Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αρχαία πόλη της Κύπρου που βρισκόταν στη χερσόνησο της Καρπασίας. Την ύπαρξή της αναφέρουν αρχαίες γραπτές πηγές.

Ο Στράβων, στη γεωγραφική περιγραφή της Κύπρου που δίνει, γράφει και τούτα: ...Εἶτ' Ἀχαιῶν ἀκτή, ὅπου Τεῦκρος προσωρμίσθη πρῶτον ὁ κτίσας Σαλαμῖνα τήν ἐν Κύπρῳ, ἐκβληθείς, ὥς φασιν, ὑπό τοῦ πατρός Τελαμῶνος· εἶτα Καρπασία πόλις λιμένα ἔχουσα, κεῖται δέ κατά τήν ἂκραν τήν Σαρπηδόνα...

Την πόλη αναφέρει επίσης ο γεωγράφος Σκύλαξ στο έργο του Περίπλους, όπου γράφει: ...Κατά δέ Κιλικίαν ἐστί νῆσος Κύπρος καί πόλεις ἐν αὐτῇ αἵδε· Σαλαμίς ...Καρπάσεια, Κερύνεια, Λήπηθις ...Σόλοι ...Μάριον... Ἀμαθοῦς... καί ἂλλαι ἐν μεσογείᾳ...

Την πόλη Καρπασίαν αναφέρει και ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, ενώ ως Καρπάσειαν την αναφέρει ο Σταδιασμός, έργο ανώνυμου γεωγράφου, όπου γράφει: ...Ἀπό τῆς ἄκρας τῆς Σαρπηδονίας, ἔγγιστα κειμένης πρός τήν Κύπρον, εἰς πόλιν Καρπάσειαν οὐριώτατα στάδιοι υ' (=400 στάδια, 73.700 μέτρα). Στο ίδιο σύγγραμμα αναφέρεται ότι η απόσταση από τη Λάπηθο μέχρι την Καρπάσειαν είναι 550 στάδια (101,2 χιλιόμετρα), κι ότι η πόλη ἔχει λιμένα μικροῖς πλοίοις· χειμάζει βορέου [πλήττεται από φουρτούνες του βοριά].

Εξάλλου στην Ἐπιτομή από τα Ἐθνικά του Στέφανου Βυζάντιου, στη λέξη Καρπασία, αναφέρεται: Πόλις Κύπρου ἣν Πυγμαλίων ἔκτισεν... Δίνονται δε και άλλες πληροφορίες: ότι μερικοί αρχαίοι συγγραφείς την ονόμαζαν και Κάρπαθον ή και Καρβασίαν, ενώ γραφόταν και ως Καρπάσεια.

Την Καρπασία αναφέρουν επίσης ο Πλίνιος, ο Ιεροκλής στο έργο του Συνέκδημος, καθώς και ο Γεώργιος ο Κύπριος, ενώ η πόλη απαντάται και σε άλλες πηγές.

Όπως αναφέρεται στις πηγές (Ελλάνικος, Στ. Βυζάντιος) η πόλη Καρπασία ιδρύθηκε από τον μυθικό Πυγμαλίωνα*, πενθερό του Κινύρα, που φέρεται και ως πατέρας του Άδωνι ή ως βασιλιάς της Τύρου, ή ως βασιλιάς της Κύπρου, ή ως Φοίνικας. Ωστόσο, παρά το ότι μια πηγή (ο ψευδο - Σκύλαξ) αναφέρει την Καρπασία ως πόλη των Φοινίκων (= υπό την κυριαρχία των Φοινίκων), εντούτοις η ελληνικότητα της πόλης αυτής και της ευρύτερης περιοχής της είναι αποδεδειγμένη. Δεν έχει βρεθεί καμιά φοινικική επιγραφή εκεί· αντίθετα έχουν βρεθεί αρκετές ελληνικές επιγραφές με ελληνικά ονόματα (όπως Ονασίκυπρος, Φιλότιμος, Μενοκράτης, Φιλόδαμος, Ονάσιλος κ.α.).

Η ονομασία της πόλης, που είναι και ονομασία ολόκληρης της χερσονήσου, πιθανώς προήλθε από το ουσιαστικό κάρπασος (ο), που σημαίνει βαμβάκι. Όπως σημειώνει ο Κ. Χατζηιωάννου (ΑΚΕΠ  , Ε', 1983, αρ. 107), η ονομασία του φυτού κάρπασος πιθανότατα προέρχεται από τα αρχαία ινδικά Karpasa, που σημαίνει το φυτό βαμβάκι. Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η ονομασία της Καρπασίας προήλθε και πάλι από το ουσιαστικό κάρπασος (ο), που σημαίνει είδος λιναριού εκλεκτής ποιότητας. Το λίνον καρπάσιον που αναφέρει ο Παυσανίας, το οποίο μερικοί μελετητές του ερμήνευσαν ως «αμίαντο, ορυκτό που εξαγόταν από την Καρπασία της Κύπρου», δεν φαίνεται να σχετίζεται στην πραγματικότητα με την Καρπασία από την οποία ουδέποτε εξαγόταν· ο αμίαντος εξάγεται από το Τρόοδος, αρκετά μακριά από την Καρπασία. Πρέπει συνεπώς να δεχθούμε ότι η πόλη και η περιοχή πήραν την ονομασία τους είτε από το βαμβάκι είτε από το λινάρι, ένα δε από τα δυο αυτά είδη φυτών θα πρέπει να εκαλλιεργείτο εκτεταμένα στην Καρπασία από τα αρχαία χρόνια. Η υπόθεση του αρχαίου Κυπρίου συγγραφέα Δημητρίου του Σαλαμινίου ότι η πόλη πήρε την ονομασία της από τον κάρβαν ἄνεμον δεν ευσταθεί. Ο ίδιος ο Δημήτριος είχε μάλιστα αλλάξει την ονομασία της πόλης σε Καρβασίαν για να ταιριάζει με την άποψή του.

Σε κάπως νεότερες από τις πιο πάνω πηγές, αναφέρεται η πόλη ως Καρπάσιν, κατά τα Βυζαντινά χρόνια, και τοποθετείται γεωγραφικά στην ίδια περιοχή αλλά προς τα ενδότερα, στην τοποθεσία όπου βρίσκεται το σημερινό Ριζοκάρπασον. Η αρχαία Καρπασία, με βάση τα γεωγραφικά στοιχεία που δίνουν ο Στράβων, ο Πτολεμαίος και οι λοιποί, ήταν πόλη παραθαλάσσια, με μικρό λιμάνι, και βρισκόταν στα βόρεια του Ριζοκαρπάσου, στον όρμο όπου βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Φίλωνος. Η μετακίνηση των κατοίκων της Καρπασίας προς τα ενδότερα, η εγκατάλειψη της παραθαλάσσιας πόλης τους και η ίδρυση νέας, κάπως μακριά από τις ακτές, συνέβη στα χρόνια των αραβικών επιδρομών (7ος - 10ος μ.Χ. αιώνας) κι εξαιτίας αυτών.

Η πόλη δεν συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικών αρχαίων κυπριακών πόλεων που απετέλεσαν βασίλεια μέχρι το 312 π.Χ. Φαίνεται, λοιπόν, πως είχε ακμάσει μετά την κατάργηση των βασιλείων, κατά την Ελληνιστική εποχή.

Το 306 π.Χ. η Καρπασία, μαζί με τη γειτονική της πόλη Ουρανίαν, κατελήφθη ύστερα από θυελλώδη επίθεση από τον Δημήτριο* τον Πολιορκητή πριν αυτός βαδίσει κατά της Σαλαμίνος (Διόδωρος Σικελιώτης, 20.47,2).

Το ότι η πόλη είχε ακμάσει κατά την Ελληνιστική εποχή, φαίνεται και από το γεγονός ότι κατά τον 3ο/2ο π.Χ. αιώνα ήταν μια από τις θεωροδόκους πόλεις της Κύπρου, σύμφωνα προς σχετική επιγραφή που βρέθηκε στους Δελφούς (βλέπε λήμμα θεωροδόκοι πόλεις).

Η Καρπασία είχε συνεχίσει ν' ακμάζει και κατά τους πρώτους Χριστιανικούς αιώνες, οπότε για ένα διάστημα είχε διατελέσει έδρα επισκοπής. Γνωστός επίσκοπος Καρπασίας υπήρξε ο άγιος Φίλων* που ιδιαίτερα τιμάται μέχρι σήμερα στην περιοχή. Στις εκκλησιαστικές πηγές ο Φίλων αναφέρεται ότι καταγόταν από την πόλη Καρπασία: ...ἱεράρχα Φίλων Παμμακάριστε, ἐκ τῆς φαιδρᾶς πόλεως τῶν Καρπασέων... (Ἀκολουθία Φίλωνος, μθ'). Κι αλλού (Ἀκολουθία..., κα'): ...ἐκ ρίζης πανευκλεοῦς φυτούργημα, ἄνθος ἀνέτειλας τῆς Καρπασέων πόλεως σοφέ...

Πιστεύεται ότι η παλαιοχριστιανική βασιλική επί των ερειπίων της οποίας είχε κτιστεί ο νεότερος ναός του Αγίου Φίλωνος, ίσως ήταν ο καθεδρικός ναός της πόλης Καρπασίας, μεταξύ του 5ου και του 7ου μ.Χ. αιώνων. Η πόλη φαίνεται να είχε πληγεί καίρια από τις πρώτες κιόλας αραβικές επιδρομές, των μέσων του 7ου αιώνα, οπότε οι κάτοικοί της μετακινήθηκαν προς τα ενδότερα, ιδρύοντας νέο οικισμό σε τοποθεσία που προσέφερε περισσότερη ασφάλεια. Ο νέος αυτός οικισμός είναι το Ριζοκάρπασον.

Η πόλη Καρπασία εκτεινόταν στην παραθαλάσσια περιοχή του Αγίου Φίλωνος. Ο όρμος που βρίσκεται δίπλα ακριβώς από τα ερείπια της βασιλικής και του μεταγενέστερου ναού του Αγίου Φίλωνος, φαίνεται ότι ήταν το λιμάνι της πόλης. Πιθανό ως λιμάνι ή αγκυροβόλιο να είχε υπάρξει και άλλος μικρός κόλπος, ανατολικότερα του ναού του Αγίου Φίλωνος.

Περί τα 2 χλμ. νοτιοδυτικά του ναού του Αγίου Φίλωνος, στην περιοχή που ονομάζεται «Τσάμπρες», υπάρχουν εκτενή κατάλοιπα του αρχαίου νεκροταφείου της πόλης Καρπασίας. Πρόκειται για σειρά από πολλούς λαξευμένους στους βράχους θαλαμοειδείς τάφους. Μεταξύ τούτων υπάρχουν μεγάλοι μνημειακοί τάφοι, με λαξευτούς επίσης «δρόμους», καθώς και αρκετοί άλλοι μικρότεροι. Φαίνεται επίσης ότι ο χώρος αυτός είχε χρησιμοποιηθεί και ως αρχαίο λατομείο. Δηλαδή η λατόμευση για εξασφάλιση οικοδομικών υλικών, δημιουργούσε ταυτόχρονα τους τάφους, ή το αντίθετο, το άνοιγμα των τάφων προμήθευε ταυτόχρονα και λίθους. Η περιοχή των τάφων αυτών είναι εντυπωσιακή όσο και μεγαλοπρεπής. Μερικά ανάγλυφα κοσμητικά στοιχεία σε μεγαλύτερους και πλουσιότερους τάφους είναι ευδιάκριτα επίσης.