Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Καταλανία ή Καταλονία (Cataluna) είναι περιοχή της βορειοανατολικής Ισπανίας στην οποία είχε αναπτυχθεί σημαντικός αρχαίος πολιτισμός. Πρώτοι κάτοικοί της ήταν οι Ίβηρες. Αργότερα αποίκησαν την περιοχή οι Φοίνικες (8ος - 7ος π.Χ. αιώνας), ακολούθησαν οι Έλληνες και τον 3ο π.Χ. αιώνα οι Καρχηδόνιοι που ίδρυσαν και τη σημαντικότερη πόλη, την Βαρκίνο (=Βαρκελώνη). Πιο ύστερα, η Καταλονία υπετάχθη στους Ρωμαίους. Κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα απετέλεσε βασίλειο των Βησιγότθων με πρωτεύουσα τη Βαρκελώνη. Τμήμα της (νότιο) κατέλαβαν οι Άραβες τον 8ο μ.Χ. αιώνα και άλλο τμήμα της (βόρειο) οι Φράγκοι υπό τον Καρλομάγνο. Οι Φράγκοι οργάνωσαν την περιοχή σε κομητάτο και αργότερα σε πριγκιπάτο που κατά τον 12ο αιώνα συνδέθηκε με την Αραγκόν ή Αραγονία με την οποία ενώθηκε το 1164. Ιδίως κατά τον 13ο και 14ο αιώνα, η Καταλανία ανέπτυξε σημαντικό θαλάσσιο εμπόριο, η δε τάξη των αστών εμπόρων κατείχε σημαντικά προνόμια. Από το γαλλικό στέμμα η Καταλανία έπαψε να εξαρτάται μετά τη συνθήκη του Κορμπέιγ στις 11 Μαϊου 1258 με την οποία ο Άγιος Λουδοβίκος της Γαλλίας αποποιήθηκε τη γαλλική κυριαρχία επί της Καταλανίας. Από τον 16ο αιώνα η περιοχή απετέλεσε τμήμα του ενιαίου ισπανικού κράτους.

Κατά την περίοδο της φράγκικης κυριαρχίας στην Κύπρο, οπότε το νησί αποτελούσε βασίλειο δυτικού τύπου, αναπτύχθηκαν ποικίλες σχέσεις μεταξύ του και της Καταλανίας, στην δε Κύπρο έζησαν ή/ και έδρασαν Καταλανοί έμποροι και άλλοι. Για ένα διάστημα μάλιστα, το κόμμα των Καταλανών της Κύπρου είχε τεράστια επιρροή καθώς και πολιτική δύναμη στην Κύπρο, ιδιαίτερα επί ημερών της βασίλισσας της Κύπρου Ελεονώρας, συζύγου του βασιλιά της Κύπρου Πέτρου Α' (1359-1369), η οποία καταγόταν από την Αραγονία. Για ένα μεγάλο διάστημα, Καταλανοί ναυτικοί, έμποροι και πειρατές δρούσαν στην Κύπρο. Ιδιαίτερα η τάξη των Καταλανών εμπόρων χρησιμοποιούσε την Κύπρο ως σημαντικότατο διαμετακομιστικό σταθμό στην όλη διεξαγωγή του εμπορίου μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η δε παροικία τους στην Κύπρο ήταν σημαντική αλλά και ισχυρή τόσο, ώστε συχνά είχε σοβαρές αναμείξεις στα πολιτικά πράγματα του κυπριακού βασιλείου αλλά και στη διαμόρφωση της εξωτερικής του πολιτικής και των διεθνών του σχέσεων. Μεταξύ άλλων, οι Καταλανοί που ενδιαφέρονταν πρώτιστα για την ομαλή διεξαγωγή του εμπορίου τους με την Ανατολή, σε αρκετές περιπτώσεις διεδραμάτισαν ρόλο μεσολαβητή για διαπραγματεύσεις και συμφωνίες ειρήνης μεταξύ του βασιλείου της Κύπρου και γειτονικών μουσουλμανικών χωρών όπως η Αίγυπτος. Υπήρξαν, ωστόσο, και περιπτώσεις κατά τις οποίες οι Καταλανοί πρόσφεραν στρατιωτική (κυρίως ναυτική) βοήθεια στην Κύπρο.

Η ίδια η βασίλισσα της Κύπρου Ελεονώρα της Αραγονίας αναφέρεται και ως Ελεονώρα της Καταλανίας ή ως καταγόμενη από την Καταλανία. Χαρακτηριστικά ο Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 100) γράφει για τον βασιλιά Πέτρο Α': ... Ὁ ποῖος ρέ Πιέρ ἀρμάστην μίαν ὀμόρφην κόρην ἀπό τήν Καταλονίαν καί ἐκράζαν την Λιενόραν τ' Αραγγούν˙ καί ἐστέφθην μετά τοῦ ρηγός ἡ αὐτή ρήγαινα.

Όπως εξάλλου αναφέρει ο Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 26), Καταλανοί προσκλήθηκαν κι εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο από την αρχή της ίδρυσης του λατινικού μεσαιωνικού βασιλείου του νησιού (1192 κ.ε.). Η πρόσκληση προς δυτικούς ευγενείς και αστούς να έλθουν και να εγκατασταθούν στο νησί είχε γίνει προκειμένου να αποκτηθεί δύναμη και να ενισχυθούν οι Λουζινιανοί που μόλις είχαν αποκτήσει τότε την Κύπρο, έναντι του ντόπιου πληθυσμού και ύστερα μάλιστα από την εμπειρία του ξεσηκωμού των Κυπρίων λίγο πιο πριν κατά των Ναϊτών ιπποτών. Αλλά βέβαια η πρόσκληση για εγκατάσταση δυτικών αποίκων στην Κύπρο στόχευε και στην καλύτερη οργάνωση του βασιλείου και στην προσφορά υπηρεσιών προς αυτό. Σε αντάλλαγμα, εδίνοντο στους αποίκους τίτλοι, κτήματα και προνόμια, καθώς και διάφορες διευκολύνσεις. Μεταξύ, λοιπόν, εκείνων που ήλθαν τότε στην Κύπρο, περιλαμβάνονταν κι αρκετοί Καταλανοί.

Για τη διεξαγωγή, πάλι, του εμπορίου με διαμετακομιστικό σταθμό την Κύπρο, γράφει ο Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 91): ...Καί διατί εἶνε κοντά ἡ Συργία εἰς τήν Ἀμόχουστον ἐπέμπαν τά καραβία τους καί ἐκουβαλοῦσαν τά πράματα εἰς τήν Ἀμόχουστον... καί ἅνταν νἆρταν τά ξύλα [=καράβια] τῆς Βενετίας, τῆς Γένουβας, τῆς Φλουρέντζας [=Φλωρεντίας], τῆς Πίζας, τῆς Καταλωνίας, καί οὕλης τῆς δύσις, εὑρίσκαν τάς σπετζίας. Καί εἰ τι χρῂζουνταν ἐφορτῶναν καί ἐπηγαίνναν εἰς τήν δύσιν καί διά τοῦτον ἦσαν πλούσιοι oἱ  Ἀμοχουστιανοί...

Η Κύπρος λοιπόν, ιδιαίτερα η Αμμόχωστος, ήταν ο διαμετακομιστικός σταθμός. Στην πόλη τα ποικίλα προϊόντα μεταφέρονταν με καράβια από τις ακτές της Συρίας στις οποίες έφθαναν από την Ανατολή με καραβάνια, κι από το λιμάνι της Αμμοχώστου φορτώνονταν σε δυτικά καράβια, μεταξύ των οποίων κι αρκετά από τη Καταλανία.

Τα πλούτη αυτά και τα πολύτιμα φορτία από την Ανατολή, πολύ συχνά προσέλκυαν βέβαια και πειρατές που κτυπούσαν τα εμπορικά καράβια. Αναφέρεται ότι στα νερά της Κύπρου δρούσαν κατά καιρούς και Καταλανοί πειρατές, όπως κι άλλοι. Βέβαια οι Καταλανοί κτυπούσαν πλοία άλλων εθνικοτήτων, αλλά κι άλλοι κτυπούσαν τα δικά τους. Έτσι, συνήθως όσοι δυνατοί διεξήγαν εμπόριο στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, διατηρούσαν στην ίδια περιοχή και στην Κύπρο και πολεμικά καράβια που προστάτευαν τα εμπορικά τους. Μεταξύ αυτών, πολεμικά καταλανικά σκάφη βρίσκονταν συχνά στα νερά της Κύπρου και σε κυπριακά λιμάνια.

Μερικές φορές θύματα Καταλανών πειρατών ήταν και κυπριακά καράβια. Ένας Καταλανός πειρατής που έδρασε στην περιοχή της Κύπρου γύρω στο 1359 και κυνηγήθηκε από ανθρώπους του Πέτρου Α' (τον κυνήγησαν μέχρι και σ’ αυτή την Βαρκελώνη), ήταν ο Λουκάς ο Καταλανός (ή Λουκέν του Κατελάνου, όπως τον ονομάζει ο Μαχαιράς).

Επί ημερών του βασιλιά της Κύπρου Ιανού (1398 -1432) ιδιαίτερα, οι Καταλανοί και άλλοι πειρατές που δρούσαν κατά των Μουσουλμάνων στην ανατολική Μεσόγειο, εύρισκαν καταφύγιο, φιλοξενία και προστασία στην Κύπρο, με αποτέλεσμα να προκληθεί το 1426 η καταστροφική για το νησί εισβολή των δυνάμεων του σουλτάνου της Αιγύπτου. Καταλανικά καράβια ενίσχυσαν τότε τον στόλο του βασιλιά Ιανού, ο ίδιος όμως ο βασιλιάς ηττήθηκε στη Χοιροκοιτία και συνελήφθη αιχμάλωτος.

Βλέπε λήμμα: Χοιροκοιτίας μάχη

Οι ποικίλες δραστηριότητες των Καταλανών στην Κύπρο συνεχίστηκαν μέχρι το τέλος της Φραγκοκρατίας. Μετά την παραχώρηση της Κύπρου από τη βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο στη Βενετία, τα πράγματα άλλαξαν γιατί οι Βενετοί χρησιμοποίησαν το νησί για την εξυπηρέτηση των δικών τους, αποκλειστικά, εμπορικών και άλλων συμφερόντων. Η κατάκτηση της Κύπρου από τους Τούρκους (1570/71) έθεσε τέρμα στον πρωταγωνιστικό ρόλο των δυτικών δυνάμεων στην Κύπρο.

Για τις δραστηριότητες των Καταλανών στην Κύπρο, βλέπε λήμμα:  Φραγκοκρατία

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια