Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το μοναστήρι της Παναγίας της Καντάρας βρίσκεται στην επαρχία Αμμοχώστου, διαμέρισμα Καρπασίας, στη νότια πλευρά του Πενταδάκτυλου και πάνω από τα χωριά Άρδανα, Γεράνι , Άγιος Ηλίας.

Αναφέρεται για πρώτη φορά στο μαρτύριο των 13 μοναχών που μαρτύρησαν το 1231. Σύμφωνα με το μαρτύριο που σώθηκε σε δυο χειρόγραφα, ένα του 14ου αιώνα στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο Παρίσι κι ένα στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας του έτους 1426, οι μοναχοί της Καντάρας προτού υποστούν μαρτυρικό θάνατο έμειναν στις φυλακές της Λευκωσίας για τρία χρόνια. Κατά συνέπεια η εγκατάσταση των μοναχών Ιωάννη και Κόνωνος από το Καλόν Όρος (στην Αλλαγία της Μικράς Ασίας) στο μοναστήρι της Καντάρας έγινε πριν από το 1228. Όπως φαίνεται από το σχετικό απόσπασμα ἐρωτήσει τήν ἐρώτησιν ποιούμενοι κατέλαβον τό εὐαγές μοναστήριον τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς Κανταριωτίσσης τό πλησίον τοῦ κάστρου Καντάρας, το μοναστήρι της Παναγίας της Καντάρας προϋπήρχε. Πότε όμως ιδρύθηκε δεν είναι γνωστό. Είναι όμως γεγονός ότι στα τέλη του 11ου και τον 12ο αιώνα ιδρύθηκαν τα περισσότερα από τα γνωστά μοναστήρια της Κύπρου. Ίσως και το μοναστήρι της Παναγίας της Καντάρας να ιδρύθηκε την εποχή αυτή.

Δεν έχουμε καμιά πληροφορία για το μοναστήρι της Καντάρας κατά τους αιώνες που ακολούθησαν το μαρτύριο των 13 μοναχών του. Η επόμενη πληροφορία που έχουμε για το μοναστήρι της Καντάρας είναι εκείνη του Ρώσου μοναχού Βασίλι Μπάρσκυ* (1735) που αναφέρει το μοναστήρι της Καντάρας ανάμεσα στα μοναστήρια που δεν μπόρεσε να επισκεφθεί. Το 1777 ο αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος ανακαίνισε την εκκλησία και τα μοναστηριακά κτίρια. Σύμφωνα με τον Κτηματικό Κώδικα της Αρχιεπισκοπής, ο αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος ανακαίνισε τά τῆς Καντάρας ἐκκλησία καί ὀτάδες ἐκ βάθρων. Πραγματικά, η εκκλησία του μοναστηριού, μικρή καμαροσκέπαστη, και τα υπολείμματα των μοναστηριακών κτιρίων μπορούν να χρονολογηθούν με βάση την αρχιτεκτονική τους, στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Πόσοι μοναχοί υπήρχαν τότε στο μοναστήρι δεν είναι γνωστό. Το 1783 εχρυσώθη το εικονοστάσιο της εκκλησίας και έγιναν οι εικόνες από τον ζωγράφο Λαυρέντιο με δαπάνη του οικονόμου του μοναστηριού Μακαρίου. Η εικόνα όμως της Παναγίας Κανταριώτισσας είναι παλαιότερη και όπως φαίνεται από την τεχνοτροπία με την κυρίαρχη σχηματική γραμμή και τα μεγάλα μάτια, μπορεί να χρονολογηθεί στις αρχές του 17ου αιώνα.

Το 1826 υπήρχαν στο μοναστήρι, σύμφωνα με το κατάστιχο VI της Αρχιεπισκοπής, 10 μοναχοί. Λίγο αργότερα όμως οι μοναχοί της Καντάρας περιορίσθηκαν στους 6 σύμφωνα με τις σημειώσεις του ίδιου κατάστιχου. Σύμφωνα με τη διήγηση της λαίδης Στήβενσον (Our Home in Cyprus, London, 1879) το Πάσχα της χρονιάς εκείνης συνάντησε στο μοναστήρι της Παναγίας της Καντάρας μια δωδεκάδα Ελλήνων ιερέων κι ένα επίσκοπο που είχαν πάει εκεί ειδικά για τη γιορτή του Πάσχα. Αν εξαιρέσουμε τους ακόλουθους του επισκόπου, τότε αναμφισβήτητα υπήρχαν ακόμη έξι ή και περισσότεροι μοναχοί στο μοναστήρι της Καντάρας. Το μοναστήρι φαίνεται ότι διαλύθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα.

Το μοναστήρι της Παναγίας της Καντάρας είχε μετόχια στον Δαυλό, στο Γεράνι και στη Γύψου. Κτηματική περιουσία είχε και στο χωριό Άγιος Ηλίας Καρπασίας που ανήκε ίσως στο μετόχι που υπήρχε στο Γεράνι.