Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Με το όνομα αυτό είναι γνωστά τα διάφορα είδη των καβουριών που ζουν στις θάλασσες ή στα γλυκά νερά της Κύπρου. Μερικά θαλάσσια είδη έχουν κάποτε και ξεχωριστά ονόματα, όπως: σκατοκάουρας, πετεινοκάουρας, καουρούδιν, σιδεροκάουρας, πιννοθήρας κλπ. Στην Ελλάδα είναι γνωστά επίσης με διάφορα ονόματα όπως: τσαγανιός, καβουρομάνα, σιδεροκάβουρας, καβουράκι. Η αγγλική ονομασία τους είναι βασικά crab, ακολουθεί δε ονομασίες, ανάλογα με το είδος, σε παραλλαγές, όπως sponge crab, masked crab, marble crab, spider crab.

Τα καβούρια, που ανήκουν στην Ομοταξία των Καρκινοειδών (Crustacea), περιλαμβάνονται στην Υπόταξη των Βραχύουρων (Brachyura), κατατάσσονται δε σε διάφορες οικογένειες, όπως: Δρομιίδαι (Dromiidae), Καλαππίδαι (Calappidae), Μαϊίδαι (Majidae), Πορτουνίδαι (Portunidae), Δοριππίδαι (Dorippidae), Ιναχίδαι (Inachidae) κλπ.

Εμφανίζονται στις θάλασσες της Κύπρου ανάλογα με το είδος, συχνά, σποραδικά, ή σπάνια, έχουν δε συνηθισμένο μήκος μεταξύ 1,3 εκ. μέχρι και 20-25 εκ. περίπου. Τα καβούρια έχουν ανεπτυγμένο κεφαλοθώρακα και σχήμα ανάλογο με το είδος· τριγωνικό, τετράγωνο, πεντάγωνο, στρογγυλό, μακρουλό, κλπ. Τα μάτια τους που βρίσκονται στο μπροστινό μέρος του κεφαλοθώρακα, είναι μετακινούμενα, μπαίνουν δε σε κοιλότητες του σκελετού. Οι κεραίες τους χρησιμοποιούνται σαν όργανα αφής. Στο κάτω μέρος του θώρακα, βρίσκονται 5 ζεύγη συνήθως λεπτών και μακριών ποδιών, με αρθρώσεις για εύκολη μετακίνηση. Τα δυο πρώτα πόδια τους καταλήγουν σε δαγκάνες, με τις οποίες πιάνουν την τροφή τους, την κομματιάζουν και στη συνέχεια τη μεταφέρουν στο στόμα τους˙ ανάλογα χρησιμοποιούνται και σαν μέσο άμυνας. Τα υπόλοιπα 8 πόδια τους καταλήγουν στα περισσότερα είδη, σε νύχι. Αναπνέουν με βράγχια που βρίσκονται στη βάση των θωρακικών ποδιών, μπορούν όμως και ζουν αρκετό χρόνο έξω από το νερό. Τα καβούρια μεγαλώνουν με την αλλαγή του εξωτερικού σκελετού τους που προστατεύει το σώμα τους, κατά στάδια. Τα αυγά που γεννούν τα θηλυκά, προφυλάγονται προσκολλημένα στο κάτω μέρος του σώματός τους μέχρι την εκκόλαψη. Το χρώμα τους είναι συνήθως κοκκινωπό, ρόδινο, γκρίζο, πρασινωπό, καστανό, καφέ, και σε πολλές άλλες παραλλαγές.

Ζουν παντού στις ακρογιαλιές, κάτω από τις πέτρες, σε βραχώδεις, αμμώδεις βυθούς, σε θαλάσσια χόρτα, και σε σχισμές των βράχων, σε ξέβαθα και βαθιά νερά. Ένα μικρό καβουράκι, ο πιννοθήρας, ζει μέσα σε όστρακα, όπως πίννες και μύδια. Πολλές φορές περπατούν προς τα πλάγια στα βράχια, όπου ψάχνουν για τροφή. Τρέφονται με μαλάκια, σκουλήκια, μικρά ψαράκια, αυγά των ψαριών και μικρούς οργανισμούς. Ανεβαίνουν ακόμη και στα δίχτυα των ψαράδων για να φάνε πιασμένα ψάρια, με αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να πιάνονται και αυτά. Οι ψαράδες θεωρούν μάστιγα τα καβούρια, διότι τους κόβουν τα δίχτυα με τις δαγκάνες τους. Τα αρσενικά ξεχωρίζουν από τις δαγκάνες τους, που συνήθως είναι πιο ανεπτυγμένες από τις δαγκάνες των θηλυκών. Τα καβούρια τρώγονται τηγανητά ή στα κάρβουνα.

Ψαρεύονται «απρόσκλητα», με τα δίχτυα σε ελάχιστες ποσότητες, και σε σχετικά εμπορεύσιμες ποσότητες από τις τράτες. Ιδιαίτερα αποδοτικό είναι το ψάρεμα των καβουριών με το πυροφάνι.

Τα γνωστά είδη των καβουριών που ζουν στα νερά της Κύπρου είναι:

1. Dromia vulgaris, Milne Edwards, 1837.
2. Homola barbata (Herbst.).
3. Ethusa mascarone, Herbst.
4. Ilia nucleus, Herbst.
5. Calappa granulata, (Linnaeus, 1758).
6. Inachus thoracicus, Roux.
7. Macropodia longirostris, Fabr.
8. Pissa nodibes, Leach.
9. Lissa chiragra, Herbst.
10. Maja equinado, (Herbst, 1788).
11. Maja verrucosa, Milne Edwards, 1834.
12. Lambrus massena, Roux.
13. Lambrus angulifrons, Latr.
14. Carcinus mediterraneus, (Czerniavsky, 1884).
15. Macropipus corrugatus, (Pennant, 1777).
16. Callinectes sapidus, Rathbun, 1895.
17. Ocypode cursor, Linnaeus.
18. Pinnotheres pisum, (Pennant).

Ο ποτάμιος κάβουρας, με την επιστημονική ονομασία Potamon Potamios, είναι ένα είδος κάβουρα που συναντάται στην Κύπρο, στη Κασπία και Μαύρη θάλασσα, σε νησιά του Αιγαίου, στην Ιορδανία, Τουρκία, Συρία, και Ισραήλ. Μεγάλου πληθυσμούς μπορεί κανείς να συναντήσει στη χερσόνησο του Ακάμα, στην οροσειρά του Τροόδους αλλά και στο Δάσος της Πάφου. Ο καφέ αυτός κάβουρας τρέφεται με μικρά μαλάκια, νεκρά ψάρια, σκουλήκια, σαλιγκάρια και φύκια και οι χειρότεροι εχθροί του εκτός από τα κοράκια, τους σκαντζόχοιρους, τις κίσσες και τα μεγάλα ψάρια είναι και η εκτεταμένη χρήση DDT και τα άλλα εντομοκτόνα τα οποία δυστυχώς τον έχουν κατατάξει στα απειλούμενα είδη. Στο χωριό του Αγρού, υπάρχει η γνωστή και πολύ παλιά «Βρύση του Κάουρα (Κάβουρα)», πάνω στην οποία υπάρχει ένας κάβουρας, αποδεικνύοντας τους μεγάλους πληθυσμούς που υήρχαν γύρω στα ρυάκια και στις λίμνες.