Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Περίπου 60 Κύπριοι συµµετείχαν στον Ισπανικό Εµφύλιο, στο πλευρό των δηµοκρατικών δυνάµεων της Ισπανίας. Στην ολότητά τους ήταν µετανάστες, κυρίως σε Αγγλία και ΗΠΑ.

Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος διήρκεσε από τις 17 Ιουλίου 1936 μέχρι την 1 Απριλίου 1939, ήταν ο πόλεμος μεταξύ των Ισπανών Εθνικιστών υπό την καθοδήγηση του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο και των Δημοκρατικών, δηλαδή των υπερασπιστών της εκλεγμένης κυβέρνησης, αριστερών, σοσιαλιστών, αναρχικών και κομμουνιστών.

Οι Κύπριοι Εθελοντές στην πλειονότητά τους ήταν πολιτικά ενεργοί στα Κοµµουνιστικά Κόµµατα Μεγάλης Βρετανίας και ΗΠΑ. 

Το Ινστιτούτο Ερευνών «Προµηθέας», διοργανώνοντας σε συνεργασία µε το Τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστηµίου Κύπρου πριν µερικά χρόνια επιστηµονικό συνέδριο µε τίτλο «Ισπανικός Εµφύλιος: Κύπρος, Ελλάδα και Ευρώπη», επιχείρησε να φερει στο φως στοιχεία για τη συμμετοχή των Κυπρίων Εθελοντών.

Γ Διεθνής 

Οι  Εθελοντές μετέβησαν στην Ισπανία ύστερα από απόφαση της Γ’ ∆ιεθνούς στις 18 Σεπτέμβρη 1936 για δηµιουργία των ∆ιεθνών Ταξιαρχιών.

Από το προσκλητήριο δεν έλειψε η Κύπρος. ∆εκάδες Κύπριοι έσπευσαν εθελοντικά στην Ισπανία και εντάχθηκαν στις δυνάµεις των ∆ιεθνών Ταξιαρχιών. Ο Πολ Στρόγγος, που µελέτησε διεξοδικά το θέµα στο βιβλίο του «Ισπανικές Θερµοπύλες – Κύπριοι εθελοντές στον Ισπανικό Εµφύλιο Πόλεµο, 1936-39», εκτιµά ότι οι Κύπριοι εθελοντές ήταν γύρω στους 60. Σύµφωνα µε τις έρευνές του, 19 από αυτούς έπεσαν πολεµώντας ηρωικά για τη δηµοκρατία και την ελευθερία του ισπανικού λαού. Αν λάβουµε υπόψη τον πληθυσµό της Κύπρου τότε, ίσως αναλογικά οι Κύπριοι εθελοντές να ήσαν οι περισσότεροι από κάθε άλλη χώρα.

Μετανάστες και κοµµουνιστές

Οι Κύπριοι εθελοντές στην ολότητά τους ήταν Κύπριοι µετανάστες στην Αγγλία, τις Ηνωµένες Πολιτείες και άλλες χώρες. Μέσα στις συνθήκες της Παλµεροκρατίας δεν ήταν δυνατόν να µεταβούν εθελοντές απευθείας από την Κύπρο. Όλοι οι Κύπριοι των ∆ιεθνών Ταξιαρχιών ανήκαν στον αριστερό χώρο.

Όπως αναφέρει ο Πολ Στρόγγος, «οι Κύπριοι εθελοντές µε έδρα το Ηνωµένο Βασίλειο ήταν, κυρίως, ενεργά µέλη του Κοµµουνιστικού Κόµµατος Μεγάλης Βρετανίας που λειτουργούσαν εντός του “κυπριακού τµήµατος” και παρήγαγαν το δικό τους προπαγανδιστικό υλικό στην ελληνική γλώσσα», ενώ για τους Κύπριους εθελοντές από τις ΗΠΑ αναφέρει ότι «ήταν πολιτικά ενεργοί στο Κοµµουνιστικό Κόµµα των Ηνωµένων Πολιτειών και στην “Παγκυπριακή”, την κύρια κυπριακή πολιτιστική οργάνωση στις ΗΠΑ στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930».

Αρκετοί από τους Κύπριους εθελοντές πριν µεταναστεύσουν ήταν µέλη του Κοµµουνιστικού Κόµµατος Κύπρου, όπως ο Γιακουµής Γεωργίου και ο Κώστας Λαπηθιώτης, που ήταν µάλιστα µέλος της Κ.Ε. του ΚΚΚ. Άλλος γνωστός µαχητής της Ισπανίας είναι ο Μιχαλάκης Οικονοµίδης. Ο Οικονοµίδης και ο Λαπηθιώτης πολέµησαν σε πολλές µάχες, ο πρώτος τραυµατίστηκε δύο φορές και ο δεύτερος µία. Και στους δύο απονεµήθηκε ο τιµητικός τίτλος τους πολιτικού κοµισάριου, καθώς διακρίθηκαν για τις υπηρεσίες που πρόσφεραν.

Όταν ο Οικονομίδης απεβίωσε πριν χρόνια, η οικογένειά του ικανοποίησε το αίτηµά του και έτσι η τέφρα του φυλάσσεται σήµερα στο Μουσείο του ΑΚΕΛ. Επίσης, η οικογένειά του δώρησε το αρχείο του στο «Ινστιτούτο Ερευνών Προµηθέας».

Παρών και ο Εζεκίας Παπαϊωάννου

Ο πιο γνωστός από τους Κύπριους εθελοντές είναι ο µετέπειτα Γ.Γ. του ΑΚΕΛ, ο Εζεκίας Παπαϊωάννου. Ο Παπαϊωάννου τραυµατίστηκε από οβίδα στην πρώτη κιόλας µάχη που συµµετείχε (Κόρδοβα) και µεταφέρθηκε στο νοσοκοµείο, όπου παρέµεινε για τέσσερις µήνες.

Στη µάχη της Χαράµα σκοτώθηκαν οι Παναγιώτης Κατσαρώνας από Λάρνακα, Κωνσταντίνος Αυγερινός, Κύπριος µε καταγωγή από Κωνσταντινούπολη, Νίκος Πέρδικος από Γιαλούσα, Άγγελος Ρωµάνης από Λευκωσία.

Στη µάχη του Τερουέλ πολέµησαν αρκετοί Κύπριοι εθελοντές, όπως ο Αναστάσης Αντωνίου από Αγ. Ηλία (σκοτώθηκε στο Κάσπε 3/1938), ο Ιάκωβος Κούµουλλος από Λεύκαρα (σκοτώθηκε στο µέτωπο της Αραγονίας τον Μάρτη του 1938), ο Χρίστος Κωνσταντίνου από Μπέλα Παΐς (σκοτώθηκε επίσης στο µέτωπο της Αραγονίας 3/1938), ο ∆ηµήτρης Τσινίκολας από Αγ. Ηλία (σκοτώθηκε στο Μπελτσίτε 3/1938), ο Σπύρος Παντελίδης από Κάτω ∆ρυ (σκοτώθηκε το 1938), ο Βασίλης Παττίχης από Λεύκαρα (σκοτώθηκε στο Μπελτσίτε /1938), ο Γεώργιος Ρωσίδης από Πυργά (σκοτώθηκε στο µέτωπο της Αραγονίας 3/1938).

Οι υπόλοιποι πεσόντες στα µέτωπα της Ισπανίας είναι ο Αχιλλέας Κανάρης από Λευκωσία, ο Γιώργος Πανταζής από Κυθρέα, ο Λούκας Ορφανίδης από Ακάκι, ο Χρίστος Χριστοδούλου από Ριζοκάρπασο, ο Ιωάννης ∆ήµας, ο ∆ηµήτρης ∆ηµητρίου, ο Γ. Γεωργαλλάς, ο Μ. Θεόδουλος.

Μνηµείο τιµής στη Μαδρίτη

Στα περίχωρα της Μαδρίτης βρίσκεται το κοιµητήριο Fuencarral. Στο κοιµητήριο αυτό θάβονταν οι νεκροί των ∆ιεθνών Ταξιαρχιών που έπεσαν υπερασπιζόµενοι την ισπανική πρωτεύουσα. Μετά την επικράτηση του Φράνκο, ο δικτάτορας φρόντισε να εξαλείψει κάθε ίχνος του κοιµητηρίου. Με την αποκατάσταση της δηµοκρατίας, άρχισε και η αποκατάσταση του κοιµητηρίου.

Ο πρέσβης της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας στην Ισπανία, κ. Αντώνης Τουµαζής, ανέλαβε την πρωτοβουλία το 2011 και εντοίχισε στον τοίχο των εθελοντών πλάκα που µνηµονεύει τη συµµετοχή της Κύπρου και τις θυσίες των Κύπριων εθελοντών στον Ισπανικό Εµφύλιο Πόλεµο. 

Πηγές:

• Χαραυγή: Οι Κύπριοι Κομουνιστές των Διεθνών Ταξιαρχιών
• Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
• Εφημερίδα των Συντακτών: Κύπριοι Αντιφασίστες των Διεθνών Ταξιαρχιών