Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Όπως συνέβαινε και με άλλους παρόμοιους ηγέτες της αποικιοκρατούμενης περιφέρειας, ο επονομαζόμενος και «Κάστρο της Μεσογείου» συνδύαζε τον αγώνα για αυτοδιάθεση και εθνική ανεξαρτησία με σοσιαλίζουσες ιδέες που είχαν ασφαλώς να κάνουν και με την ιερατική του διαμόρφωση αλλά και με μια ρωσοφιλία η οποία επηρεαζόταν από τη στήριξη που πρόσφερε τότε η πατρίδα του υπαρκτού σοσιαλισμού στα κινήματα αυτά εν μέσω Ψυχρού Πολέμου. Εξού και η τότε προσχώρησή του στο «Κίνημα των Αδεσμεύτων», που περιλάμβανε ηγέτες αυτού του προφίλ.

Υπήρχε όμως μια σημαντική διαφορά με τους αντιαποικιοκράτες ηγέτες της Αφρικής, της Ασίας ή όπου αλλού. Με την ΕΟΚΑ να έχει ξεκινήσει ήδη τότε τα αντιβρετανικά σαμποτάζ, ο Μακάριος βίωνε μια εσωτερική αντίφαση. Από τη μια, ως ορθόδοξος «Ρωμιός», αντιλαμβανόταν τους Ελληνοκύπριους ως ζωντανό κομμάτι του ελληνισμού και έβλεπε την Ένωση με τη «μητέρα-πατρίδα» σαν το τελευταίο εναπομείναν επεισόδιο της Μεγάλης Ιδέας ‒ ήταν, άλλωστε, μια προοπτική που ενθουσίαζε τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινής γνώμης τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο.

» Βίντεο: Ο Πρόεδρος Μακαριος επισκέπτετε την Μοσχα, 02/06/1971

Ρεαλισμοί

Από την άλλη, οι σκληροί ρεαλισμοί των εσωτερικών ισορροπιών στο νησί (με τη μικρότερη τουρκοκυπριακή κοινότητα να αισθάνεται πάντοτε ριγμένη και φοβική) καθώς και ο διεθνής παράγοντας που έπαιζε εκεί τα δικά του ψυχροπολεμικά παιχνίδια υπαγόρευαν αναγκαστικά τη λύση ενός δικοινοτικού κράτους, όπως αυτή αποτυπώθηκε τελικά στις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, οι οποίες, σημειωτέον, απαγόρευαν τόσο τη διχοτόμηση όσο και την ένωση με την Ελλάδα. Την οποία και αποδέχτηκε τελικά, παρά τις αντιρρήσεις του, και ο ίδιος ο Μακάριος.

Η εσωτερική του αντίφαση, ωστόσο, αποτυπώθηκε ακόμη πιο εύληπτα στις επιλογές του, όταν έπρεπε πλέον να εφαρμόσει τη συμφωνία στην πράξη ως πρώτος εκλεγμένος Πρόεδρος της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας. Έτσι, το 1963, με την προσπάθεια από την πλευρά του για αναθεώρηση του Συντάγματος, η συμφωνία κατέστη πλέον νεκρή.

Όπως θα έλεγε και ο Μαξ Βέμπερ, ο Μακάριος προσπάθησε να κινηθεί ανάμεσα στην ηθική των απόλυτων σκοπών, που ενδιαφέρεται μόνο για την πραγμάτωση του ονείρου με όποιο τίμημα, και στην ηθική της ευθύνης που αντιλαμβάνεται τους περιορισμούς της πραγματικότητας και αναλαμβάνει με υπευθυνότητα το κόστος των υποχωρήσεων που είναι αναγκαίες για να είναι μια λύση βιώσιμη.

Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπήρξε και ο ίδιος θύμα των ακραίων τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα: έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του (1970) και εν συνεχεία πραξικοπηματική ανατροπή του από το καθεστώς Ιωαννίδη το 1974, προσφέροντας έτσι την κατάλληλη αφορμή για την τουρκική επέμβαση και τους φρικτούς «Αττίλες».

Έτσι, από μια ειρωνεία της Ιστορίας, οι υπερεθνικιστές της «μητέρας πατρίδας» και οι παλαιόθεν διακαείς, αλλά μη ρεαλιστικοί πόθοι της ένωσης θα γίνονταν η βασική αιτία τόσο για την ανατροπή του ίδιου από την εξουσία όσο και κυρίως για την (άγνωστο μέχρι πότε) διχοτόμηση του νησιού και το δράμα που προκάλεσε σε χιλιάδες εκπατρισμένους Ελληνοκύπριους.

Πηγή:

• Του Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου, καθηγητή Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και γραμματέα σύνταξης της «Νέας Εστίας»