Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Απαντώνται αρκετά είδη καρχαριών στις κυπριακές θάλασσες, μερικοί από τους οποίους έχουν συνηθισμένο μήκος μόλις 40 - 50 εκ. περίπου. Ωστόσο επεκράτησε η γενική ονομασία καρχαρίας για μια ομάδα μεγαλόσωμων ψαριών, μερικά από τα οποία κάποτε είναι σχετικά επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Αυτά τα ψάρια, ανάλογα με το είδος, έχουν μερικές φορές και ξεχωριστά ονόματα, όπως γλαυκός ή μπλε σφυρόσσ'υλλος*, αλουπόσσ΄υλλος*,   τουνοκαρχαρίας*, κλπ.   Άλλα είδη, σχετικά ακίνδυνα για τον άνθρωπο, είναι γνωστά με διάφορα ονόματα όπως γαλέος*, δροσίτης*, στραβόσσ΄υλλος* κλπ. Όλα αυτά τα είδη ανήκουν στην ομοταξία των Χονδριχθύων (Chondrichthyes), που περιλαμβάνει ψάρια με χόνδρινο (από τραγανό) σκελετό. Ανάλογα, άλλα είδη είναι ωοτόκα, δηλαδή γεννούν αυγά, και άλλα ζωοτόκα, δηλαδή γεννούν ζωντανά. Στο λήμμα αυτό εξετάζονται τα είδη που είναι περισσότερο γνωστά σαν καρχαρίες (λεπτομέρειες και στοιχεία υπάρχουν και στα λήμματα θάλασσα, σσ΄υλλόψαρον και ψάρια).

Οι καρχαρίες είναι συνήθως δυνατά, τολμηρά και γρήγορα ψάρια, με ατρακτοειδές σώμα. Έχουν μεγάλο κεφάλι με ρύγχος που προεξέχει, στο κάτω μέρος του οποίου βρίσκεται το μεγάλο ημικυκλικό στόμα τους, συνήθως με 2-3 σειρές κοφτερά δόντια, μεγάλα, χοντρά και σαρκώδη πτερύγια και ισχυρή ουρά. Τα ραχιαία πτερύγιά τους είναι γνωστά σαν λατίνια, επειδή στο σχήμα θυμίζουν το ομώνυμο τριγωνικό πανί που εχρησιμοποιείτο στις ψαρόβαρκες και άλλα σκάφη. Αντί για κινητά βραγχιακά επικαλύμματα, έχουν πάνω από τα βράγχιά τους 5 - 7 σχισμές στο δέρμα, σε κάθε πλευρά του κεφαλιού.

Το δέρμα τους είναι σκληρό σαν γυαλόχαρτο. Το χρώμα τους, ανάλογα με το είδος, είναι συνήθως στη ράχη γκριζωπό, γκριζομπλέ, γκρίζο σκούρο, καφέ σκούρο, γκριζοκαφέ και ασπριδερό στην κοιλιά. Ζουν κυρίως στο πέλαγος ή σε βαθιά νερά, όπου βρίσκουν τροφή από τα μεγάλα κοπάδια των ψαριών. Είναι παμφάγα ζώα και τρώγουν σχεδόν το κάθε τι: από ψάρια, άλλα υδρόβια ζώα, θηλαστικά, πτηνά, ακόμη ρούχα και άλλα αντικείμενα.

Υπάρχουν είδη καρχαριών των οποίων το κρέας μπορεί να καταναλωθεί από τον άνθρωπο σαν τροφή˙ ακόμη τρώγονται και είδη όπως ο γλαυκός * και ο σφυρόσσ΄υλλος* που είναι, μετά τον λευκό καρχαρία, οι πιο επικίνδυνοι καρχαρίες της Μεσογείου. Άλλα είδη δεν τρώγονται, όπως π.χ. ο αλουπόσσ΄υλλος, το κρέας του οποίου είναι πικρό.

Ψαρεύονται στο πέλαγος με χοντρά αφροπαράγαδα*, σε βαθιά νερά με χοντρά παραγάδια του βυθού, με σκυλόδιχτα*, καθώς επίσης και με τράτες*. Κατά καιρούς γίνονται αναφορές για εμφανίσεις καρχαριών κοντά στις κυπριακές ακτές. Τις περισσότερες φορές όμως πρόκειται για άλλα μεγάλα ψάρια, χελώνες, και συνήθως δελφίνια. Ωστόσο σποραδικά εμφανίζονται κοντά στις κυπριακές ακτές καρχαρίες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κατ' ανάγκην είναι και επικίνδυνα είδη για τον άνθρωπο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η μοναδική γνωστή θανατηφόρα επίθεση καρχαρία στην Κύπρο συνέβη κατά την εποχή του Β' Παγκοσμίου πολέμου, στις νότιες ακτές του νησιού, με θύμα Ελλαδίτη σφουγγαρά. Στην Ελλάδα είναι γνωστές από το 1953 μόνο δυο θανατηφόρες επιθέσεις καρχαριών: το 1953 στην Κέρκυρα με θύμα μια κοπέλα, και το 1956 στον Κερατόπυργο Κερατσινίου με θύμα 12χρονο αγόρι.

Μέχρι σήμερα έχουν εντοπισθεί 10 είδη καρχαριών στις κυπριακές θάλασσες τα οποία συνήθως ζουν στο πέλαγος ή σε πολύ βαθιά νερά.

1. Εξαβράγχιος: Hexanchus griseus, (Bonnaterre, 1788), της οικογένειας των Εξαγχιδών (Hexanchidae). Αγγλική ονομασία: six - gilled shark. To συνηθισμένο μήκος του είναι 2 - 3 μέτρα, φθάνει όμως και τα 5 μέτρα. Εμφανίζεται σποραδικά. Έχει ατρακτοειδές σώμα, αμυγδαλωτά μάτια, 6 μεγάλες βραγχιακές σχισμές σε κάθε πλευρά και κοφτερά δόντια. Κοντά στη μεγάλη και ισχυρή ουρά του, βρίσκεται ένα μικρό ραχιαίο πτερύγιο. Η ράχη και τα πλευρά του έχουν χρώμα σκούρο καφέ ή γκριζοκαφέ. Η κοιλιά του είναι ανοιχτόχρωμη. Επικίνδυνος. Ζει σε πολύ βαθιά νερά.

2. Εφταβράγχιος: Heptranchias perlo, (Bonnaterre, 1788), της οικογένειας των Εξαγχιδών (Hexanchidae). Αγγλική ονομασία: Seven-gilled shark. To συνηθισμένο μήκος του είναι 1,5 μ., φθάνει όμως και τα 3 μ.. Εμφανίζεται σποραδικά. Έχει ατρακτοειδές σώμα, αμυγδαλωτά μάτια, 7 μεγάλες βραγχιακές σχισμές σε κάθε πλευρά και κοφτερά δόντια. Κοντά στη μεγάλη και ισχυρή ουρά του, βρίσκεται ένα μικρό ραχιαίο πτερύγιο. Η ράχη και τα πλευρά του έχουν χρώμα σκούρο καφέ ή γκριζοκαφέ. Η κοιλιά του είναι ανοιχτόχρωμη. Επικίνδυνος. Ζει σε πολύ βαθιά νερά.

3. Καρχαρίας: Odontaspis ferox, (Risso, 1810) της οικογένειας των Οδοντασπιδών (Odontaspidae). Αγγλική ονομασία: Fierce shark. To συνηθισμένο μήκος του είναι 2 μέτρα, φθάνει όμως κάποτε και τα 4 μέτρα περίπου. Εμφανίζεται σπάνια, σε πολύ βαθιά νερά.  Έχει ατρακτοειδές σώμα, στρογγυλά μάτια, 5 βραγχιακές σχισμές σε κάθε πλευρά και μακριά, στενά και μυτερά δόντια. Το πρώτο από τα δυο ραχιαία πτερύγιά του είναι λίγο μεγαλύτερο από το δεύτερο. Η ουρά του είναι μεγάλη και ισχυρή. Η ράχη και τα πλευρά του έχουν χρώμα σκούρο γκριζοκαφέ. Η κοιλιά του είναι ανοιχτόχρωμη. Επικίνδυνος.

4. Καρχαρίας: Odontaspis taurus, Rafinesque, 1810, της οικογένειας των Οδοντασπιδών (Odontaspidae). Αγγλική ονομασία: Sand shark. To συνηθισμένο μήκος του είναι 1,5 μ., φθάνει όμως κάποτε και τα 3 μέτρα περίπου. Εμφανίζεται σπάνια σε πολύ βαθιά νερά. Έχει ατρακτοειδές σώμα, στρογγυλά μάτια, 5 βραγχιακές σχισμές σε κάθε πλευρά, και μακριά, στενά και μυτερά δόντια. Το πρώτο από τα δυο ραχιαία πτερύγιά του, είναι λίγο μεγαλύτερο από το δεύτερο. Η ουρά του είναι μεγάλη και ισχυρή. Η ράχη του έχει χρώμα σκούρο γκριζοκαφέ, τα πλευρά είναι πιο ανοιχτόχρωμα, ενώ η κοιλιά ασπριδερή. Στο σώμα του διακρίνονται κιτρινωπά και καφέ στρογγύλα και ωοειδή σημάδια. Επικίνδυνος.

5. Τουνοκαρχαρίας: Lamna nasus, (Bonnaterre,   1788),   της   οικογένειας   των Ισουριδών Isuridae). Πολύ επικίνδυνος (βλέπε γι' αυτόν χωριστό λήμμα).

6. Καρχαρίας: Isurus oxyrynchus, Rafinesque, 1810, της οικογένειας των Ισουριδών (Isuridae). Αγγλική ονομασία: Makoshark. To συνηθισμένο μήκος του είναι 2 μέτρα, φθάνει όμως κάποτε και τα 4 μέτρα περίπου. Εμφανίζεται σποραδικά στο πέλαγος. Έχει ατρακτοειδές σώμα, τριγωνικό μυτερό ρύγχος, στρογγυλά μάτια, 5 βραγχιακές σχισμές σε κάθε πλευρά, και κοφτερά σαν ξυράφι δόντια. Το πρώτο από τα δυο ραχιαία πτερύγιά του είναι πολύ πιο μεγάλο από το δεύτερο. Η ουρά του είναι μεγάλη και ισχυρή. Η ράχη και τα πλευρά του έχουν χρώμα σκούρο γκριζομπλέ, ενώ η κοιλιά του είναι άσπρη. Πολύ επικίνδυνος. Σχετικά με το είδος αυτό έχουν γίνει αναφορές (εκτός Κύπρου) για επιθέσεις του εναντίον βαρκών.

7. Φαλαινοκαρχαρίας: Cetorhinus maximus, (Gunner, 1765), της οικογένειας των Κητορρινιδών (Cetorhinidae). Παρά το τεράστιο μέγεθός του, που φθάνει τα 10 μέτρα, ακόμη δε και περισσότερο, εiναι ακίνδυνος. Τρέφεται κυρίως με πλαγκτόν και μικρά ψάρια. Σπάνιος στις κυπριακές θάλασσες.

8. Αλουπόσσ'υλλος: Alopias vulpinus, (Bonnaterre, 1788) της οικογένειας των Αλωπιιδών (Alopiidae). Σχετικά ακίνδυνος (βλέπε γι’ αυτόν χωριστό λήμμα).

9. Καρχαρίας γλαυκός ή μπλε: Prionace glauca, (Linnaeus, 1758) της οικογένειας των Καρχαρινιδών (Carharhinidae). Αγγλική ονομασία: Blue shark. To συνηθισμένο μήκος του είναι 2 μέτρα, φθάνει όμως κάποτε και τα 4 μέτρα περίπου. Εμφανίζεται πολύ συχνά στο πέλαγος γύρω από την Κύπρο.   Έχει ατρακτοειδές σώμα, μεγάλο πλακωτό κεφάλι με μυτερό ρύγχος, στρογγυλά μάτια, 5 βραγχιακές σχισμές σε κάθε πλευρά, και τριγωνικά πριονωτά μυτερά δόντια με κλίση προς τα μέσα. Το πρώτο από τα δυο ραχιαία πτερύγιά του είναι πολύ πιο μεγάλο από το δεύτερο. Η ουρά του είναι μεγάλη και ισχυρή. Η ράχη του είναι γκρίζα προς το σκούρο μπλε και οι πλευρές του πιο ανοιχτόχρωμες. Η κοιλιά του είναι ασπριδερή. Εξαιρετικά επικίνδυνο είδος. Ψαρεύεται συχνά στο πέλαγος, σε απόσταση μέχρι και 45 μίλια από την ξηρά, με τα χοντρά αφροπαράγαδα με τα οποία ψαρεύουν οι Κύπριοι ψαράδες τους ξιφίες*.

10. Σφυρόσσ΄υλλος: Sphyrna zygaena, (Linnaeus,  1758)   της οικογένειας των Σφυρνιδών (Sphyrnidae). Εξαιρετικά επικίνδυνος (βλέπε γι’ αυτόν χωριστό λήμμα).

Το πιο επικίνδυνο είδος καρχαρία που απαντάται στη Μεσόγειο είναι ο λευκός καρχαρίας (Carcharodon carcharias) (Linnaeus, 1758) της οικογένειας των Ισουριδών (Isuridae), που όμως δεν έχει εντοπισθεί στις κυπριακές θάλασσες. Το μήκος του φθάνει και τα 10 μέτρα περίπου. Ακολουθούν ο σφυρόσσ΄υλλος, και ο γλαυκός.

Λ. ΛΟΥΚΑ