Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κάτω Μύλος- Kato Mylos. Χωριό της επαρχίας Λεμεσού, στη γεωγραφική περιφέρεια της Πιτσιλιάς, περί τα 31 χμ. βόρεια της πόλης της Λεμεσού. Είναι το δεύτερο μικρότερο σε διοικητική έκταση χωριό της επαρχίας του μετά το χωριό Κουκά.

Ο Κάτω Μύλος είναι κτισμένος σε ορεινή περιοχή, σε μέσο υψόμετρο 800 περίπου μέτρων. Το τοπίο του χωριού είναι αρκετά διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του ποταμού Λιμνάτη, παραπόταμου του ποταμού Κούρη. Οι κοιλάδες είναι στενές και βαθιές, ενώ οι πλαγιές είναι πολύ απότομες. Απ' όλες τις πλευρές του χωριού προβάλλουν ψηλές βουνοκορφές.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν τα σκληρά πυριγενή πετρώματα του γάββρου και του διαβάση. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη.

Ο Κάτω Μύλος δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 750 χιλιοστόμετρα. Το άγονο και τραχύ ανάγλυφο του χωριού συντηρεί μια πλούσια θαμνώδη φυσική βλάστηση. Στις επικλινείς πλαγιές κατασκευάστηκαν αναβαθμίδες για την καλλιέργεια του αμπελιού, ενώ κατά μήκος της στενής κοιλάδας του Λιμνάτη καλλιεργούνται τα λαχανικά (κυρίως πατάτες, ντομάτες και φασολάκι), τα φρουτόδεντρα (μηλιές, ροδακινιές, δαμασκηνιές και αχλαδιές), λίγα όσπρια, ελιές και αμυγδαλιές. Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη.

Ο Κάτω Μύλος περιλαμβάνεται στο Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς και έχει ωφεληθεί από αυτό με την κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων, τη βελτίωση αγροτικών δρόμων και την κατασκευή χωμάτινης υδατοδεξαμενής χωρητικότητας 104.000 κυβ. μέτρων, που με τη λειτουργία της συνέβαλε στην επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων στο χωριό.

Η οδική σύνδεση του Κάτω Μύλου με τα γύρω χωριά γίνεται με ελικοειδείς δρόμους εξαιτίας του βουνίσιου ανάγλυφου της περιοχής. Στα βορειοανατολικά συνδέεται με το χωριό Αγρός (περί τα 4,5 χμ.), στα βορειοδυτικά με το χωριό Ποταμίτισσα (περί τα 3 χμ.), στα ανατολικά με το χωριό Άγιος Ιωάννης (περί το 1,5 χμ.) και στα νότια με το χωριό Ζωοπηγή (περί τα 7 χμ.).

Η σχετική απομόνωση, το τραχύ και άγονο τοπίο και η περιορισμένη εργοδότηση σε γειτονικά χωριά, είναι οι κύριοι παράγοντες που εμπόδισαν την πληθυσμιακή ανάπτυξη του χωριού, του οποίου ο πληθυσμός παρέμεινε αραιός.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ο Κάτω Μύλος διατηρεί, σε μεγάλο βαθμό, την παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική του, με τις κεραμιδένιες και τσίγκινες στέγες των σπιτιών, τα γραφικά ανώγια, τους αυλόγυρους, τις κληματαριές μπροστά στα σπίτια και τους στενούς ανηφορικούς δρόμους.

Ιστορικά στοιχεία

Κατά τον ντε Μας Λατρί, το χωριό Κάτω Μύλος ήταν, στην περίοδο της Φραγκοκρατίας, κτήμα των βασιλιάδων της Κύπρου. Δεν πρόκειται όμως για το χωριό της Πιτσιλιάς, αλλά για άλλο χωριό με το ίδιο όνομα που φαίνεται ότι υφίστατο στην περιοχή Λεύκας και που δεν υπάρχει πια.

Βλέπε λήμμα: Κάτω Μύλος 

Αντίθετα, το χωριό Κάτω Μύλος της Πιτσιλιάς φαίνεται ότι είναι νεότερο της περιόδου της Φραγκοκρατίας, ιδρυμένο μετά το 1650, δηλαδή κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Κατά τον Νέαρχο Κληρίδη που καταγόταν από την περιοχή εκείνη (Αγρός), υπήρχαν αρχικά εκεί, στον ποταμό Λιμνάτη, παραπόταμο του Κούρη, δυο μύλοι: ο κάτω μύλος και ο πάνω μύλος.

Βλέπε λήμμα: Αλευρόμυλοι

Απ' αυτούς τους δυο νερόμυλους, ο κάτω βρισκόταν στην τοποθεσία όπου ιδρύθηκε αργότερα το χωριό που ονομάστηκε Κάτω Μύλος. Βρισκόταν στην αριστερή όχθη του ποταμού, ενώ το χωριό κτίστηκε ακριβώς απέναντι, στη δεξιά όχθη. Ο Ν. Κληρίδης δίνει την πληροφορία ότι η ίδρυση του χωριού με την ανέγερση των πρώτων σπιτιών, έγινε το 1692.

Βλέπε λήμμα: Επιδημίες

Τη χρονιά αυτή μια μεγάλη επιδημία είχε ενσκήψει στην Κύπρο και, μεταξύ άλλων, είχε εξολοθρεύσει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ενός χωριού που βρισκόταν στην περιοχή εκείνη και που λεγόταν Αλωνάτζ'ια (τα). Οι λίγοι διασωθέντες κάτοικοι των Αλωνατζ'ιών εγκατέλειψαν τότε το χωριό τους (που ερημώθηκε και διαλύθηκε) κι άλλοι απ' αυτούς πήγαν στο χωριό Άγιος Ιωάννης (Αγρού), άλλοι δε στην περιοχή του κάτω μύλου όπου είχαν κτήματα, κι ίδρυσαν εκεί το νέο χωριό.

Ο Ν. Κληρίδης αναφέρει και το ιστορικό ίδρυσης της εκκλησίας του χωριού: Στα Αλωνάτζ'ια προστάτης του χωριού ήταν ο αρχάγγελος Μιχαήλ, στο όνομα του οποίου ήταν αφιερωμένη και η εκκλησία. Μετά τη φυγή των κατοίκων, εκείνοι που είχαν καταφύγει στο χωριό Άγιος Ιωάννης διεκδικούσαν την εικόνα του αρχαγγέλου από τους υπόλοιπους, που είχαν ιδρύσει τον Κάτω Μύλο. Πράγματι, οι πρώτοι τελικά κέρδισαν την εικόνα που την πήραν στον Άγιο Ιωάννη όπου έκτισαν εκκλησία αφιερωμένη στον αρχάγγελο Μιχαήλ, το 1725. Κατόπιν τούτου, οι Κατωμυλίτες έκτισαν στο χωριό τους νέα εκκλησία, αφιερωμένη στον Σωτήρα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια