Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κάτω Μονή- Kato Moni. X ωριό της επαρχίας Λευκωσίας, περί τα 35 χμ. νοτιοδυτικά της πρωτεύουσας Λευκωσίας.

Η Κάτω Μονή είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 400 μέτρων. Το τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του ποταμού της Περιστερώνας, παραπόταμου του Σερράχη.

» Βλέπε Λήμμα: Κάτω Μονή και ο ιστορικός Βουστρώνιος

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού απαντώνται οι λάβες, οι υφαλογενείς ασβεστόλιθοι, οι μάργες, οι κρητίδες, οι μαργαϊκές κρητίδες, οι κρητιδικές μάργες, οι ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, οι άμμοι, τα χαλίκια, οι αμμώδεις μάργες, οι μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν φαιοχώματα, ερυθρογαίες, ασβεστούχα και προσχωσιγενή εδάφη.

Το χωριό δέχεται χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση, περί τα 360 χιλιοστόμετρα. Όμως η αξιοποίηση των νερών του ποταμού της Περιστερώνας και η ανόρυξη διατρήσεων στην περιοχή του χωριού, συνέβαλαν στην άρδευση 22 εκταρίων γης. Οι κυριότερες καλλιέργειες είναι τα αμπέλια (οινοποιήσιμες ποικιλίες), τα όσπρια, τα λαχανικά (πατάτες, καρπούζια και κρεμμύδια), οι αμυγδαλιές, οι ελιές και τα σιτηρά. Ωστόσο στην περιοχή του χωριού υπάρχει μια μεγάλη έκταση γυμνών και ακαλλιέργητων εδαφών.

Στην Κάτω Μονή είναι ανεπτυγμένη η χοιροτροφία. Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Κάτω Μονή συνδέεται στα βόρεια με το χωριό Ορούντα (περί τα 5 χμ.), στα νοτιοανατολικά με το χωριό Άγιοι Ηλιόφωτοι (περί το 1,5 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου (περί τα 5,5 χμ.).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία , οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό βρίσκεται κοντά σε τοποθεσία με μεταλλεύματα, γι’ αυτό κι η περιοχή του ήταν κατοικημένη ήδη από τα αρχαιότατα χρόνια, τουλάχιστον από τη Μέση ή Ύστερη εποχή του Χαλκού. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι στην ίδια περιοχή υφίστατο οικισμός της Νεολιθικής περιόδου.

Η Κάτω Μονή υφίστατο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας με την ίδια ονομασία που έχει σήμερα, βρίσκεται δε σημειωμένη σε παλαιούς χάρτες ως Catomeni. Αναφέρεται, εξάλλου, ότι το χωριό Catomoni ήταν κατά την ίδια περίοδο φέουδο, που αρχικά ανήκε στους Ναΐτες ιππότες αλλά που περιήλθε, μετά τη διάλυση του τάγματός τους, στο τάγμα των Ιωαννιτών ιπποτών.

Ο Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) αναφέρει σαφώς την Κάτω Μονή, γράφοντας την ονομασία ως μία λέξη, Catomoni. Αναφέρει το χωριό ως ένα των όσων, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, ανήκαν στο Τάγμα των Ναϊτών και μετά τη διάλυσή του, το 1313, στο Τάγμα των Ιωαννιτών.

Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον άγιο Χαράλαμπο.

Κατά τον Νέαρχο Κληρίδη η ονομασία του χωριού φανερώνει ότι παλαιότερα υφίστατο εκεί μοναστήρι και κάπου ψηλότερα ένα δεύτερο μοναστήρι, γι' αυτό το μεν πρώτο παρέμεινε γνωστό ως Κάτω Μονή, για να ξεχωρίζει από το δεύτερο, την Πάνω Μονή, που δεν σώθηκε.

Ωστόσο δεν είναι απαραίτητο να υπήρχαν δυο μοναστήρια στην περιοχή (αν και σχετικά κοντά στο χωριό υπάρχει το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος Αχεράς). Πιθανώς κάποιο μοναστήρι να είχε απλώς μετόχι στην περιοχή του χωριού, που γι' αυτό το λόγο παρέμεινε γνωστό ως Κάτω Μονή.

Πηγή:

• Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια