Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ένα από τα μεγάλα τάγματα μοναχών της Λατινικής Εκκλησίας που άκμασαν κατά το Μεσαίωνα. Το πλήρες όνομά τους ήταν Αδελφοί της Παναγίας του Καρμήλου. Το όνομά τους το πήραν από το όρος Κάρμηλον της Παλαιστίνης. Ήταν σύγχρονοι των Φραγκισκανών και των Δομινικανών αν και η σχετική μ’ αυτούς παράδοση - που δεν τεκμηριώνεται - αναφέρει ότι το τάγμα τους ήταν αρχαιότατο. Η αρχή της ίδρυσης του τάγματος ανάγεται γύρω στο 1154/5, οπότε διάφοροι προσκυνητές από τη Δύση είχαν εγκατασταθεί στο όρος Κάρμηλον (ή Καρμήλιον), κοντά στη βιβλική πηγή του προφήτη Ηλία. Ένας απ' αυτούς ήταν ο μοναχός Βερθόλδος, που θεωρείται και ο ιδρυτής του τάγματος. Μεταξύ 1206 και 1214 συντάχθηκε ο καταστατικός χάρτης του τάγματος από τον άγιο Αλβέρτο (Λατίνο πατριάρχη Ιεροσολύμων) που ενεκρίθη το 1226 από τον πάπα Ονώριο Γ'.

Η αναστάτωση που προηγήθηκε στην Παλαιστίνη εξαιτίας των Σταυροφοριών, είχε ως αποτέλεσμα και την εκδίωξη ή / και φυγή των  Καρμηλιτών από το βουνό Κάρμηλον, γύρω στα 1240, οπότε αυτοί εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο και στη δυτική Ευρώπη (κυρίως στην Αγγλία και στη Γαλλία), όπου απέκτησαν κύρος και δύναμη. Το 1562 η μοναχή αγία Τερέζα επέφερε μεταρρυθμίσεις στο τάγμα, στο οποίο ενέταξε και καλόγριες.

Οι Καρμηλίτες συνέτειναν πολύ στην εξάπλωση της λατρείας της Παναγίας (μαριανισμός), διασπάστηκαν όμως σε δυο χωριστούς κλάδους, τους Ξυπόλυτους (γιατί μεταξύ άλλων είχαν αντικαταστήσει τα παπούτσια με σανδάλια) και τους Υποδεδεμένους. Αρχικά ήσαν ερημίτες, μετά όμως τη φυγή τους από την Παλαιστίνη είχαν απλωθεί ως ζητιάνοι καλόγεροι, εγκαταλείποντας την αυστηρή ζωή της απομόνωσης.

Οι Καρμηλίτες στην Κύπρο: Οι Καρμηλίτες άρχισαν να εγκαθίστανται στην Κύπρο μετά την οργάνωση του νησιού σε βασίλειο, κι ήσαν μέλη ενός από τα πολλά λατινικά θρησκευτικά τάγματα που μέλη τους ήλθαν στο νησί συνοδεύοντας από τους Αγίους Τόπους τους πρώτους Λουζινιανούς βασιλιάδες (τέτοια τάγματα ήσαν οι Αυγουστινιανοί, οι Βενεδικτίνοι, οι Καρθουσιανοί, οι Κιστερκιανοί, οι Δομινικανοί, οι Φραγκισκανοί κ.α.). Ωστόσο ο Στέφανος Λουζινιανός αναφέρει ότι Καρμηλίτες μοναχοί είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο και πριν από την έναρξη της περιόδου της Φραγκοκρατίας (1192), για τον λόγο δε αυτό κατά τη Φραγκοκρατία είχαν πάρει το προνόμιο της προηγεσίας επί όλων των άλλων λατινικών μοναχικών ταγμάτων που εκπροσωπούνταν στην Κύπρο.

Στην Κύπρο, οι Καρμηλίτες εγκαταστάθηκαν στην πρωτεύουσα Λευκωσία, στην Αμμόχωστο και στη Λεμεσό. Εκκλησίες τους σώζονται στην παλαιά πόλη της Αμμοχώστου και στο χωριό Πολεμίδια, κοντά στη Λεμεσό (βλέπε στο λήμμα Καρμηλιτών εκκλησίες). Τουλάχιστον η καρμηλιτική εκκλησία στα Πολεμίδια αποτελούσε τον ναό μοναστηριού των Καρμηλιτών που υφίστατο εκεί, και του οποίου τα ερείπια αναφέρουν ο Enlart και ο Jeffery. Μοναστήρι Καρμηλιτών υφίστατο και στη Λευκωσία, σύμφωνα δε προς τον Γάλλο Καρμηλίτη μοναχό Nicholas le Huen που επισκέφθηκε την Κύπρο το 1487, τούτο βρισκόταν κοντά στο ανάκτορο των Λουζινιανών. Εξάλλου σε έγγραφο του 1309 το μοναστήρι αυτό στη Λευκωσία αναφέρεται ως Παναγία του Καρμήλου Όρους. Κατά τον Στέφανο Λουζινιανό, το μοναστήρι κατά τον 15ο αιώνα είχε ετήσιο εισόδημα 200 δουκάτων που προέρχονταν από την εκμετάλλευση δυο κυπριακών χωριών. Ο Φλώριος Βουστρώνιος αναφέρει ακόμη ότι το μοναστήρι κατείχε ένα πολυτιμότατο κειμήλιο, το δεξί χέρι του ευαγγελιστή Λουκά. Στο έγγραφο του 1309 που προαναφέρθηκε, μνημονεύεται και ο τότε ηγούμενος του μοναστηριού της Λευκωσίας, ο πατήρ Θωμάς ('frater Thomas, prior monasteri Sancte Marie de monte Carmelo in Nicossia').

Ότι οι Καρμηλίτες ήλθαν στην Κύπρο πριν από τους μοναχούς των λοιπών ταγμάτων, αναφέρεται κι από τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό (Ἱστορία Χρονολογική..., Βενετία, 1788, σ. 123):... Ὁ βασιλεύς ὅμως, ἀγκαλά κι' ἔκλινε πρός τούς Λατίνους, δέν ἔπραξε μέ ὅλον τοῦτο ἄλλο, εἰμή ὁποῦ ἐχάρισε μερικά χωρία τῶν φρατόρων Καρμηλιτάνων, ὡς πρώτων ἐλθόντων εἰς Κύπρον...

Ο Κυπριανός αναφέρεται στο σημείο αυτό σε γεγονότα του 1197, όταν ὁ βασιλεύς ἐστοχάζετο νά διορθώσῃ τά σκάνδαλα τά μεταξύ τοῦ Λατινικοῦ καί Ρωμαϊκοῦ Κλήρου. Βασιλιάς της Κύπρου ήταν τότε ο Αμάλριχος (ή Αμωρύ) Λουζινιανός (1197- 1205).

Δεν γνωρίζουμε ποια ήσαν τα δυο κυπριακά χωριά των οποίων τα εισοδήματα καρπούνταν οι Καρμηλίτες μοναχοί. Πάντως το χωριό Κάρμι της επαρχίας Κερύνειας θεωρείται ότι πήρε το όνομα αυτό από τους Καρμηλίτες μοναχούς που πιθανώς κατείχαν την περιοχή του (το τάγμα τους στη γαλλική λέγεται Carmes). Επίσης, τοπωνύμια με την ονομασία Κάρμιν υπάρχουν και στην περιοχή του χωριού Πολεμίδια της Λεμεσού (όπου σώζεται και εκκλησία των Καρμηλιτών) και στην περιοχή του χωριού Τάλα της επαρχίας Πάφου.

Η οριστική αποχώρηση των Καρμηλιτών από την Κύπρο, όπως και των λοιπών εκπροσώπων της Λατινικής Εκκλησίας, ήταν αποτέλεσμα της κατάκτησης του νησιού από τους Τούρκους στα 1570/71.