Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Καταλιόντας- Kataliontas. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, περί τα 22 χμ. νοτιοδυτικά της πρωτεύουσας.

Ο Καταλιόντας ήταν κτισμένος στις βόρειες πλαγιές του Τροόδους, σε μέσο υψόμετρο 370 μέτρων. Το τοπίο του χωριού χαρακτηρίζεται από ήπιους αποστρογγυλωμένους λόφους που το ύψος τους κυμαίνεται μεταξύ 388 και 439 μέτρων. Το ανάγλυφο είναι διαμελισμένο από μικρούς παραπόταμους του ποταμού Γιαλιά και ιδιαίτερα από το αργάκι των Βιλλουρκών.

Από γεωλογικής απόψεως, ο Καταλιόντας είναι τοποθετημένος πάνω στις λάβες που περιστοιχίζουν τον ορεινό όγκο του Τροόδους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν φαιοχώματα.

Στην περιοχή του Καταλιόντα, που δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 425 χιλιοστόμετρα, υπάρχουν αρκετές άγονες και ακαλλιέργητες εκτάσεις. Καλλιεργούνταν κυρίως τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, λίγα λαχανικά, αμυγδαλιές και ελιές.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, ο Καταλιόντας συνδέεται στα βορειοδυτικά με το χωριό Αναλιόντας (περί τα 2 χμ.) και μέσω του με τη Λευκωσία. Συνδέεται επίσης στα νοτιοανατολικά με το χωριό Μαθιάτης (περί τα 6 χμ.), στα νότια με το χωριό Λυθροδόντας (περί τα 5 χμ.), στα νοτιοδυτικά με το χωριό Καπέδες (περί τα 4,5 χμ.), και στα βορειοανατολικά με το χωριό Μαρκί (περί τα 4,5 χμ.).

Ο Καταλιόντας γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις, για να εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους του το 1960. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Στις δυο επόμενες απογραφές των ετών 1946 και 1960 ο πληθυσμός του χωριού συνυπολογιζόταν με εκείνο του γειτονικού χωριού Αναλιόντα. Στη συνέχεια ο Καταλιόντας εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του, που μετακινήθηκαν σε γειτονικά χωριά.

Ιστορικά στοιχεία

Παρά το ότι στην περιοχή δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές, ωστόσο θεωρείται βέβαιο από επισκοπήσεις ότι αυτή εκατοικείτο ήδη από τη Νεολιθική εποχή, ενώ υπάρχουν και κατάλοιπα της Μέσης εποχής του Χαλκού. Εξάλλου, στην περιοχή του Καταλιόντα και του γειτονικού χωριού Αναλιόντα φαίνεται ότι υφίστατο οικισμός των Ρωμαϊκών χρόνων, γιατί έχουν ανακαλυφθεί πολλοί τάφοι της περιόδου αυτής.

Κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια ο οικισμός υφίστατο με τη σημερινή του ονομασία, αν και σε παλαιούς χάρτες σημειώνεται και ως Cata. Ο ντε Μας Λατρί αναφέρει το χωριό ως Cataglionda και το περιλαμβάνει μεταξύ εκείνων που ανήκαν στα βασιλικά κτήματα κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.

Ο Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) αναφέρει το χωριό (γράφοντάς το ως Cataliondo) ως φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Αναφερόμενος στην αναδιανομή των φέουδων στην οποία είχε προβεί ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, σημειώνει ότι ο Καταλιόντας είχε τότε δοθεί στον ευγενή Κονσάλβο Πέρες ντα Ρίο, μαζί με άλλο ένα χωριό, το Παλιομέτοχο.

Στην περιοχή του χωριού, επί υψώματος, δεσπόζει το μικρό μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ το οποίο, στις αρχές του 20ού αιώνα, ο G. Jeffery είχε βρεί χωρίς ενδιαφέρον.Το μοναστήρι, ανακαινισμένο, λειτουργεί σήμερα ως γυναικείο.

Βλέπε λήμμα: Μοναστήρι Αρχαγγέλου Μιχαήλ

Η ονομασία του χωριού ίσως προήλθε από τις λέξεις Κάτω Λέοντας, με τον ίδιο τρόπο που οι λέξεις Άνω Λέοντας έδωσαν την ονομασία του γειτονικού χωριού Αναλιόντας. Μια δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι οι ονομασίες των δυο χωριών (Καταλιόντας και Αναλιόντας) προήλθαν από τα τοπωνύμια Κάτω Ελαιών και Άνω Ελαιών αντιστοίχως.

Μετά τη σταδιακή μείωση των κατοίκων του Καταλιόντα και την τελική φυγή τους, τα σπίτια κατεδαφίστηκαν για να χρησιμοποιηθούν αλλού τα οικοδομικά υλικά.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια