Kάτω Παναγιά
Οικισμός της επαρχίας Πάφου, που εγκαταλείφθηκε μετά το 1931. Βρίσκεται στα ανατολικά του χωριού Πιτταρκού, περί τα 20 χμ. βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου.
Η Κάτω Παναγιά είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη του ποταμού της Έζουσας, σε μέσο υψόμετρο 240 μέτρων. Από γεωλογικής απόψεως, ο οικισμός είναι τοποθετημένος πάνω στις κρητίδες, τις μάργες, τις μαργαϊκές κρητίδες και τις κρητιδικές μάργες. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη. Η περιοχή του οικισμού δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 615 χιλιοστόμετρα.
Η οδική σύνδεση της Κάτω Παναγιάς με την γύρω περιοχή γίνεται με χωματόδρομους. Στα δυτικά συνδέεται με το χωριό Πιτταρκού, στα διοικητικά όρια του οποίου περιλαμβάνεται, και στα ανατολικά με το δρόμο Λεμώνας -Αμαργέτης.
Το 1881 η Κάτω Παναγιά είχε μόνο 27 κατοίκους που μειώθηκαν στους 21 το 1891, στους 13 το 1901, ενώ το 1911 κατοικούσε εκεί ένα μόνο άτομο. Κατά την απογραφή του 1921 ο οικισμός εμφανίζεται ως εγκαταλειμμένος ενώ το 1931 είχε 8 κατοίκους. Στη συνέχεια η Κάτω Παναγιά εγκαταλείφθηκε οριστικά με τη μετακίνηση των κατοίκων της στα γύρω χωριά.
Ο εγκαταλειμμένος σήμερα οικισμός της Κάτω Παναγιάς δεν σχετίζεται με το χωριό Παναγιά που βρίσκεται επίσης στην επαρχία Πάφου και που επίσημα αναγράφεται ως Πάνω Παναγιά, αλλά που απέχει αρκετά από την Κάτω. Το διακριτικό Κάτω και Πάνω δίνεται σε διπλανούς /δίδυμους οικισμούς. Έτσι, για την μεν Πάνω Παναγιά διασώζεται πράγματι παράδοση ότι κάποτε υφίστατο κοντά και χαμηλότερα κι άλλο χωριό που ονομαζόταν Παναγιά και που καταστράφηκε από καθιζήσεις. Δεν υπάρχουν όμως πληροφορίες εάν υπήρχε και άλλος οικισμός κοντά στην Κάτω Παναγιά ή εάν επρόκειτο απλώς για τοποθεσία που ονομαζόταν Πάνω Παναγιά, ή ξωκλήσι.
Ο οικισμός της Κάτω Παναγιάς, πάντως, δεν φαίνεται να υπήρξε ποτέ σημαντικός. Ωστόσο στην περιοχή, πάνω στον ποταμό της Έζουσας, υπάρχουν ερείπια δυο νερόμυλων που παλαιότερα εξυπηρετούσαν και γειτονικά χωριά.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια