Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οργάνωση Κυπρίων Εθελοντών του Β Παγκοσμίου Πολέμου οι οποίοι μετά τη λήξη του Πολέμου επέστρεψαν στην Κύπρο με το Κυπριακό Σύνταγμα. Οι  Απόστρατοι,όπως έμειναν γνωστοί στην ιστορία, όταν επέστρεψαν στην Κύπρο, αντιμετώπισαν τα ίδια οικονομικά προβλήματα της φτώχειας και της ανεργίας που υπήρχαν και πριν τον πόλεμο. Μαζί μ’ αυτά προστέθηκε και το αίτημα για αυτοδιάθεση του κυπριακού λαού που θα δινόταν μετά τη λήξη του πολέμου, όπως υποσχέθηκαν οι Βρετανοι. Έτσι, στις διαδηλώσεις που οργάνωνε η «Ένωση Κυπρίων Αποστράτων» σε όλες τις πόλεις, τα αιτήματα ήταν πολιτικά και οικονομικά. Η άθλια οικονομική κατάσταση στην οποία βρέθηκαν πολλοί Κύπριοι μετά τον πόλεμο, οδήγησε στη μετανάστευση στην Αγγλία και στην Αυστραλία ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’50. Πριν ιδρυθεί η Ένωση Αποστράτων το 1946 προηγήθηκε το 1945 μια μεγάλη μάχη των Εθελοντών να αποστρατευθούν. Οι Βρετανοί θέλησαν να αποστείλουν μέρος του Κυπριακού Συντάγματος σε διάφορες περιοχές με στόχο την καταπολέμηση των Αντιαποικιακών Κινημάτων σε άλλες περιοχές της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. 

 

Το Κυπριακό Σύνταγμα 

Μέχρι την έναρξη του πολέμου, ακόμη και κατά τον πρώτο χρόνο της διεξαγωγής του, στην Κύπρο εξακολουθούσαν να βρίσκονται σε ισχύ τα σκληρά δικτατορικά μέτρα που είχαν εισαχθεί από το 1931, μετά την εξέγερση του Οκτωβρίου, τα γνωστά Οκτωβριανά. Ωστόσο από το 1939, αμέσως δηλαδή μετά την έναρξη του πολέμου και την είσοδο της Μεγάλης Βρετανίας σ’ αυτόν, αρκετοί Κύπριοι είχαν καταταγεί στον Αγγλικό Στρατό (από τον Οκτώβριο του 1939, οπότε άρχισε να λειτουργεί κέντρο εκπαίδευσης Κυπρίων στα Πολεμίδια, κοντά στη Λεμεσό). Οι εθελοντές αυτοί Κύπριοι κατατάσσονταν κυρίως για οικονομικούς λόγους, για να εξασφαλίσουν, δηλαδή, κάποιο μισθό κατά τη δύσκολη εκείνη εποχή. Η μαζική όμως κατάταξη Κυπρίων εθελοντών, που πύκνωσαν ξαφνικά τις τάξεις του Κυπριακού Συντάγματος, το οποίο επίσημα συνεστήθη στις 17 Φεβρουαρίου του 1940 με πρωτοβουλία του Κυβερνήτη Sir William D. Battershill, έγινε αμέσως μετά την ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδας, τον Οκτώβριο του 1940, και την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο, με την πλευρά των Συμμάχων. Μόλις εγνώσθη η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο, επεκράτησε στην Κύπρο κλίμα αφάνταστου ενθουσιασμού˙ παρά τις διατάξεις και τα δικτατορικά μέτρα που ίσχυαν ακόμη (περίοδος Παλμεροκρατίας), χιλιάδες λαού ξεχύθηκαν στους δρόμους με ελληνικές σημαίες και με ύμνους, πλήθη δε συγκεντρώθηκαν στο ελληνικό προξενείο της Λευκωσίας ζητώντας να σταλούν στην Ελλάδα για να καταταγούν στον Ελληνικό Στρατό.

 

Οι Άγγλοι, εκμεταλλευόμενοι τον ενθουσιασμό των Κυπρίων, τους κάλεσαν να καταταγούν στον Αγγλικό Στρατό με το σύνθημα: Εντασσόμενοι στον Αγγλικό Στρατό, πολεμάτε για την Ελλάδα και την Ελευθερία.

 

» Βλέπε λήμμα Κύπριοι Εθελοντές στο Αλβανικό Μέτωπο

 

Ο κύριος λόγος βέβαια της κατάταξης τους ήταν ο οικονομικός. Σε συνθήκες μεγάλης φτώχειας, ανεργίας και εξαθλίωσης που επικρατούσαν την τότε εποχή, η επιταγή των 30 αγγλικών σελινιών που πήγαινε κάθε μήνα σε κάθε οικογένεια εθελοντή ήταν μια ανακούφιση.

 

Πολλοί εντάχθηκαν τότε στον Αγγλικό Στρατό με τον αριθμό να ξεπερνά τις 15.000 (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ). Ενα μεγάλο ποσοστό εξ αυτών στάληκε στην Ελλάδα για να ενισχύσουν τον Ελληνικό Στρατό. Πολλοί Κύπριοι φοιτητές που σπούδαζαν στην Ελλάδα κατατάχθηκαν επίσης στον Ελληνικό Στρατό.  Αρκετοί άλλοι  Έλληνες Κύπριοι  που ζούσαν στο Λονδίνο, στο  Κάιρο ή στην Αλεξάνδρεια κατατάχθηκαν στο βρετανικό στρατό. Εθελοντές υπήρξαν ακόμα και από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τους Κυπρίους που ζούσαν στην Αγγλία, οι καταταγέντες στον Αγγλικό Στρατό (όχι όμως υπό τη σημαία του Κυπριακού Συντάγματος) ήσαν συνολικά περίπου 7.000, που είχαν κληθεί για υποχρεωτική στράτευση, οι περισσότεροι. Από τους Κυπρίους που ζούσαν στην Αίγυπτο, κατετάγησαν 5.000 περίπου, που εντάχθηκαν στο Κυπριακό Σύνταγμα.

 

Εκτός απ’ όσους κατετάγησαν στο Κυπριακό Σύνταγμα το 1940, αρκετοί άλλοι Κύπριοι (Έλληνες και Τούρκοι) κατετάγησαν αργότερα. Σημαντικός αριθμός εθελοντών κατετάγη του Ιούνιο του 1943, όταν το ΑΚΕΛ κάλεσε τα μέλη του κι όλους τους Κυπρίους να στρατολογηθούν στον αντιφασιστικό αγώνα. Συνολικά, υπό τη σημαία του Κυπριακού Συντάγματος υπηρέτησαν, μέχρι το τέλος του πολέμου, περίπου 25.000 εθελοντές από την ίδια την Κύπρο και 5.000 από τους Κυπρίους της Αιγύπτου. Οι εθελοντές που κατατάσσονταν στην Κύπρο τύγχαναν βασικής εκπαίδευσης στο νησί και στη συνέχεια αποστέλλονταν στο μέτωπο.

 

Η Ένωση Αποστράτων

Μετά τη λήξη του Πολέμου τα μέλη του Κυπριακού Συντάγματος επιχείρησαν να οργανωθούν γεγονός που προκάλεσε τεράστια αντίδραση από τους Βρετανούς, οι οποίοι ανησυχούσαν ιδιαίτερα για την παρουσία αρκετών πολιτικοποιημένων αποστράτων μελών της Αριστεράς.  Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν το στέλεχος του ΑΚΕΛ Πανίκος Παιονίδης.

 

Θα πρεπει να σημειωθεί ότι οι Απόστρατοι πέρασαν από δυο φάσεις οργάνωσης και αγώνα. Στην πρώτη φάση δόθηκε κυριολεκτικά μάχη για να αποστρατευθούν. Με τη λήξη του πολέμου οι Βρετανοί μετέφεραν πίσω στην Κύπρο τον μεγαλύτερο αριθμό των εθελοντών. Τους συγκέντρωσαν σε ένα στρατόπεδο κοντά στον σημερινό κυκλικό κόμβο Λεμεσού, Πολεμιδιών - Τροόδους.

 

Οι βρετανοί ανησυχούσαν από την έκταση που λάμβανε το κίνημα υπέρ της αποστράτευσης, μιας και είχαν αποφασίσει να μην τους αποστρατεύσουν αλλά να τους κρατήσουν και να τους στείλουν σε γειτονικές χώρες για αντιμετώπιση αντιαποικιακών κινημάτων. Κάτι που οι εθελοντές δεν αποδέχονταν. Μετά από έντονη αντιπαράθεση οι Βρετανοί άρχισαν τις αποστρατεύσεις.  Διέλυσαν αρχικά τις ομάδες των ημιονοδηγών. Από τρεις ομάδες έφτιαξαν δύο ομάδες σκαπανέων, διότι οι παλαιότεροι στρατιώτες και όσοι είχαν αρκετά μεγάλη ηλικία, μπήκαν χωριστά και παρέμειναν στα Πολεμίδια, όπως γράφει ο Κώστας Σοφοκλέους στο βιβλίο του «Πάντα για την ελευθερία», από το οποίο αντλούνται οι πληροφορίες. Σημειωτέον ότι ο ίδιος ο Κ. Σοφοκλέους ήταν ένας από τους εθελοντές.

 

Αυτοί, όπως αναφέρει, προορίζονταν να παραμείνουν στην Κύπρο. Τους υπόλοιπους λογάριαζαν να τους στείλουν στο εξωτερικό. Δυο άλλες κομπανίες παρέμειναν η κάθε μια συμπαγής.

 

Ανάμεσα στις κομπανίες που προόριζαν οι Βρετανοί για το εξωτερικό ήταν και η κομπανία του Βασιλικού Μηχανικού που πολέμησε στην Ιταλία. Δόθηκαν άδειες στα μέλη της και τώρα ήθελαν να τους μεταφέρουν στο εξωτερικό. Τους είχαν εγκαταστήσει στο Τράνζιτ Καμπ (Διαμετακομιστικό Σταθμό) στην Αμμόχωστο. Επειδή πρόβαλαν αντίσταση στη μετάβαση τους στο λιμάνι για το εξωτερικό, οι αρχές πήραν έκτακτα μέτρα. Για να εξασθενήσουν την αντίσταση τους, τους καλούσαν κατά εικοσάδες να ανέβουν στα αυτοκίνητα για να τους κουβαλήσουν στο λιμάνι για το πλοίο. Οι στρατιώτες στην αρχή έφεραν ένσταση να ανέβουν στο αυτοκίνητο, επαναφέροντας το αίτημα της αποστράτευσης.

 

Εν τω μεταξύ εκεί συγκεντρώθηκαν και παρακολουθούσαν τις εξελίξεις οι υπόλοιποι στρατιώτες του διαμετακομιστικού σταθμού και μέλη των οικογενειών των στρατιωτών που θα αναχωρούσαν.

 

Οι Βρεττανοί αξιωματικοί έφεραν  Ινδούς στρατιώτες και τους διέταξαν να σχηματίσουν δυο σειρές μεταξύ των είκοσι που θα έφευγαν και του υπόλοιπου κόσμου.

 

Ακολούθως, τους διέταξαν να πάρουν “εφ όπλου λόγχη” κατά τέτοιο τρόπο που η μια σειρά να βρεθεί με στραμμένα το πρόσωπο και τα όπλα προς τους είκοσι και η άλλη σειρά προς τον υπόλοιπο κόσμο. Ύστερα δόθηκε η διαταγή στους Ινδούς της γραμμής που είχαν τα όπλα γυρισμένα προς τον κόσμο να εφορμήσουν πυροβολώντας.

 

Ήταν Δευτέρα 8 του Οκτώβρη 1945. Οι Ινδοί στρατιώτες άνοιξαν πυρ με αποτέλεσμα να πέσει νεκρός ο Τάκης Κυθραιώτης από τα Λιμνιά, λοχίας του Κυπριακού Συντάγματος. Τραυματίσθηκαν επίσης έξι άλλοι στρατιώτες από τους οποίους πιο σοβαρά ο Νίκος Σιαηλής από του Μόρφου.

 

Η δολοφονία του Τάκη Κυθραιώτη ξεσήκωσε πρωτοφανές κύμα διαμαρτυριών από όλες τις τάξεις του Κυπριακού λαού. Όλες ή σχεδόν όλες οι Κυπριακές εφημερίδες, πρόβαλαν κατάλληλα την εν ψυχρώ δολοφονική ενέργεια των αποικιοκρατικών στρατιωτικών αρχών.

 

Όπως αποδείχθηκε από τις αντιδράσεις για τους Βρετανούς ήταν ήδη αργά αφού το κίνημα εξαπλώθηκε και γενικεύθηκε σε τέτοιο βαθμό, που καμιά δύναμη δεν θα κατόρθωνε να το δαμάσει, κυρίως γιατί το κίνημα των Αποστράτων είχε πολιτικοποιηθεί.

 

Η δεύτερη φάση 

Μετά την αποστράτευση τους οι Κύπριοι Εθελοντές οργανώθηκαν στην Ένωση Αποστράτων με γενικό γραμματέα του Πανίκο Παιονίδη. Ο Πανίκος Παιονίδης  τον Οκτώβριο του 1942 εντάχθηκε στην Κυπριακή Εθελοντική Δύναμη, υπηρέτησε δε στην Αίγυπτο και την Ελλάδα. Μετά την αποστράτευσή του έγινε γραμματέας της νεοσυσταθείσης Ένωσης Κυπρίων Αποστράτων. Με επιστολές του κατάγγελλε τους Βρετανούς για φυλακίσεις Κυπρίων Εθελοντών στην Αίγυπτο θέτοντας επίσης θέμα οικονομικής αποκατάστασης των εθελοντών που πήγαν να πολεμήσουν αλλά επέστρεψαν μετά χωρίς τις δουλειές τους.

 

Το 1946 η Ένωση Αποστάτων πραγματοποίησε πορείες και διαδηλώσεις σε διάφορες πόλεις της Κύπρου διεκδικώντας από τους Βρετανούς εργασιακή αποκατάσταση.  

 

Πηγές 

1. Εφημερίδα Χαραυγή: Η αποστράτευση και ο Τάκης Κυθραιώτης
2. Κίτιον -Λάρνακα -Σκάλα: Οι απόστρατοι του Β Παγκοσμίου
3. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια