύλληψη, αυτοκτόνησε. Λέγεται ότι πέρασε την τελευταία του νύχτα διαβάζοντας τον Φαίδωνα του Πλάτωνος.

Ο Κάτων συνδέεται με την Κύπρο ως αρχηγός της επιχείρησης για την κατάληψή της από τους Ρωμαίους, στα 58 π.Χ. Η ανάθεση σ’ αυτόν της κατάληψης της Κύπρου σχετίζεται με τους πολιτικούς ανταγωνισμούς στη Ρώμη, την οξύτατη οικονομική κρίση της Ρώμης κατά την περίοδο αυτή, καθώς και με τα ευρύτερα πολιτικοστρατιωτικά σχέδια του Ρωμαϊκού κράτους στην ανατολική Μεσόγειο.

Οι λεπτομέρειες της όλης επιχείρησης, που ανετέθη στον Μάρκο Πόρκιο Κάτωνα, παρουσιάζουν ως αιτία της υποταγής του νησιού την προσωπική έχθρα του Ρωμαίου δημάρχου Πόπλιου Κλώδιου Πούλχερ* προς τον Πτολεμαίο βασιλιά της Κύπρου και την πολιτική του έχθρα προς τον Κάτωνα.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων Στράβωνος και Αππιανού, ο Πόπλιος Κλώδιος Πούλχερ είχε παλαιότερα συλληφθεί από Κίλικες πειρατές και, για την απελευθέρωσή του, ζήτησε με απεσταλμένο του από τον Πτολεμαίο της Κύπρου το ποσό των 50 ταλάντων για την καταβολή των λύτρων. Ο τελευταίος έστειλε μόνο δυο τάλαντα που οι πειρατές απέρριψαν ως ποσόν εξευτελιστικό, άφησαν όμως ελεύθερο τον Κλώδιο ύστερα από υπόσχεσή του να τους στείλει τα λύτρα από τη Ρώμη . Ο Κλώδιος δεν ξέχασε την προσβολή και, όταν αργότερα έγινε δήμαρχος στη Ρώμη και απέκτησε μεγάλη δύναμη, ενήργησε έτσι ώστε και τον Πτολεμαίο στην Κύπρο να εκδικηθεί και ταυτόχρονα να μειώσει τη δύναμη των πολιτικών του αντιπάλων στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας.

Για τούτο με αιτιολογία ότι ο Κύπριος ηγεμόνας υπέθαλπε την πειρατεία στην Ανατολή, υπέβαλε νόμο για την κατάληψη της Κύπρου και τη δήμευση των βασιλικών θησαυρών. Ο ίδιος πρότεινε την ανάθεση της αποστολής στον Κάτωνα, του οποίου η παρουσία στη Ρώμη ενίσχυε τη θέση του Κικέρωνος, που ήταν πολιτικός αντίπαλος του Κλώδιου. Στον Κάτωνα δεν παραχωρήθηκαν ούτε στρατιωτική βοήθεια ούτε όροι εντολής για την οργάνωση της Κύπρου ως ρωμαϊκής επαρχίας. Ο κύριος σκοπός της αποστολής, πέρα από τις προσωπικές προθέσεις του Κλώδιου Πούλχερ, ήταν οικονομικός. Η γνωστή εντιμότητα του Κάτωνος εξασφάλιζε τη μεταφορά ακέραιου του βασιλικού θησαυρού στη Ρώμη, όπου ήταν επειγόντως απαραίτητος για τη λειτουργία του «σιτιστικού νόμου» που ο ίδιος ο Κλώδιος είχε εισαγάγει.

Ο Κάτων αναχώρησε με μόνη δύναμη δυο γραμματείς! Αναμένοντας αντίσταση του Πτολεμαίου, έστειλε από τη Ρόδο τον φίλο του Κανίδιο Κράσσο* για να πείσει τον βασιλιά να υποχωρήσει ειρηνικά, προσφέροντάς του σε αντάλλαγμα τη θέση του αρχιερέως στο ιερό της Παφίας Αφροδίτης. Ο Πτολεμαίος προτίμησε την αυτοκτονία, διευκολύνοντας έτσι τον Κάτωνα. Ο Κάτων όμως, φοβούμενος μήπως ο Κανίδιος δεν αποφύγει τον πειρασμό μπροστά στον βασιλικό θησαυρό, έστειλε, κατά τον Πλούταρχο, τον ανεψιό του Βρούτο* να τον επιβλέπει, και ο ίδιος, αφού έφερε σε πέρας άλλη αποστολή στο Βυζάντιο, έφθασε αργότερα στην Κύπρο για να φροντίσει την εκποίηση και αποστολή του θησαυρού στη Ρώμη.

Με ειδική συσκευασία και σύστημα επισήμανσής τους ακόμη και σε περίπτωση ναυαγίου — επινόηση του Κάτωνος — τα 7.000 τάλαντα που απέφερε ο θησαυρός έφθασαν ανέπαφα στη Ρώμη. Κατά ειρωνεία της τύχης όμως, τα βιβλία των λογαριασμών, καταγραμμένα εις διπλούν και προοριζόμενα από τον Κάτωνα να αποτελέσουν υπόδειγμα διαχείρισης, χάθηκαν κατά το ταξίδι. Εντούτοις την εντιμότητα της διαχείρισης του Κάτωνος βεβαίωσαν οι θησαυροφύλακες του Πτολεμαίου που είχαν κι αυτοί μεταφερθεί στη Ρώμη.

Κατά την άφιξή του στην πρωτεύουσα ο Κάτων αντιμετώπισε θριαμβευτική υποδοχή και προσφορά έκτακτης στρατηγίας και ειδικής τηβέννου, πράγματα που απέρριψε. Οι Κύπριοι δούλοι που μεταφέρθηκαν στη Ρώμη τέθηκαν στην υπηρεσία του κράτους. Ο Κλώδιος εισηγήθηκε να ονομαστούν Κλώδιοι, γιατί αυτός έδωσε την εντολή της καταλήψεως της Κύπρου. Άλλοι εισηγήθηκαν να ονομαστούν Πόρκιοι προς τιμήν του Κάτωνος. Ο Κάτων αντιτάχθηκε και στις δυο εισηγήσεις και τελικά οι δούλοι παρέμειναν με το όνομα Κύπριοι.

Αργότερα ο Κικέρων αμφισβήτησε τη νομιμότητα της αποστολής του Κάτωνος και επομένως και της προσαρτήσεως της Κύπρου, επειδή, όπως υποστήριξε, η εκλογή του Κλώδιου ως δημάρχου υπήρξε αντισυνταγματική. Σε τούτο αντέστη και ο ίδιος ο Κάτων, που θεωρούσε την ειρηνική προσάρτηση της Κύπρου ως ισότιμη προς στρατιωτική κατάκτηση.

Ο Πλίνιος, αναφερόμενος στην επιχείρηση εναντίον της Κύπρου, αναφέρει και ένα «υπέροχο παράδειγμα» της συμπεριφοράς του Κάτωνος. Ο Κάτων μόνο ένα αντικείμενο δεν εκποίησε: ένα άγαλμα του Ζήνωνος, «όχι γιατί γοητεύτηκε από τον χαλκό ή την τέχνη του, αλλά γιατί ήταν του φιλοσόφου». Η πράξη αυτή του Κάτωνος είναι ενδεικτική της επίδρασης που είχε η στωική φιλοσοφία στους Ρωμαίους και της εκτίμησής τους προς αυτήν.