Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Σανατόριο είναι μια ιατρική μονάδα σχεδιασμένη για την περιποίηση ατόμων με μακροχρόνια ασθένεια, συνήθως συνδεόμενη με την αντιμετώπιση της φυματίωσης στα τέλη του δέκατου ένατου και αρχές του εικοστού αιώνα, πριν από την ανακάλυψη των αντιβιοτικών.

Το σκεπτικό για την ίδρυση σανατορίων, ήταν ότι μια δίαιτα με ξεκούραση και καλή διατροφή προσέφερε την καλύτερη ευκαιρία στο ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς να θεραπευτεί. Το 1863, ο Χέρμαν Μπρέμερ ίδρυσε το Brehmersche Heilanstalt für Lungenkranke στο Γκέρμπερσντορφ (Σοκόουφσκο) της Σιλεσίας (σημερινή Πολωνία), για τη θεραπεία της φυματίωσης. Οι ασθενείς εκτίθονταν σε άφθονες ποσότητες υψηλού υψομέτρου, καθαρού αέρα και καλής διατροφής. Τα θεραπευτήρια φυματίωσης έγιναν κοινά σε όλη την Ευρώπη από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά.

» Διαβάστε επίσης: Επιδημίες

Το πρώτο Σανατόριο για περίθαλψη των φυματικών στην Κύπρο λειτούργησε στη Λευκωσία το 1925. Βρισκόταν στα περίχωρα της πρωτεύουσας και συγκεκριμένα στο δάσος της Αθαλάσσας.

Το 1940 άρχισε να λειτουργεί και το Σανατόριο της Κυπερούντας, το οποίο περιείχε 100 κλίνες και ήταν πλέον το μεγαλύτερο και πιο οργανωμένο στην Κύπρο, αφού το Σανατόριο στην Λευκωσία είχε μόνο 50 κλίνες. Το χωριό επιλέχθηκε αφού το κλίμα κρίθηκε ιδανικό για την ανάρρωση των φυματικών, λόγω της μειωμένης υγρασίας, της έντονης ηλιοφάνειας και της προστασίας από ανέμους.  Εξαιτίας αυτού του μοναδικού κλίματος που κατέχει η Κυπερούντα σ’ ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, η Αγγλική Αποικιοκρατική Κυβέρνηση το 1937 επέλεξε το χωριό για ανέγερση Σανατόριου. Προηγουμένως είχε προταθεί η ανέγερση του Σανατορίου στα Μαντριά, στα Σπήλια και στο Φοινί αλλά οι κάτοικοι είχαν αντιδράσει και τελικώς επιλέχθηκε, ως ιδανικός τόπος η τοποθεσία «Λειβάδια», έξω από την Κυπερούντα. Εκεί οι βρετανικές Αρχές εξασφάλισαν τη συμφωνία του κοινοτάρχη, Γεώργιου Φάκα, ο οποίος υπέγραψε για την ανέγερση του Σανατορίου. Ωστόσο, ακολούθησε εξέγερση των Κυπερουνηωτών εναντίον του προοδευτικού μουχτάρη, οι οποίοι πέτυχαν μεν την παύση του, όμως το Σανατόριο λειτούργησε τελικά το 1942.

» Βλέπε βίντεο: Ψηφιακός Ηρόδοτος- Αρχείο ΡΙΚ

Το Σανατόριο φιλοξένησε αρκετούς ασθενείς ανάμεσα τους δεκάδες μεταλλωρύχους ­ θύματα της πνευμονοκονίασης αλλά κυρίως φυματικούς. Η φυματίωση χαρακτηρίστηκε ως η ασθένεια των φτωχών και αδύναμων όπου «θέριζε» νέους ανθρώπους στις αρχές του 20ου αιώνα και αποτελούσε μεγάλο κοινωνικό στίγμα τόσο για τους ασθενείς όσο και για τις οικογένειες τους. Το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο όταν ο ασθενής με το βήχα, το φτάρνισμα ή την ομιλία, μέσω του αέρα και της αναπνοής, μεταφέρει το μικρόβιο στους πνεύμονες του θύματος.

» Βλέπε λήμμα: Λοιμοκαθαρτήριο Λάρνακας 

Μετά το 1974, λόγω μείωσης των νέων περιστατικών φυματίωσης, το Σανατόριο μετατράπηκε σε περιφερειακό Νοσοκομείο Κυπερούντας. Σήμερα στο νοσοκομείο λειτουργεί Πνευμονολογική — Φυματιολογική κλινική για τη νοσηλεία και παρακολούθηση των νέων περιστατικών φυματίωσης.

» Βλέπε βίντεο: Ψηφιακός Ηρόδοτος- Αρχείο ΡΙΚ

Το κοιμητήριο των Φυματικών

Το κοιμητήριο φυματικών βρίσκεται στο δάσος κοντά στον Καρβουνά και σε αυτό βρίσκονται 6 πέτρινοι σταυροί. Κτίστηκε γύρω στο 1946 όταν οι συγγενείς των ασθενών που απεβίωσαν με φυματίωση στο Σανατόριο, λόγω φόβου αλλά και στιγματισμού, αρνούνταν να παραλάβουν τις σορούς τους. Επίσης, υπήρχε και η άρνηση ταφή τους στο κοιμητήριο της Κυπερούντας. Η ταφή γινόταν από έναν ιερέα, νοσηλευτή και δύο κηπουρούς του Σανατορίου που βοηθούσαν στην εκσκαφή και στο κλείσιμο του τάφου.

Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του Σανατόριου, το 1941-1942, οι θάνατοι από φυματίωση ήταν αρκετοί. Υπολογίζεται ότι θάφτηκαν εκεί γύρω στα 50 άτομα, χωρίς σταυρούς και ονόματα. Ο τελευταίος ασθενής που θάφτηκε στο κοιμητήριο των φυματικών ήταν τη δεκαετία του ’60 και έκτοτε το μέρος εγκαταλείφθηκε και ξεχάστηκε μέσα στο δάσος.

Ανάμεσά στους τάφους αυτοί του τρίχρονου Τίτου, της Θεοδώρας ετών 22, του Σώζου ετών 29.

Ο πέτρινος σταυρός  γράφει «Τίτος, 12/10/44-14/8/47». Σύμφωνα με μαρτυρίες, οι γονείς του δεν ήθελαν να γραφτεί το αληθινό όνομα του παιδιού τους στον σταυρό για να μη στιγματιστούν και έτσι γράφτηκε το ψευδώνυμο Τίτος.

Το κοιμητήριο συντηρήθηκε από την Λέσχη Lions Ονασαγόρας το 2018 και στις 21 Μαρτίου 2021  τελέστηκε μνημόσυνο και τρισάγιο στην μνήμη των θυμάτων μετά από πρωτοβουλία του βουλευτή του ΑΚΕΛ, Κώστα Κώστα, του διευθυντή́ του Νοσοκομείου Τροόδους καθώς και των κοινοτήτων Κυπερούντας και Αμίαντου. Ο δρ. Μιχάλης Βωνιάτης, ο οποίος εργάστηκε ως διευθυντής κατά τα έτη 1977 - 1980 στο Νοσοκομείο Κυπερούντας, κατέγραψε σε βιβλίο τα ιστορικά δεδομένα για την εξάπλωση της νόσου στην Κύπρο, τις εξάρσεις της, την εμφάνιση και την πορεία της στα νεότερα χρόνια. Μέσα από το βιβλίο του «Η φυματίωση στην Κύπρο στο πέρασμα των αιώνων», περιγράφει μεταξύ άλλων πραγματικές ιστορίες για το τι βίωσαν τα θύματα της νόσου.

Πηγές:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. All about Limassol 
3. Το σανατόριο της Κυπερούντας, Ιωάννης Φάκας (αυτοέκδοση) Λευκωσίας 2017
4. Μιχάλης Βωνιάτης, «Η φυματίωση στην Κύπρο στο πέρασμα των αιώνων», Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία, 2018
5. Βικιπαίδεια