Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η οικογένεια Ζεμπετού μνημονεύεται στις πηγές ως οικογένεια ευγενών, εκπροσώπων του λαού, υποψηφίων για ορθόδοξες επισκοπικές έδρες, στρατιωτικών και εμπόρων.

Η οικογένεια είναι περισσότερο γνωστή από τον Βίκτωρα Ζεμπετό, ικανό στρατιωτικό και δραστήριο επαναστάτη κατά των Οθωμανών της πατρίδας του. Έρευνες έδωσαν περισσότερα στοιχεία για τον Κύπριο αυτό επαναστάτη και την εξέγερση που είχε οργανώσει στη μεγαλόνησο, η οποία όμως τελικά απέτυχε. Η αρχειακή έρευνα επίσης μας έδωσε και άλλα πλούσια στοιχεία για την ίδια την οικογένεια Ζεμπετού και τις σχέσεις και συγγένειές της με άλλες κυπριακές οικογένειες, που κατέφυγαν στην Ιταλία και ειδικά στη Βενετία μετά την πτώση της Κύπρου στην εξουσία των Οθωμανών. 

Από τη Λευκωσία

Φαίνεται ότι η οικογένεια Ζεμπετού πρέπει να καταγόταν από τη Λευκωσία, όπως πληροφορούμαστε από μια βενετική πηγή του 1563. Ο λαός της Λευκωσίας το ίδιο έτος είχε αποστείλει δύο πρέσβεις του, για να υποβάλουν στις βενετικές αρχές κάποια αιτήματα. Ένα από αυτά τα αιτήματα αφορούσε τα είδη διατροφής με τα οποία εφοδιαζόταν η πρωτεύουσα και την πάταξη του μεταπρατικού εμπορίου των ειδών αυτών.

Ως εκπρόσωποι του λαού της Λευκωσίας υπέγραφαν τέσσερα άτομα και ένας από αυτούς ήταν ο Γαβριήλ Ζεμπετός, γεγονός που καταδεικνύει ότι η οικογένεια αυτή ήταν εγκατεστημένη στη Λευκωσία και είχε σημαντική θέση στην κοινωνία της πόλης.

Η οικογένεια Ζεμπετού είχε εξ αίματος συγγένεια με μια άλλη κυπριακή οικογένεια, την οποία συναντούμε στις πηγές από τον 14ο έως και τον 16ο αιώνα στην Κύπρο, ενώ αργότερα κάποια μέλη της ίδιας οικογένειας είναι εγκατεστημένα κατά τα τέλη του 16ου αιώνα και κατά τον 17ο αιώνα στη Βενετία. Πρόκειται για την οικογένεια Moύξια, μέλος της οποίας ήταν και μια δυναμική Κύπρια, η Μαργαρίτα, η οποία μετά την απελευθέρωσή της από την αιχμαλωσία εγκαταστάθηκε στη Βενετία. Η Μαργαρίτα είχε συγγενικούς δεσμούς με τις πιο σημαντικές κυπριακές οικογένειες και όπως προκύπτει από τις δύο διαθήκες της ήταν και μεγάλη φιλότεχνη και είχε στην ιδιοκτησία της σημαντικές εικόνες και πίνακες. Στην πρώτη διαθήκη της, του έτους 1620, αναφέρεται στους συγγενείς της Ερρίκο και Λεονάρδο Ζεμπετό (Ricco e Leonardio Zebeto). Το 1606 ένας έμπορος, ο Πέτρος Ζεμπετός, κληροδότησε στη Μαργαρίτα Μούξια καθώς και στη θυγατέρα της όλη την περιουσία του, γεγονός που μαρτυρεί ότι επρόκειτο για στενό συγγενή τους.

Φραγκίσκος Ζεμπετός

Το 1567, μεταξύ των υποψηφίων για την εκλογή ορθοδόξου επισκόπου Λευκάρων-Λεμεσού-Αμαθούντος, μετά τον θάνατο του επισκόπου Στεφάνου Φλαγγή, συναντούμε και το όνομα ενός Φραγκίσκου Ζεμπετού του Αγίου Νικολάου, όπως αναφέρεται.

Το ίδιο πρόσωπο βρίσκεται επίσης στον κατάλογο μεταξύ των υποψηφίων για την εκλογή ορθοδόξου αρχιεπισκόπου Κύπρου, μετά τον θάνατο το 1568 του αρχιεπισκόπου Νεοφύτου Λογαρά. Στην εν λόγω πηγή αναγράφεται: “…Φραγκίσκος Ζεμπετός Αναγνώστης στον ναό του Αγίου Νικολάου”. Ο ναός αυτός του Αγίου Νικολάου δεν θα μπορούσε να είναι ο ναός στη μονή των Γάτων στο Ακρωτήρι, αλλά μάλλον εκκλησία ορθόδοξη στη Λευκωσία αφιερωμένη στον άγιο Νικόλαο, όπως γίνεται μνεία και σε κάποιες πηγές. Πολύ πιθανόν ο υποψήφιος για την επισκοπική έδρα Φραγκίσκος Ζεμπετός να μπορούσε να ταυτιστεί με τον αδελφό του επαναστάτη Βίκτωρα Ζεμπετού, ο οποίος πέθανε στη Βενετία το 1642 σε πολύ μεγάλη ηλικία.

Ο Φραγκίσκος, αδελφός του επαναστάτη Βίκτωρα Ζεμπετού, είχε σταδιοδρομήσει από το 1622 ως στρατιωτικός στο Τουρίνο και το 1625 αναδείχθηκε σε αξιωματικό του πυροβολικού, με πολλούς επαίνους για τα σημαντικά προσόντα του. Ο δούκας της Σαβοΐας, όπως αναφέρεται σε πηγή του 1622, αποφάσισε να προσλάβει στην υπηρεσία του τον Φραγκίσκο Ζεμπετό όχι μόνο λόγω των ικανοτήτων του, αλλά κυρίως γιατί εκτιμούσε τον στρατιωτικό διοικητή αδελφό του Βίκτωρα Ζεμπετό και πίστευε ότι θα ήταν και αυτός ένας άξιος μιμητής του προσφέροντάς του τις πολύτιμες υπηρεσίες του.

Από τρία άλλα έγγραφα μάς γίνονται γνωστά και άλλα στοιχεία για τον αδελφό του Κύπριου επαναστάτη. Μεταξύ άλλων του είχε παραχωρηθεί από τον δούκα της Σαβοΐας, Κάρολο Εμμανουήλ Α΄, ο τίτλος του gentiluomo ordinario του πυροβολικού καθώς και διαβατήριο για να επιστρέψει στην Κύπρο από τη Σαβοΐα. Τέλος, το τρίτο έγγραφο, το οποίο φέρει ημερομηνία 20 Μαΐου 1642, αποτελεί καταγραφή των περιουσιακών του στοιχείων που συντάχθηκε μετά τον θάνατό του. Σε μια άλλη πηγή, η οποία απόκειται στο Αρχείο του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, αναφέρεται ότι σύζυγος του Κύπριου Φραγκίσκου Ζεμπετού ήταν η Chiara Κονταρίνη του ποτέ Αντωνίου. Η παρουσία του Φραγκίσκου Ζεμπετού στη Βενετία τεκμηριώνεται και από το γεγονός ότι υπογράφει το 1629 ως μάρτυρας στη διαθήκη της Κυπρίας Λουκρητίας Λαξέ.

Ο επαναστάτης Βίκτωρας Ζεμπετός

Κατά τα τέλη του 16ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα είχαν δημιουργηθεί παράλληλα και στην Κύπρο, όπως και στην υπόδουλη Ελλάδα, επαναστατικές κινήσεις. Μετά από μυστικές επαφές και συνεννοήσεις, οι υπόδουλοι Κύπριοι άλλοτε απευθυνόμενοι στους Ισπανούς, στον πάπα και στους δούκες της Σαβοΐας, προσπάθησαν να αποτινάξουν τον οθωμανικό ζυγό. Σχετικά με την εξέγερση του Βίκτωρα Ζεμπετού στην Κύπρο, στις αρχές του 17ου αιώνα, είναι βέβαιο ότι τότε είχε πραγματοποιηθεί ένοπλη εξέγερση, όπως αποδεικνύεται από διασωθείσα επιστολή του αρχιεπισκόπου Κύπρου Χριστόδουλου, η οποία τελικά υπήρξε αιματηρή και απέτυχε. Ο αρχιεπίσκοπος είχε απευθύνει επιστολή στον δούκα της Σαβοΐας Κάρολο Εμμανουήλ Α΄(1580-1630), ο οποίος ως γνωστόν διεκδικούσε το στέμμα της Κύπρου ένεκα της εκχώρησής του το 1485 στο δουκάτο της Σαβοΐας, από την τελευταία και νόμιμη βασίλισσα της Κύπρου Καρλόττα Lusignan, σύζυγο του Λουδοβίκου της Σαβοΐας. Συγκεκριμένα, ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος σημείωνε στην επιστολή του τα εξής: “…αφ’ ης εσηκώθη ο καπιτάνιος Βετόριος (οι Τούρκοι) αγριώθηκαν… και παίρνουν τα παιδιά μας από τας αγκάλας μας…”.

Δεν γνωρίζουμε επακριβώς το έτος της εξέγερσης του Βίκτωρα Ζεμπετού στην Κύπρο, αλλά ίσως μελλοντικά την απάντηση μας τη δώσει η αρχειακή έρευνα. Σύμφωνα, όμως, με δύο σχετικές επιστολές που σώζονται στο Αρχείο του Τουρίνου, θα μπορούσαμε κατά πάσα πιθανότητα να σημειώσουμε ότι η εξέγερση του Ζεμπετού πρέπει να πραγματοποιήθηκε μετά το 1608 και πριν το 1611. Η μία επιστολή προς τον δούκα της Σαβοΐας είχε συνταχθεί στην ιταλική, τον Οκτώβριο του 1608, από τον Πέτρο Γονέμη, διερμηνέα των Οθωμανών στην Κύπρο. Η άλλη επιστολή προς τον δούκα του αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε, δυστυχώς είναι αχρονολόγητη αλλά το περιεχόμενό της είναι σαφές ότι ήδη είχε πραγματοποιηθεί η εν λόγω εξέγερση.

Δύο άλλες επίσης συστατικές επιστολές για τον Βίκτωρα Ζεμπετό προερχόμενες από το Μυστικό Αρχείο του Βατικανού, προσθέτουν περισσότερα στοιχεία για τη δράση του Κύπριου επαναστάτη. Το όνομα του Ζεμπετού στις επιστολές αυτές σημειώνεται ως Zebedeos, Zepetο ή και Zibettο. Στη μια από αυτές τις δύο επιστολές με ημερομηνία 19 Νοεμβρίου 1607 αναφέρεται ότι ο Βίκτωρας Ζεμπετός είναι ένας Κύπριος ευγενής και ότι είναι ικανός να πραγματοποιήσει οποιαδήποτε επιχείρηση στην Κύπρο, αρκεί να ενισχυθεί ακόμη και με ελάχιστες δυνάμεις από κάποιο ισχυρό ηγεμόνα. Η Αγία Έδρα, επειδή ο Ζεμπετός σκόπευε να μεταβεί στην Ισπανία για να συναντήσει τον βασιλιά και να του εκθέσει τα σχέδιά του, σύστηνε στον εκεί νούντσιό της να πράξει ό,τι μπορεί για να τον βοηθήσει. Ωστόσο, όπως σημειώνεται στην επιστολή, δεν υπήρχαν άλλα στοιχεία για τον Ζεμπετό εκτός από μερικά επίσημα έγγραφα που είχε ο ίδιος προσκομίσει.

Τελικά ο Ζεμπετός δεν κατάφερε, όπως φαίνεται, να μεταβεί στην Ισπανία και έτσι ζήτησε για τον ίδιο σκοπό και έλαβε μια δεύτερη συστατική επιστολή, η οποία φέρει ημερομηνία 16 Ιανουαρίου 1608. Η Γραμματεία του Βατικανού στη δεύτερη συστατική επιστολή προς τον Ζεμπετό και πάλι σημειώνει ότι είναι ένα πρόσωπο άγνωστο στη Ρώμη. Τα μόνα γνωστά στοιχεία για τον ίδιο, όπως αναφέρεται, είναι απλώς και μόνο τα όσα καταγράφονται στα επίσημα έγγραφα, τα οποία είχε προσκομίσει ο Κύπριος ευγενής.

Η επιστολή του αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου προς τον δούκα της Σαβοΐας Κάρολο Εμμανουήλ Α΄, στην οποία αναφέρεται η εξέγερση στην Κύπρο καθώς και ο πρωτεργάτης του κινήματος, μαρτυρεί επίσης ότι ο Ζεμπετός στη συνέχεια κατέφυγε στη Σαβοΐα. Τα πιο πάνω στοιχεία καθιστούν πρόδηλο το γεγονός ότι η υποκίνηση της εξέγερσης προήλθε από τον δούκα της Σαβοΐας.

Ο Κύπριος επαναστάτης, που είχε οραματιστεί την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και την ελευθερία της ιδιαίτερής του πατρίδας, έμελλε μετά την αποτυχία της εξέγερσης να μην επιστρέψει ξανά στη μεγαλόνησο. Ο Βίκτωρας Ζεμπετός έζησε τα υπόλοιπά του χρόνια έως τον θάνατό του στο Τουρίνο προσφέροντας τις υπηρεσίες του ως αξιωματικός, στον στρατό του δούκα Καρόλου Εμμανουήλ Α΄. Έλαβε μέρος σε διάφορους πολέμους στους οποίους είχε εμπλακεί το δουκάτο της Σαβοΐας τόσο με τους Ισπανούς όσο και με άλλα γειτονικά δουκάτα της Ιταλίας. Ο Βίκτωρας Ζεμπετός πέθανε πριν τις 20 Μαΐου 1626, όπως μαρτυρείται στο διαβατήριο του αδελφού του Φραγκίσκου, που είχε εκδοθεί στο δουκάτο της Σαβοΐας, αφού, μεταξύ άλλων, γίνεται λόγος και στον θάνατο του Βίκτωρα “ο οποίος είχε πεθάνει πρόσφατα”. Το όνειρο του Βίκτωρα ν’ απελευθερωθεί η Κύπρος με τη βοήθεια “του δούκα δε Σαβόγια”, όπως έγραφε και ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χριστόδουλος, δεν έλαβε, φευ, σάρκα και οστά…

ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ