Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ποιές ήταν οι σχέσεις του Στρατηγού Γρίβα με την Χουντική Κυβερνηση των Αθηνών, κατά τη διάρκεια της δράσης της ΕΟΚΑ Β στην Κύπρο την περίοδο 1971-74; Φαίνεται ότι οι σχέσεις ξεκίνησαν θετικά, ωστόσο όταν το καθεστώς Παπαδόπουλου άρχισε να βελτιώνει τις σχέσεις του με τον Πρόεδρο Μακάριο, τότε ξεκίνησαν και οι πρώτες αντιπαραθέσεις, οι οποίες εκδηλώθηκαν και δημόσια.  

Όπως προκύπτει από διάφορες πηγές και κυρίως από το σημείωμα του Πληρεξούσιου Υπουργού Άγγελου Χωραφά στις 2 Νοεμβρίου 1971, το δικτατορικό καθεστώς των Αθηνών όχι μόνο δεν ήταν δυσαρεστημένο με την κάθοδο του Γεώργιου Γρίβα στην Κύπρο, αλλά αντίθετα με διάφορους τρόπους στήριξε τη δράση της ΕΟΚΑ Β' τόσο οικονομικά όσο και σε επίπεδο ανθρώπινης υποστήριξης από Ελλαδίτες αξιωματικούς, καθώς και με υποβοήθηση κλοπής όπλων από στρατόπεδα της Εθνικής Φρουράς για εξοπλισμό των ομάδων της ΕΟΚΑ Β' (κλοπή από το στρατόπεδο του Τρικώμου και του ΚΕΝ Πάφου).

Η αρχή της κρίσης προσδιορίζεται γύρω στην άνοιξη του 1972, μετά τη ματαίωση του πραξικοπήματος της 15ης Φεβρουαρίου με τον ελλαδίτη επιτελικό στο ΓΕΕΦ Ηλία Λαλαούνη, ο οποίος ήταν άνθρωπος του Δημήτριου Ιωαννίδη. Το φθινόπωρο του 1973 η υποβόσκουσα κρίση στις σχέσεις του Γ. Γρίβα και του δικτάτορα Γεώργιου Παπαδόπουλου κορυφώθηκε. Η αντιπαράθεση μεταξύ Γ. Γρίβα και Γ. Παπαδόπουλου φαίνεται ότι ήταν αποτέλεσμα, από τη μια, της αλλαγής γραμμής της χούντας αναφορικά με τη λύση του Κυπριακού, της στήριξης των Διακοινοτικών Συνομιλιών  που βρίσκονταν σε εξέλιξη και της εγκατάλειψης της σκληρής γραμμής για Ένωση  και, από την άλλη, της απροθυμίας να στηρίξει υλικά και άλλως πως την ΕΟΚΑ Β'.

Προσωπικές σχέσεις

Όμως και οι προσωπικές σχέσεις των δύο ανδρών δεν ήσαν σε καλό επίπεδο. Ήδη κλονίστηκαν από το 1966 όταν ο Στρατηγός Γρίβας κατήγγειλει την υποθεση Ασπίδα για να πλήξει τον ΙΔΕΑ του οποίου επικεφαλής ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος. Εξάλλου, ο Γρίβας όταν έφτασε στην Κύπρο το 1971 αρχικά επιχείρησε να διαβουλευθεί με το Μακάριο πραγματοποιώντας τη γνωστή Συνάντηση στο Χίλτον. Δεν  υπάρχει η αμφιβολία ώστόσο ότι στη συνέχεια,  τόσο ο Γ. Γρίβας όσο και η δράση της ΕΟΚΑ Β', όπως αποκαλύπτεται από έγγραφα, χρησιμοποιήθηκαν από τη χούντα για τη δημιουργία κλίματος αποσταθεροποίησης του Προέδρου Μακαρίου. Με τον ίδιο τρόπο η χούντα είχε προγραμματίσει να ενεργήσει και στις περιπτώσεις του Εθνικού Μετώπου, της δολοφονικής απόπειρας εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις 8 Μαρτίου 1970 και της δολοφονίας του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη στις 15 Μαρτίου 1970. Την ίδια περίοδο παρατηρείται και η έναρξη της σταδιακής βελτίωσης των σχέσεων Αθήνας - Λευκωσίας, η οποία γίνεται πλέον εμφανής το φθινόπωρο του 1972 με την τοποθέτηση του Ευστάθιου Λαγάκου στη θέση του πρέσβη στη Λευκωσία. Οι σχέσεις αυτές είχαν διαταραχθεί σε μεγάλο βαθμό μετά την αποκάλυψη της εμπλοκής του Π. Γιωρκάτζη στη δολοφονική απόπειρα εναντίον του Γ. Παπαδόπουλου τον Αύγουστο του 1968, την εισαγωγή του τσεχοσλοβακικού οπλισμού, τη διακοίνωση του Γ. Παπαδόπουλου που επέδωσε ο πρέσβης της Χούντας στη Λευκωσία Κωνσταντίνος Παναγιωτάκος προς τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο το Φεβρουάριο του 1972, με την οποία ζητούσε να παραιτηθεί από την προεδρία της Δημοκρατίας, καθώς και την αποκάλυψη του ματαιωθέντος πραξικοπήματος της 15ης Φεβρουαρίου 1972. Είναι ακόμα γνωστή και η δήλωση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ότι δεν έτρεφε συμπάθεια προς τα δικτατορικά καθεστώτα.

Ενδεικτικά δείγματα αυτής της αλλαγής αποτελούν τα παρακάτω:

Στις 29 Νοεμβρίου 1972 ο τότε Υπουργός Εξωτερικών Καβαλιεράτος, αφού επιχείρησε να ματαιώσει επίσκεψη που είχε προγραμματίσει αντιπροσωπία της ΕΣΕΑ στην Αθήνα, δήλωσε ότι κανένας επίσημος δε θα είχε συνάντηση μαζί της.

Στις 15 Μαρτίου 1973 ο Γ. Παπαδόπουλος αρνήθηκε να συναντηθεί με τους Μητροπολίτες Κιτίου Άνθιμο  και Πάφου Γεννάδιο, οι οποίοι πραγματοποιούσαν επίσκεψη στην Αθήνα.

Τον Ιούλιο του 1973 η ΕΟΚΑ Β' προέβη στην απαγωγή του Υπουργού Δικαιοσύνης Χρίστου Βάκη προβάλλοντας ως όρους απελευθέρωσης:

• την απόδοση πολιτικών ελευθεριών στον ελληνικό κυπριακό λαό, για να εκφράσει ελεύθερα τη θέλησή του επί του εθνικού θέματος,
• τη διενέργεια γνήσιων και ελεύθερων εκλογών,
• το διαχωρισμό της Εκκλησίας από την πολιτική,
• την παραχώρηση γενικής αμνηστίας,
• την επάνοδο στη θέση τους όλων των παυθέντων αστυνομικών και δημοσίων υπαλλήλων.

Το καθεστώς Γ. Παπαδόπουλου επέκρινε έντονα την ενέργεια απαγωγής του υπουργού και ζήτησε την άμεση απελευθέρωσή του. Με ανακοίνωσή του το καθεστώς των Αθηνών στις 24 Αυγούστου 1973 κάλεσε το Γ. Γρίβα να διαλύσει την παράνομη οργάνωση ΕΟΚΑ Β' και να επιστρέψει στην Αθήνα. Σταμάτησε ακόμα η χρηματοδότηση της οργάνωσης. Επιπρόσθετα, έπαυσε να έχει υπό την προστασία και καθοδήγησή του τους τρεις έκπτωτους μητροπολίτες.

Σχετικό σημείωμα του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, ημερομηνίας 15 Νοεμβρίου 1973, αναφέρει σχετικά με τα παραπάνω: "[...] η Ελληνική Κυβέρνησις διεμήνυσε (30 Μαρτίου 1973) εις τον στρατηγόν Γρίβα την πλήρη αντίθεσίν της εις τας δυναμικάς ενέργειας της οργανώσεώς του (ανατινάξεις αστυνομικών σταθμών, βόμβαι κ.λπ.), αίτινες αφ' ενός διετάρασσον επικινδύνως την αναγκαίαν ατμόσφαιραν διά τας ενδοκυπριακάς συνομιλίας και αφ' ετέρου παρείχον προσχήματα εις την Τουρκίαν διά την προβολήν νέων απαράδεκτων απαιτήσεων εις την τράπεζαν των διαπραγματεύσεων. Σε απαντητική επιστολή του ο στρατηγός Γρίβας (15 Απριλίου 1973) απέρριψεν, διαρρήδην τας συστάσεις της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Επηκολούθησεν συνέχισις της δυναμικής δράσεως των ομάδων Γρίβα και η απαγωγή του Κυπρίου Υπουργού Δικαιοσύνης [...]. Υπό τας συνθήκας αυτάς και κατόπιν αλλεπαλλήλων συσκέψεων του ΑΣΕΑ εν Αθήναις, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας προέβη εις την γνωστήν επώνυμον καταδίκην των δυναμικών ενεργειών του Γρίβα και απηύθυνε έκκλησιν εις τα πατριωτικά του αισθήματα όπως διαλύση ούτως αμέσως τας υπ' αυτόν ομάδας. Η έκκλησις αυτή προεκάλεσεν τας γνωστάς αντιδράσεις και επικρίσεις της γριβικής παρατάξεως, ήτις εδήλωσεν ότι θα συνέχιζεν τον δυναμικόν αγώνα διά την ένωσιν [...]".

Ιωαννίδης στο προσκήνιο

Προ του κινδύνου οι εξελίξεις αυτές (δημόσια αντιπαράθεση και σύγκρουση Γρίβα-χούντας) να προκαλέσουν προβλήματα στις σχέσεις των Ελλαδιτών αξιωματικών που υπηρετούσαν στην Κύπρο με την ΕΟΚΑ Β', επιχειρήθηκε η αποτροπή αυτού του ενδεχομένου με συγκεκριμένες ενέργειες αξιωματικών πιστών στην ομάδα Δ. Ιωαννίδη. Με πρωταγωνιστές τους Π. Παπαδάκη, Α. Κονδύλη, Κ. Παπαγιάννη και Ν. Δοντά επιχειρήθηκε η υπονόμευση της βελτίωσης των σχέσεων Αθήνας-Λευκωσίας με υποβολιμαία δημοσιεύματα και την προβολή δήθεν επεισοδίων των μακαριακών σε βάρος των Ελλαδιτών αξιωματικών, αλλά και της σύσφιγξης των σχέσεων του Γ. Γρίβα με το Δ. Ιωαννίδη. Για αυτή τη δεύτερη πτυχή ρόλο μεσάζοντος είχαν αναλάβει περί το μήνα Ιούνιο του 1973 ο Σωκράτης Ηλιάδης και ο Α. Ποταμιάνος. Την ίδια περίοδο προσδιορίζονται και οι προσπάθειες του Δημήτριου Ιωαννίδη να ανατρέψει το Γ. Παπαδόπουλο. Στα μέσα Αυγούστου 1973 σε συνεδρία του Ανωτάτου Συμβουλίου Εθνικής Αμύνης στην Αθήνα φαίνεται να προέκυψε και η πρώτη ανοικτή σύγκρουση του Γ. Παπαδόπουλου με το Δ. Ιωαννίδη αναφορικά με το Κυπριακό και τις απόψεις των δύο κορυφαίων στελεχών της χούντας.

Δολοφονία Γρίβα 

Ο Γρίβας στη συνέχεια, στις 23 Σεπτεμβρίου 1973, κατηγόρησε την Αθήνα ότι απέστειλε στην Κύπρο τέσσερις Ελλαδίτες αξιωματικούς (ταγματάρχες), για να τον συλλάβουν ή να τον δολοφονήσουν. Φαίνεται ότι την πληροφορία αυτή μετέφερε στο Γ. Γρίβα ο Κοσμάς Μαστροκόλιας στα πλαίσια της υπονόμευσης του Γ. Παπαδόπουλου από την ομάδα του Δ. Ιωαννίδη. Ανάμεσα στα ονόματα των τεσσάρων αξιωματικών αναφέρονται οι Λιάπης (Διαβιβάσεων), Ναπολέων Δαμασκηνός (διοικητής της 31ης ΜΚ) και Κωνσταντίνος Ραφτόπουλος (διοικητής της 32ας ΜΚ). Ο τέταρτος (δεν έχει επιβεβαιωθεί) φέρεται να ήταν απόστρατος αξιωματικός. Οι Ραφτόπουλος και Δαμασκηνός ήσαν της ομάδας Δ. Ιωαννίδη και στενοί συνεργάτες του Κ. Κομπόκη. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την κατάθεση του Κομπόκη στη Βουλή των Ελλήνων στις 9 Ιουλίου 1986, σελ. 149-150. Συμμετείχαν στο σχεδιασμό και την εκτέλεση του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974. Διαφωνία με τον τρόπο χειρισμού του θέματος από το Γ. Γρίβα είχε εκφράσει και ο Σ. Ηλιάδης, ο οποίος είχε υποστηρίξει ότι η πληροφορία ήταν λανθασμένη, όπως και άλλες πληροφορίες οι οποίες προέρχονταν από την Αθήνα, καθώς και ο Σταύρος Σταύρου-Σύρος, ο οποίος ανέφερε χαρακτηριστικά: "Παραπλανήσανε τον αρχηγό με αυτή την πληροφορία και ήτανε μια πολύ άστοχη ενέργειά του να την υιοθετήσει" (κατάθεση στην επιτροπή για το Φάκελο της Κύπρου στις 17 Ιουνίου 2009, σελ. 103-104).

Σύμφωνα με στοιχεία της ΚΥΠ/Κ, οι τρεις ανωτέρω αξιωματικοί, οι οποίοι είχαν στενές επαφές με κύκλους της ΕΟΚΑ Β', συμμετείχαν στην οργάνωση της απόπειρας δολοφονίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στον Άγιο Σέργιο, στις 7 Οκτωβρίου 1973, εν αγνοία του Γρίβα. Την άγνοια του Γρίβα για την απόπειρα επιβεβαίωσε και ο Κίκης Κωνσταντίνου στην κατάθεσή του στην επιτροπή (κατάθεση Κίκη Κωνσταντίνου, 4 Σεπτεμβρίου 2008, σελ. 65). Επιπρόσθετα, ο Γρίβας έδωσε οδηγίες στους ανθρώπους του, καθώς και στα ελεγχόμενα από αυτόν έντυπα να "εξαπολύσουν επίθεση" εναντίον του Γ. Παπαδόπουλου. Ζήτησε μάλιστα να σταματήσει η μηνιαία επιχορήγηση προς συγκεκριμένη εφημερίδα, καθότι προέβαλλε περισσότερο τη χούντα παρά τον ίδιο και την ΕΟΚΑ Β' (Λεωνίδας Φ. Λεωνίδου, Γεώργιος Γρίβας Διγενής, Βιογραφία, τόμ. 4, εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία 2008, σελ. 8).

Είναι πρόδηλο ότι οι ενέργειες αυτές αποσκοπούσαν στη διατάραξη των βελτιωμένων σχέσεων της Λευκωσίας με την Αθήνα και ταυτόχρονα στην περαιτέρω όξυνση της αντιπαράθεσης του Γ. Γρίβα με το Γ. Παπαδόπουλο. Κύριος κομιστής των διαφόρων πληροφοριών από την Αθήνα προς το Γ. Γρίβα ήταν ο Κοσμάς Μαστροκόλιας, οι σχέσεις του οποίου τόσο με το δικτάτορα Ιωαννίδη όσο και με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου έγιναν γνωστές στη συνέχεια. Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Γ. Γρίβας με επιστολή του προς το Δ. Ιωαννίδη, ημερομηνίας 21ης Οκτωβρίου 1973, αιτείται βοήθειας. Την επιστολή κατέθεσε στην επιτροπή ο στενός του συνεργάτης Σπύρος Παπαγεωργίου. Η επιστολή αναφέρει συγκεκριμένα: "Μας αναγκαιούν οικονομική ενίσχυσις και οπλισμός. Όσον το ταχύτερον τα έχομεν τόσο ενωρίτερον θα είμεθα έτοιμοι, τόσον και η επιτυχία θα είναι εξασφαλισμένη".

Την επιστολή είχε μεταφέρει στον Ιωαννίδη ο Παντελής Δημητρίου, συνεργάτης του Γ. Γρίβα, αλλά και προσωπικός φίλος του δικτάτορα. Την αναχώρηση για την Αθήνα, την ίδια περίοδο, του Παντελή Δημητρίου και τη συνάντησή του με το Δ. Ιωαννίδη επιβεβαιώνει και ο Σωκράτης Ηλιάδης σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με τον ευρισκόμενο στην Αθήνα Αρχιμανδρίτη Άνθιμο Ελευθεριάδη. Από όλα τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι ο Γ. Γρίβας και η ΕΟΚΑ Β' είχαν άμεση και στενή σχέση τόσο με Ελλαδίτες αξιωματικούς που υπηρετούσαν στην Κύπρο και ήσαν έμπιστοι στη χούντα όσο και απευθείας με κύκλους του δικτατορικού καθεστώτος στην Αθήνα, κύκλοι οι οποίοι ήσαν είτε στο προσκήνιο είτε στο παρασκήνιο. Οι κατά καιρούς εσωτερικές συγκρούσεις των διαφόρων ομάδων της χούντας, αλλά και η επιμονή των περισσοτέρων στελεχών για διατήρηση του αιτήματος για Ένωση, είχαν την αντανάκλασή τους και στις σχέσεις τους με την ΕΟΚΑ Β'.

Πηγές: 

• Πόρισμα Ερευνητικής για το Φάκελο της Κύπρου σελ 79
• Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια