Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αργάκα- Argaka. Χωριό της επαρχίας Πάφου, στην παράκτια πεδιάδα της Χρυσοχούς, στο κεντρικοανατολικό τμήμα του Κόλπου της Χρυσοχούς. Απέχει περί τα 8 χμ. από την Πόλη (Χρυσοχούς), είναι δε τοποθετημένη σ' ένα υψόμετρο κάπου 90 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Από γεωλογικής απόψεως βρίσκεται πάνω στους ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, τους άμμους και τις μάργες της Πλειστόκαινης περιόδου, καθώς και στις λάβες και τους διαβάσες (βορειοανατολικά του οικισμού). Από μορφολογικής πλευράς ξεχωρίζει η παράκτια αλλουβιακή πεδιάδα, μια - δυο θαλάσσιες αναβαθμίδες και μια πλαγιά που σταθερά ανεβαίνει σε υψόμετρο μέχρι τα 500 μ. Αρκετά ρυάκια κυλούν από την πλαγιά προς τη θάλασσα, ένα δε σχετικά μεγάλο περνά δίπλα από το χωριό. Ο ποταμός της Μακούντας πάνω στον οποίο κατασκευάστηκε το φράγμα Αργάκας - Μακούντας βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του χωριού.

Πάνω στις αλλουβιακές αποθέσεις, τις τέρρα ρόζα και τα φαιοχώματα, και παρά τη σχετικά χαμηλή βροχόπτωση που δέχεται το χωριό (480 χιλιοστόμετρα) η άρδευση από το παρακείμενο φράγμα Αργάκας - Μακούντας και η ανόρυξη διατρήσεων στην περιοχή του συνέβαλαν στην άρδευση μιας σημαντικής έκτασης γης. Καλλιεργούνται τα εσπεριδοειδή, τα όσπρια, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, οι μπανάνες, οι αμυγδαλιές, τα λαχανικά, ο καπνός, διάφορα φρουτόδεντρα, ελιές, αβοκάτο, αμπέλια επιτραπέζιων ποικιλιών και καρυδιές. Μια μεγάλη έκταση του χωριού, στα ανατολικά του οικισμού, καταλαμβάνεται από το κρατικό δάσος της Πάφου. Οι εκτοπισμένοι Καρπασίτες που εγκαταστάθηκαν σε γειτονικά χωριά και καλλιέργησαν τον καπνό, συνέβαλαν στην εξάπλωσή του και στην Αργάκα. Το ζεστό κλίμα της Αργάκας βοηθά στην καλλιέργεια μερικών ημιτροπικών φυτών, όπως η φραγκοσυκιά, η μεσπιλιά κλπ.

Η κτηνοτροφία στην Αργάκα είναι σχετικά ανεπτυγμένη.

Πάνω και Κάτω Αργάκα

Ο οικισμός της Αργάκας είναι διπλός. Υπάρχει η Πάνω και η Κάτω Αργάκα. Η Πάνω Αργάκα αντιπροσωπεύει τον παλαιό οικισμό, ενώ η Κάτω Αργάκα, που ακολούθησε το δρόμο Πόλης - Πωμού -Λευκωσίας, είναι ο καινούργιος οικισμός γραμμικού τύπου. Τα σπίτια του παλαιού οικισμού είναι κυρίως παραδοσιακά, κτισμένα με πελεκητή ασβεστόπετρα ή με πυριγενείς κροκάλες. Ο οικισμός της Αργάκας λόγω του ρυακιού που τον διασχίζει (γνωστού ως ποταμού της Αργάκας), της πλαγιάς πάνω στην οποία είναι κτισμένος, και της οδικής αρτηρίας με την οποία συνδέεται με τον καινούργιο οικισμό κοντά στη θάλασσα, μπορεί να χαρακτηριστεί ως σχετικά αραιοδομημένος οικισμός.

Η Αργάκα βρίσκεται μεταξύ θάλασσας και πευκόφυτου δάσους. Κι ενώ η Κάτω Αργάκα βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα, που δεν προσφέρεται για κολύμπι (συχνά είναι τρικυμισμένη και τους θερινούς ακόμη μήνες), η Πάνω Αργάκα βρίσκεται στην πλαγιά με μια έξοχη θέα προς τη θάλασσα. Δεν είναι εκπληκτικό γιατί η Αργάκα καλύπτεται από πολεοδομικές ζώνες. Ούτε και ξενίζει το γεγονός ότι το ανατολικό τμήμα του χωριού, προς το βουνό, έχει επίσημα καθοριστεί περιοχή εξαιρετικής φυσικής καλλονής.

Ο πληθυσμός του χωριού σημείωσε μια αλματώδη ανάπτυξη από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Πίσω από τις πληθυσμιακές αυτές αυξήσεις είναι η εύφορη γη του χωριού, το ευχερές συγκοινωνιακό δίκτυο μεταξύ, το γειτονικό μεταλλείο της Λίμνης, οι αρδευόμενες εκτάσεις και η σύγχρονη γεωργική παραγωγή αμειπτικών προϊόντων. Η Αργάκα περιλαμβάνεται στο αρδευτικό σχέδιο της Χρυσοχούς.

Το χωριό συνεχώς προσαρμόζεται στις καινούργιες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που δημιουργούνται, αψηφώντας το κλείσιμο του μεταλλείου της Λίμνης και το εμπόδιο της απευθείας συγκοινωνιακής σύνδεσης με τη Λευκωσία. (Ουσιαστικά ο δρόμος σταματά στον Παχύαμμο, εξαιτίας των γεγονότων της τουρκοκυπριακής ανταρσίας το 1963 κ.ε. και της τουρκικής εισβολής το 1974).

Βλέπε λήμμα: Λίμνη μεταλλείο

Από συγκοινωνιακής απόψεως τόσο η Πάνω όσο και η Κάτω Αργάκα βρίσκονται δίπλα στον κύριο δρόμο Πόλης - Πωμού - Λευκωσίας. 'Ένας χωματένιος δρόμος ανατολικά του χωριού συνδέει την Αργάκα με το γειτονικό δάσος της Πάφου.

Ιστορικά στοιχεία

Η Αργάκα δεν μνημονεύεται από τον ντε Μας Λατρί για να γνωρίσουμε αν υπήρξε φέουδο ή βασιλικό κτήμα κατά τη Λουζινιανο-Βενετική περίοδο. Επίσης, κάπως παράξενο, δεν αναφέρεται από τον Γκάννις (R. Gunnis). Ο Τζέφρυ (G. Jeffery, 1918), την αναφέρει ως σύγχρονο μικροοικισμό. Οι συγγραφείς και ταξιδιώτες του περασμένου αιώνα Σακελλάριος και Φραγκούδης δεν αναφέρουν την Αργάκα, πιθανόν γιατί δεν υπήρχε στη διαδρομή τους η σημερινή Κάτω Αργάκα. Σε αντίθεση με τη γειτονική Μακούντα, δεν εμφανίζεται στους Βενετικούς χάρτες. Στο χάρτη του Κίτσενερ (Kitchener) εμφανίζεται ως Αρκάκα.

Ξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας

Στα ανατολικά του χωριού βρίσκεται το ξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας. Είναι αρκετά ανακαινισμένο και μόνο τα λίγα κιονόκρανα και τα σκαλιστά πλαίσια γύρω από τις πόρτες μαρτυρούν την ηλικία του, που πιθανόν να ανάγεται στο 18ο αιώνα. Ο Ι. Τσικνόπουλλος, αναφέρει τα ακόλουθα: «Ἕν Ἀγγλικόν μίλιον βορείως τοῦ χωρίου Ἀργάκα, πλησίον πηγῆς, ἐλειτούργει ἡ Ἁγιοταφική Μονή τῆς Ἁγίας Βαρβάρας. Κατά τά 1821, ὁ Ἡγούμενός τῆς ἦτο ὁ  Ἁγιοταφίτης Μοναχός Σωφρόνιος. Πλούσιος μέ δύο σπίτια εἰς τήν Ἀργάκαν, μελίσσια, ζῶα καί μέγα ποίμνιον, εἶχεν, ἐκτός τοῦ ὑπηρετικοῦ προσωπικοῦ, καί δύο Διακόνους. Κατά τόν Ἰούλιον τοῦ 1821, ἐζητήθη ὑπό τῶν Τουρκικῶν Ἀρχῶν εἰς τήν Λευκωσίαν, ὃπου καί ἐμαρτύρησε μετά τῶν ἂλλων Ἐθνομαρτύρων... Ὁ Σωφρόνιος, τουρκομαθής, εἶχεν ὑπηρετήσει ἐπί ἑπτά ἒτη ὡς Ίμάμης τῆς Ἁγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, μετενόησεν ὃμως καί ἐπανῆλθεν εἰς τήν θρησκείαν τῶν πατέρων του» (βλ. Ι.Π. Τσικνοπούλλου, Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας Πάφου, 1971, σ. 227). Για το μοναστήρι της Αγίας Βαρβάρας στην Αργάκα ο Κυριαζής αναφέρει τα ακόλουθα: «Πόθεν αὓτη ἱδρύθη, ἀγνοοῦμεν. Ἀνῆκεν ...εἰς τό Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων καί ἐλειτούργει μέχρι τοῦ 1821, ὃτε ἠρίθμει ἡγούμενον καί δύο διακόνους ἐκτός προσωπικοῦ ὑπηρεσίας... Κατά πᾶσαν βεβαιότητα ὁ ἐθνομάρτυς Σωφρόνιος θά ὑπῆρξεν ὁ τελευταῖος ἡγούμενος τῆς Μονῆς...»

Κοντά στο σημερινό ξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, σώζεται και αγίασμα. Είναι αξιοσημείωτο πως το ξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας με το αγίασμα δίπλα, βρίσκεται ένα περίπου χιλιόμετρο στα βόρεια του οικισμού, σε μια τοποθεσία γνωστή ως Βρυσίν του Καλογήρου. Ο ηγούμενος Σωφρόνιος ήταν γνωστός ως «Καλόγηρος». Αν το μοναστήρι της Αγίας Βαρβάρας υπήρξε ο πυρήνας του οικισμού της Αργάκας, ή αν οι κάτοικοι κάποιου άλλου οικισμού, πιθανόν στο γειτονικό δάσος, μετακινήθηκαν στον οικισμό της Αργάκας σε κάποια περίοδο του 19ου ή προηγουμένων αιώνων, δεν είναι ακόμη βέβαιο.

Τοπων: Αργάκα, όπως σημειώνεται στους επίσημους χάρτες, αντί του κυπριακού Αρκάκα. Στην τοπική διάλεκτο αρκάτζ'ιν λέγεται το ρυάκι, και ο θηλυκός του τύπος αρκάκα σημαίνει μεγάλο ρυάκι.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια