Μικρασιατική Εκστρατεία

Η Κύπρος καταφύγιο για τους μικρασιάτες πρόσφυγες

Με βάση τα επίσημα στοιχεία της Βρετανικής Διοίκησης της Κύπρου, από τον Σεπτέμβριο έως τον Δεκέμβριο του 1922 έφτασαν στην Κύπρο, προερχόμενοι από τη Μικρά Ασία, 2.400 πρόσφυγες (200 Βρετανοί, 500 Αρμένιοι, 800 Κύπριοι και 900 Ελληνες υπήκοοι). Το μεγαλύτερο κύμα προσφύγων το δέχτηκε η Λάρνακα στην οποία υπήρχε το λοιμοκαθαρτήριο. Σε ό,τι αφορά την κοινωνική τους προέλευση, οι περισσότεροι ήταν λαϊκής καταγωγής, πολύ λιγότεροι οι πλούσιοι και επιφανείς. Οι πρόσφυγες που εισήλθαν και εγκαταστάθηκαν τελικά στην Κύπρο προέρχονταν κυρίως από περιοχές της Νότιας Μικράς Ασίας (Ικόνιο, Μερσίνα, Αλλάγια, Κυλινδρία, Αντιόχεια, Αττάλεια, Σελεύκεια, Ανεμούριο, Φιλαδέλφεια), καθώς και από τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη και οι πρόσφυγες διασκορπίστηκαν παγκύπρια, τόσο σε αστικά κέντρα όσο και στην επαρχία, παραθαλάσσια όσο και στην ενδοχώρα.

Οι πρόσφυγες παρουσιάζονταν από τις εφημερίδες της εποχής σε αξιοθρήνητη κατάσταση, κυρίως ψυχολογικά: «Οι πλείστοι εκ τούτων ευρίσκονται εις ελεεινήν κατάστασιν, ημίγυμνοι, με γυμνά πόδια και εις κατάστασιν τρόμου εκ των φρικωδών πικρών αναμνήσεων» («Κυπριακός Φύλαξ» Λάρνακας, 7 Σεπτεμβρίου 1922). «Μητέρες με τα μάτια των γεμάτα δάκρυα έσφιγγαν εις τας αγκάλας των τα βρέφη των, […] άλλαι με το πρόσωπον στυγνόν ητένιζον τον κόσμον με ένα βλέμμα απλανές και απολιθωμένον» («Σάλπιγξ» Λεμεσού, Νοέμβριος 1922).

Οι πρόσφυγες δεν μιλούσαν ελληνικά και στα δημοσιεύματα του κυπριακού Τύπου γίνεται λόγος για γυναίκες και παιδιά «αγνοούντα τελείως την Ελληνικήν» και για «Τουρκοφώνους ομογενείς». Αναγνωρίστηκαν «αδελφοί» στη βάση όχι της γλώσσας, αλλά της εθνικής (πολιτισμικής) και θρησκευτικής τους ταυτότητας ως Ελληνες ορθόδοξοι.

Η ανταπόκριση πάντως της Κύπρου για βοήθεια ήταν άμεση για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας με καθοριστικό ρόλο να παίζει η Αρχιεπισκοπή, σε συνεργασία με τις ελληνικές Δημοτικές Αρχές κάθε μεγάλης πόλης. Οι σύλλογοι φιλανθρωπικοί σύνδεσμοί επωμίστηκαν το μεγαλύτερο βάρος της φροντίδας των προσφύγων. Άλλοι Κύπριοι κυρίως φτωχοί σε επαρχίες απομακρυσμένες, όπως αυτή της Πάφου, που, επειδή δεν έχουν χρήματα να δώσουν, προσφέρουν υλικά αγαθά όπως κριθάρι, σιτάρι, κολοκάσι, ακόμη και λεμόνια! (εφ. «Πάφος», 27 Οκτωβρίου 1922). Είναι εντυπωσιακό το χρηματικό ποσό καθώς και κοσμήματα που συγκεντρώθηκε (κυρίως μέσω εράνων) όχι μόνο για την ενίσχυση των τοπικών επιτροπών αποκατάστασης των προσφύγων αλλά και για την ενίσχυση της Ελλάδας.

» Βλέπε βίντεο: Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ

Αρνητική η στάση των βρετανικών αρχών

Χαρακτηριστική είναι η στάση των βρετανικών Αρχών απέναντι στους πρόσφυγες. Καταρχήν επέτρεψαν την αποβίβαση στην Κύπρο σε όσους κατάγονταν από την Κύπρο και είχαν κατά συνέπεια τη βρετανική υπηκοότητα, στους Βρετανούς, αλλά και στους Αρμένιους, με το επιχείρημα ότι δεν υπάρχει γι’ αυτούς πατρίδα.

Η στάση των Βρετανών ανάγκασε τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου να αποστείλει επιστολή προς τη διεθνή κοινότητα και τη βρετανική κυβέρνηση όπου περιγράφει την τραγική κατάσταση: «Χριστιανοί πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία καταφθάνουν καθημερινά στις κυπριακές ακτές με ιστιοφόρα. Η Κυβέρνηση αρνείται να επιτρέψει έστω και την πρόσκαιρη αποβίβασή τους υποχρεώνοντάς τους να συνεχίσουν τις περιπλανήσεις τους στη θάλασσα μέσα σε μικρά πλοία και σε καιρό τρικυμίας κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Εχουν σημειωθεί ναυάγια και θάνατοι προσφύγων λόγω συνωστισμού και κακουχιών. Παρακαλώ ενεργήστε έτσι που να τερματιστεί το μαρτύριο χριστιανών και επιτραπεί η αποβίβαση των προσφύγων στην Κύπρο και όπως η Κυπριακή Κυβέρνηση παράσχει σε αυτούς την απόλυτα αναγκαία βοήθεια».

Το θέμα έφτασε μέχρι τη Βουλή των Κοινοτήτων, με επερώτηση του βουλευτή Ο’Connor, αλλά η απάντηση εκ μέρους του υφυπουργού των Αποικιών Ormsby Gore ήταν κοφτή: «Φοβούμαι ότι το υλικόν και οι πόροι του προσωπικού της Νήσου επιβαρύνονται εις το ανώτατον σημείον».

Οι οικονομικοί όροι που επέβαλε στους Ελληνοκύπριους η βρετανική κυβέρνηση ήταν δυσβάσταχτοι και απαιτητοί: «1ον. Να καταβληθή το ποσόν των 250 λιρών διά την εν τω λοιμοκαθαρτηρίω συντήρησιν των προσφύγων. 2ον. Να δοθώσι προσωπικαί εγγυήσεις διά το ποσόν 12.000 λιρών διά την συντήρησιν των προσφύγων τούτων επί εν έτος εν Κύπρω. Εκαστον δε άτομον δύναται να παράσχη εγγύησιν διά ποσόν ουχί κατώτερον των 100 λιρών και μη υπερβαίνον τας 1.000 λίρας» («Ελευθερία» Λευκωσίας, 5 Οκτωβρίου 1922). Ολα, ακόμη και τα ξενοδοχεία, ακόμη και τα δωμάτια του rest house στο Διοικητήριο, ακόμη και τα πρόστιμα για την (αναγκαστική) καθυστέρηση του απόπλου των πλοίων κατά τη χρονοβόρα διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων, έπρεπε να πληρωθούν από τους Ελληνες της Κύπρου. Έτσι άρχισε εκστρατεία για έρανο: «ήρξαντο πυρετώδεις ενέργειαι […] προς εξασφάλισιν του ποσού διά τας δαπάνας […] εν τω λοιμοκαθαρτηρίω και της εξευρέσεως των πολιτών οίτινες θα παράσχουν τας προσωπικάς εγγυήσεις διά το ποσόν των 12.000 λιρών […] όπως επιτραπεί εις τους πρόσφυγας να αποβιβασθώσι» («Ελευθερία» Λευκωσίας, 5 Οκτωβρίου 1922).

» Βλέπε βίντεο: Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ

Σύνδεσμος Μικρασιατών Κύπρου

Το 2010 ιδρύθηκε στη Λευκωσία ο Συνδέσμος Μικρασιατών Κύπρου σε μια προσπάθεια έρευνας και καταγραφής των ιστορικών δεδομένων μέσα από εκθέσεις συλλογές, λογοτεχνήματα αλλά και επιστημονικά συνέδρια. Μεταξύ των επιστημονικών συνεδρίων που οργάνωσε είναι, «Κύπρος-Μικρασία, Κοιτίδες Πολιτισμού», «Οι Μικρασιάτες της Λεμεσού», «Κυπριακά αρχεία και αρχειακές μαρτυρίες για τον Μικρασιατικό Ελληνισμό της Κύπρου». Σημαντική εκδήλωση ήταν η Έκθεση Κειμηλίων στο Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Γ’ που άνοιξε στις 12 Δεκεμβρίου 2012. Μετά από την έκθεση, συγκροτήθηκε από δεκάδες εκθέματα, έγγραφα και φωτογραφίες η Μόνιμη Συλλογή Κειμηλίων του Μικρασιατικού Ελληνισμού Κύπρου, την οποία επιμελήθηκε ο Γιάννης Ηλιάδης -μικρασιατικής καταγωγής διευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου που φιλοξενείται στο Βυζαντινό Μουσείο της Λευκωσίας από τις 2 Οκτωβρίου 2014. Οι φωτογραφίες, τα χαρακτικά, οι πίνακες, οι εικόνες, τα ενδύματα, τα κεντήματα, τα μουσικά όργανα, τα έγγραφα, τα νομίσματα, τα κοσμήματα, τα χαλιά και όλα τα άλλα κειμήλια της Συλλογής, τα οποία διέσωσαν οι ξεριζωμένοι Μικρασιάτες, αντικατοπτρίζουν τη ζωή τους πριν από την προσφυγιά, καθώς και τη δραστηριοποίησή τους στην Κύπρο, παρουσιάζοντας τον πλούσιο πολιτιστικό και πολιτισμικό πλούτο της Μικρασίας και των ανθρώπων της.

Πηγές:

Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης