Κάτω Μύλος
Μεσαιωνικός οικισμός της Κύπρου που δεν υφίσταται σήμερα. Τον αναφέρει ο ντε Μας Λατρί, που δίνει και την πληροφορία ότι βρισκόταν στην περιοχή της Λεύκας. Ο ίδιος συγγραφέας περιλαμβάνει τον Κάτω Μύλο μεταξύ των χωριών της Κύπρου που αποτελούσαν ιδιοκτησία των Φράγκων βασιλιάδων του νησιού κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Ο οικισμός βρισκόταν, πιθανώς, σε όχθη του ποταμού Σέτραχου της Μαραθάσας και ίσως σχετίζεται με τοπωνύμιο Κάτω Μύλος που, σύμφωνα προς τοπική παράδοση, ήταν παλαιότερα χωριό του οποίου οι κάτοικοι το είχαν εγκαταλείψει και μετακινηθεί στο χωριό Οίκος.
Αλλά εφόσον ο ντε Μας Λατρί τοποθετεί τον οικισμό κοντά στη Λεύκα, θεωρούμε πιθανότερο ότι αυτός σχετίζεται με το χωριό που είναι σημειωμένο ως Meloni στον χάρτη του Abraham Ortelius (1573) και βρισκόταν ανατολικά της Λεύκας και δυτικά της Πέτρας, σε τοποθεσία μεταξύ του Καλού Χωριού και του Αγίου Νικολάου, επί του ποταμού Καρκώτη.
Υπάρχει κάποια πιθανότητα το χωριό Κάτω Μύλος της μεσαιωνικής Κύπρου να σχετίζεται με το χωριό Κατωμηλιά το οποίο αναφέρει ο Λεόντιος Μαχαιράς ως πατρίδα του επαναστάτη ρήγα Αλέξη.
Βλέπε λήμμα: Αλέξης Ρήγας
Η αναφερόμενη Κατωμηλιά συσχετίστηκε με διάφορα χωριά που φέρουν ως συνθετικό του ονόματός τους τη μηλιά. Ίσως όμως να πρόκειται για τον Κάτω Μύλο, οπότε πιθανώς να έχουμε ορθογραφικό λάθος από τον αντιγραφέα του Λεοντίου Μαχαιρά. Εφόσον, μάλιστα, ο Κάτω Μύλος ήταν βασιλικό κτήμα, κατ’ ακολουθία και οι κάτοικοί του ήταν δούλοι του ίδιου του βασιλιά της Κύπρου, οπότε εξηγείται ευκολότερα και το γεγονός ότι ο ρήγας Αλέξης ήταν πάροικος στην υπηρεσία του βασιλιά Ιανού. Ίσως ακόμη να μη είναι άσχετο και το γεγονός ότι ένα από τα κύρια επαναστατικά κέντρα του ρήγα Αλέξη κατά τη διάρκεια της μεγάλης εξέγερσης του 1426 - 27 ήταν η Λεύκα, κοντά στον αναφερόμενο Κάτω Μύλο.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια