Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στο νοτιοανατολικό άκρο της Σαλαμίνας έχει ανασκαφεί μεγάλη, τρίκλιτη πολυτελέστατη βασιλική που ονομάσθηκε βασιλική της Καμπανόπετρας. Την ονομασία αυτή πήρε από τον βόρειο ορθοστάτη της κεντρικής εισόδου του αιθρίου, που πάντοτε προεξείχε από το έδαφος και ήταν γνωστός στους κατοίκους της περιοχής ως Καμπανόπετρα. Η βασιλική κτίσθηκε στις αρχές του 6ου αιώνα μ.Χ. και ήταν ένα από τα πιο επιβλητικά και πολυτελή κτίρια της εποχής.

Η βασιλική αποτελείται (από τα δυτικά προς τα ανατολικά) από μια ορθογώνια αυλή που έχει διαστάσεις 40X36 μ., περίπου, ένα ορθογώνιο τετράστωο αίθριο 40X36 μ., ένα νάρθηκα με δυο αψίδες στα βόρεια και τα νότια (3,5X33,5 μ.) όπως και στη βασιλική του Αγίου Επιφανίου, τον κυρίως ναό που κατέληγε σε τρεις ημικυκλικές αψίδες και είχε εσωτερικές διαστάσεις 42X20 μ. και ένα τετράγωνο αίθριο στ' ανατολικά με διαστάσεις 28X28 μ. Το ανατολικό αίθριο επικοινωνούσε με το νάρθηκα με δυο μακρούς διαδρόμους, πλάτους 3 μ. περίπου, κατά μήκος του βόρειου και του νότιου τοίχου του κυρίως ναού. Τέτοιοι διάδρομοι υπάρχουν και στη βασιλική του Αγίου Επιφανίου και στη βασιλική του Κουρίου. Ο βόρειος διάδρομος επικοινωνούσε και με το δρόμο που περνούσε βορείως της βασιλικής, ενώ ο νότιος διάδρομος επικοινωνούσε και με το νότιο κλίτος της βασιλικής και με τον χώρο που βρισκόταν νοτιότερα, έξω απ' αυτόν.

Σε άγνωστο χρόνο η δυτική αυλή διαρρυθμίσθηκε σε μια υπαίθρια αυλή που περιβαλλόταν στα βόρεια, τ' ανατολικά και τα νότια από κιονοστήρικτες στοές. Στα δυτικά επικοινωνούσε με τον δρόμο που είχε κατεύθυνση από βορρά προς νότο και στ' ανατολικά επικοινωνούσε με τρεις εισόδους με το αίθριο. Το τετράστωο αίθριο περιβαλλόταν από βορρά και νότο από ορθογώνια δωμάτια. Ορθογώνια δωμάτια υπήρχαν και στα δυτικά. Τα δωμάτια αυτά ήσαν μεγαλύτερα. Τρία απ' αυτά χρησίμευαν σαν πρόπυλα των εισόδων από τη δυτική αυλή στο αίθριο. Οι στοές του αίθριου στηρίζονταν σε γαμματόσχημους κτιστούς πεσσούς και μαρμάρινες κολόνες με ιωνικές βάσεις και κορινθιακά κιονόκρανα. Στο κέντρο του αιθρίου υπήρχε μαρμάρινη οκταγωνική φιάλη που εκαλύπτετο με κιβώριο που στηριζόταν σε οκτώ κοκκινόχρωμες κολόνες.

Η ανατολική στοά του αιθρίου επικοινωνούσε με τρεις θύρες με το νάρθηκα, το δάπεδο του οποίου ήταν καλυμμένο με μαρμαροθέτημα. Η βόρεια και η νότια αψίδα του νάρθηκα περικλείονταν σε ορθογώνια δωμάτια. Τρεις θύρες οδηγούσαν από το νάρθηκα στον κυρίως ναό, που χωριζόταν σε τρία κλίτη με δυο σειρές από 12 μαρμάρινες κολόνες ύψους 3,5 μ. με ιωνικές βάσεις και κορινθιακά κιονόκρανα. Οι κιονοστοιχίες στήριζαν γυναικωνίτη που βρισκόταν πάνω από τα πλάγια κλίτη και το νάρθηκα. Την ύπαρξη του γυναικωνίτη υποστηρίζουν μικρότερες βάσεις κιόνων με εγκοπές για εφαρμογή θωρακίων και κομμάτια από κίονες και κορινθιακά κιονόκρανα που ταιριάζουν στους κίονες και τις μικρές βάσεις.

Το δάπεδο του κυρίως ναού εκαλύπτετο με μαρμαροθέτημα στο μέσο κλίτος και με μεγάλες ορθογώνιες κιτρινόχρωμες σχιστολιθικές πλάκες διαστάσεων 0,90X2,35 μ. στα πλάγια κλίτη. Εσωτερικά οι τοίχοι της βασιλικής ήσαν καλυμμένοι με πολύχρωμες μαρμάρινες πλάκες (ορθομαρμάρωση). Το ιερό βήμα εκτεινόταν μέχρι τη δεύτερη, από τ’ ανατολικά, κολόνα της κάθε κιονοστοιχίας. Μέσα στην αψίδα υπάρχει ημικυκλικό σύνθρονο, κάτω από το οποίο υπήρχε θολωτός διάδρομος όπως και στο σύνθρονο, της εκκλησίας της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη. Ο άμβωνας της βασιλικής βρισκόταν στον κατά μήκος άξονα του μέσου κλίτους όπως και στις βασιλικές του Κουρίου, της Αγίας Τριάδος, του Αγίου Σπυρίδωνος, του Αγίου Ηρακλειδίου και Α' Αγίου Γεωργίου Πέγειας, ίσως από επίδραση του ναού της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινουπόλεως.

Το ανατολικό αίθριο, μοναδικό στην Κύπρο, ίσως από επίδραση της μεγάλης βασιλικής της Αναστάσεως στο Γολγοθά, είχε στη βόρεια και τη νότια πλευρά κιονοστήρικτες στοές και στην ανατολική πλευρά στοά κλειστή στο μέσο. Μπροστά από το κλειστό τμήμα της ανατολικής στοάς υπήρχε κιβώριο που στηριζόταν σε δυο πεσσούς, δυο κολόνες και σε δυο ημικίονες εντοιχισμένους στον τοίχο της στοάς. Η δημιουργία του ανατολικού αιθρίου οφείλεται ασφαλώς στο κιβώριο αυτό που πιθανότατα κάλυπτε κάποιο ιερό λείψανο, άγνωστης μορφής.

Κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα κλείσθηκε με ημικυκλική αψίδα το ανατολικό άκρο του νότιου διαδρόμου. Τότε ή ίσως λίγο αργότερα εντοιχίσθηκαν η νότια θύρα και η θύρα με την οποία ο διάδρομος επικοινωνούσε με το νάρθηκα. Έτσι μοναδική είσοδος στο διάδρομο έμεινε η θύρα που επικοινωνούσε με το νότιο κλίτος της βασιλικής. Το παρεκκλήσι που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό χρησίμευσε ως κοιμητήριο όπως φαίνεται από τις σαρκοφάγους, τους τάφους και τα οστεοφυλάκια που βρέθηκαν σ' αυτό. Το παρεκκλήσι εξακολούθησε να χρησιμοποιείται για ταφές και μετά την καταστροφή της βασιλικής.

Στα βόρεια του βόρειου διαδρόμου και του βόρειου τοίχου του ανατολικού αιθρίου βρέθηκαν προσκτίσματα που περιλαμβάνουν τρία ορθογώνια δωμάτια και ένα παρεκκλήσι με νάρθηκα και άλλα τρία δωμάτια ανατολικότερα. Στα ανατολικά του ανατολικού αιθρίου ανασκάφηκαν λουτρά, σε χαμηλότερο επίπεδο, που φθάνουν σχεδόν μέχρι τη θάλασσα. Τα δάπεδα των λουτρών είναι καλυμμένα με ωραία πολύχρωμα μαρμαροθετήματα.

Μετά από κάποια καταστροφή η βασιλική άρχισε να επισκευάζεται. Προτού όμως συμπληρωθεί η επισκευή, η βασιλική καταστράφηκε οριστικά. Τον 13ο αιώνα κτίσθηκαν στο χώρο της βασιλικής ασβεστοκάμινα που μετέτρεψαν σε ασβέστη όλα σχεδόν τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη της βασιλικής.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια