Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου
Ο ηλεκτρισμός στην Κύπρο πρωτοεμφανίστηκε το 1903 με την εγκατάσταση, από μέρους της τότε αποικιακής κυβέρνησης, ηλεκτρογεννήτριας για τις ανάγκες του αρμοστείου στη Λευκωσία, για να ακολουθήσει μετά από λίγο ο ηλεκτροφωτισμός του νοσοκομείου της Λευκωσίας με ξεχωριστή δική του ηλεκτρογεννήτρια. Όμως η παραγωγή και, κατά κάποιο τρόπο, δημόσια διάθεση ηλεκτρισμού άρχισε το 1912 στη Λεμεσό και τον αμέσως επόμενο χρόνο στη Λευκωσία με την ίδρυση Ηλεκτρικών Εταιρειών, από ιδιώτες. Με την πάροδο του χρόνου ιδρύθηκαν και άλλες παρόμοιες ιδιωτικές ή δημοτικές επιχειρήσεις ηλεκτρισμού. Το 1922 ιδρύθηκαν οι ηλεκτρικές επιχειρήσεις των Δήμων στις πόλεις Αμμοχώστου, Πάφου και Λάρνακας, ενώ στην Κερύνεια ιδρύθηκε το 1927. Σταδιακά απέκτησαν τις δικές τους ηλεκτρικές επιχειρήσεις (είτε ιδιωτικές είτε δημοτικές), διάφορα μεγάλα αγροτικά κέντρα όπως η Μόρφου, οι Πλάτρες, ο Πεδουλάς, το Παραλίμνι κ.α. Η νομοθεσία τότε ούτε απαγόρευε την παραγωγή ηλεκτρισμού για ιδιωτικούς σκοπούς, ούτε και ενεθάρρυνε τη συγχώνευση ηλεκτρικών επιχειρήσεων, δεδομένου ότι απαγορευόταν η διάθεση ηλεκτρισμού πέρα από τα καθορισμένα δημοτικά ή χωριτικά όρια. Έτσι μέχρι το 1952, η παραγωγή και διανομή του ηλεκτρισμού γινόταν από 28 ηλεκτρικές επιχειρήσεις που εξυπηρετούσαν ισάριθμες πόλεις και χωριά. Ο τρόπος αυτός της παραγωγής και διανομής του ηλεκτρισμού, εκτός του ότι ήταν αντιοικονομικός, δεν μπορούσε να επιτρέψει και τη γρήγορη εξάπλωσή του, στοιχείο απαραίτητο για την ανάπτυξη και την πρόοδο γενικά του τόπου. Ριζική λύση στο πρόβλημα θα έδινε η ανάληψη κατ' αποκλειστικότητα της παραγωγής, μεταφοράς και διανομής του ηλεκτρισμού από ένα κεντρικό φορέα και την υιοθέτηση ενιαίας τιμής ρεύματος για ολόκληρο το νησί (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος). Εξάλλου έκδηλη ήταν η ανάγκη για ένα ευρύ προγραμματισμό που θα επέφερε την αναγκαία τυποποίηση του ηλεκτρικού συστήματος (εναλλασσόμενο ή συνεχές ρεύμα, τάση κλπ.), καθώς και την αντιμετώπιση του προβλήματος του εξηλεκτρισμού της υπαίθρου. Το θέμα αυτό απασχόλησε την αποικιακή κυβέρνηση της Κύπρου και ύστερα από σχετικές μελέτες άρχισαν (κατά το 1949) οι διεργασίες για την επιλογή της θέσεως προς εγκαθίδρυση του πρώτου ηλεκτροπαραγωγού σταθμού για κάλυψη των αναγκών του νησιού. Τελικά επελέγη χώρος στην περιοχή της Δεκέλειας, το δε κατασκευαστικό μέρος του σταθμού άρχισε στις 20 Μαρτίου 1950 με χρηματοδότηση της κυβέρνησης.
Η ίδρυση, η δομή και οι σκοποί της ΑΗΚ: Η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ) εγκαθιδρύθηκε ως ημικρατικός οργανισμός, με τη θέσπιση του περί Αναπτύξεως Ηλεκτρισμού Νόμου που ψηφίστηκε στις 30 Οκτωβρίου 1952. Από το χρόνο αυτό, η παραγωγή, η μεταφορά και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας, ανετέθη κατ' αποκλειστικότητα στην ΑΗΚ, η οποία ως οργανισμός δημοσίας ωφελείας δεν αποβλέπει στη δημιουργία κέρδους. Υποχρεούται, ωστόσο, να καθορίζει τέτοιες τιμές ηλεκτρικού ρεύματος, ώστε να καθίσταται αυτάρκης με το να εξασφαλίζει ετήσια έσοδα που να καλύπτουν όλες τις δαπάνες λειτουργίας, περιλαμβανομένων και των πληρωτέων τόκων της αποπληρωμής δανείων, τις αποσβέσεις και άλλους συναφείς σκοπούς.
Στα πρώτα της χρόνια η Αρχή διοικείτο από πενταμελές Συμβούλιο, αλλά με τη θέσπιση του περί Αναπτύξεως Ηλεκτρισμού (Αναθεωρητικού) Νόμου του 1960, ο αριθμός των μελών αυξήθηκε σε επτά, τα οποία διορίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο.
Η κυβέρνηση εποπτεύει τις δραστηριότητες της ΑΗΚ διά του υπουργού Εμπορίου και Βιομηχανίας. Ο ίδιος υπουργός είναι επίσης εξουσιοδοτημένος να δίνει στην ΑΗΚ τις κατευθυντήριες γραμμές σ' ό,τι αφορά θέματα γενικότερης κυβερνητικής πολιτικής. Η Αρχή εξάλλου, πέρα από το ρόλο της σαν παραγωγού και διανομέα ηλεκτρισμού, οφείλει να συμβουλεύει το υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας καθώς και το Υπουργικό Συμβούλιο, σ' όλα τα θέματα που σχετίζονται με τον ηλεκτρισμό.
Βασικά, οι σκοποί, η πολιτική και οι επιδιώξεις της ΑΗΚ μπορούν να συνοψιστούν στα πιο κάτω:
1) Στην ενιαία οργάνωση της παραγωγής, μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας.
2) Στον ορθολογιστικό προγραμματισμό αναπτυξιακών έργων ώστε η ΑΗΚ να μπορεί να ανταποκρίνεται στις συνεχώς αυξανόμενες σε ηλεκτρισμό ανάγκες των καταναλωτών, με τον πιο οικονομικό τρόπο και τις πιο χαμηλές κατά το δυνατό τιμές.
3) Στην προώθηση και ενθάρρυνση της ορθολογιστικής και συνετής χρήσης του ηλεκτρισμού.
4) Στην ενίσχυση της αξιοπιστίας του συστήματός της, ώστε να συμβάλλει στην παραπέρα αύξηση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών, με την απρόσκοπτη και αδιάλειπτη προμήθεια ρεύματος, πάντοτε μέσα στις οικονομικές δυνατότητές της.
5) Στον καταρτισμό αποδοτικού λειτουργικού προγράμματος, τόσο στον τομέα της παραγωγής όσο και στον τομέα της μεταφοράς και διανομής.
6) Στην προαγωγή και διατήρηση υψηλού επιπέδου παραγωγικότητας, τεχνικής και οργανωτικής αποδοτικότητας.
7) Στην άρτια εξυπηρέτηση των καταναλωτών και στη διατήρηση και παραπέρα ανάπτυξη των καλών σχέσεων μαζί τους.
8) Στη διατήρηση, ομαλών εργατικών σχέσεων με το προσωπικό της μέσα στα πλαίσια των συλλογικών συμβάσεων και των προνοιών του Κώδικα Βιομηχανικών Σχέσεων.
9) Στη συνεχή επιμόρφωση του προσωπικού της ώστε να ενημερώνεται συνεχώς πάνω στις σύγχρονες επιστημονικές και τεχνικές εξελίξεις και να καθίσταται με τον τρόπο αυτό αποδοτικότερο στην εργασία του.
Απαλλοτρίωση των ιδιωτικών ή δημοτικών ηλεκτρικών επιχειρήσεων: Ευθύς μετά την εγκαθίδρυσή της, η ΑΗΚ προέβη στις αναγκαίες ενέργειες για υλοποίηση της ιδέας περί ενιαίας ορθολογικής οργάνωσης της παραγωγής, μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και της δημιουργίας των αναγκαίων εκείνων προϋποθέσεων για την επέκταση των δικτύων στην ύπαιθρο και τη βελτίωση των συνθηκών διαβιώσεως του αγροτικού πληθυσμού του νησιού. Ως πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, η Αρχή απαλλοτρίωσε, τον Νοέμβριο του 1952, τις δυο μεγαλύτερες ιδιωτικές ηλεκτρικές επιχειρήσεις, εκείνες της Λευκωσίας και της Λεμεσού, για να ακολουθήσει σταδιακά η απαλλοτρίωση και των άλλων ιδιωτικών και δημοτικών ηλεκτρικών επιχειρήσεων.
Η διανομή ηλεκτρισμού από την ΑΗΚ: Σε διάστημα λιγότερο από δυο χρόνια από την ίδρυσή της, η ΑΗΚ παρείχε ηλεκτρισμό σ' όλες τις πόλεις της Κύπρου καθώς και σε αριθμό μεγάλων κυρίως χωριών. Στο μεταξύ, οι εργασίες στον ηλεκτροπαραγωγό σταθμό Δεκέλειας είχαν περατωθεί, στις δε 2 Φεβρουαρίου 1953, ο σταθμός ετέθη σε εμπορική λειτουργία, τροφοδοτώντας μέχρι το τέλος του ίδιου χρόνου τις 5 από τις 6 πόλεις του νησιού (Λευκωσία, Λεμεσό, Αμμόχωστο, Λάρνακα και Κερύνεια). Η ΑΗΚ προχωρούσε παράλληλα στη μελέτη και κατασκευή δικτύων για την τροφοδότηση, για πρώτη φορά, νέων χωριών, αγροτικών περιοχών για αρδεύσεις, βιομηχανιών μέσα στις πόλεις και την ύπαιθρο.
Η εξέλιξη των δραστηριοτήτων της ΑΗΚ μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου: Η ραγδαία ωστόσο και κατακόρυφη ανάπτυξη του ηλεκτρισμού στην Κύπρο σημειώθηκε μετά την ανεξαρτησία του νησιού, το 1960: Έκτοτε η ΑΗΚ έχει επεκτείνει τις υπηρεσίες της σ' ολόκληρο το νησί και σ’ όλους τους τομείς της οικονομίας, γεγονός που διαδραμάτισε πρωταρχικό ρόλο στη ραγδαία ανάπτυξη του τόπου. Είναι αξιοσημείωτο ότι το 1986 ηλεκτροδοτούνταν 557 πόλεις και χωριά, σε σύγκριση με μόνο 100 το 1960. (Ο εξηλεκτρισμός του 85% των χωριών επετεύχθη μετά το 1960).
Ο γοργός ρυθμός ανάπτυξης στο βιομηχανικό, το γεωργικό και τον εμπορικό τομέα, που ακολούθησε τα πρώτα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, μαζί με την ανάγκη για ανταπόκριση στις αυξημένες απαιτήσεις των οικιακών καταναλωτών λόγω της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου, υπαγόρευσε την εγκαθίδρυση και δεύτερου ηλεκτροπαραγωγού σταθμού, εκείνου της Μονής. Τούτο πραγματοποιήθηκε το 1966 με την εγκατάσταση σε πρώτο στάδιο μιας μονάδας των 30 MW στις 13 Φεβρουαρίου 1966 και μιας δεύτερης μονάδας της ίδιας δυναμικότητας τον Αύγουστο του 1966. Ακολούθησε σταδιακά η εγκατάσταση άλλων 4 μονάδων των 30 Μ W, φθάνοντας έτσι μέχρι τις 12 Μαρτίου 1976 στη συνολική δυναμικότητα των 180 Μ W. Παράλληλα στο σταθμό Δεκέλειας βρίσκονται σε λειτουργία 7 μονάδες συνολικής δυναμικότητας 84 MW.
Η διακοινοτική ένταση που άρχισε το 1963 στην Κύπρο καθήλωσε προσωρινά το γοργό ρυθμό ανάπτυξης των ηλεκτροδοτήσεων. Γρήγορα όμως η ΑΗΚ ξαναβρήκε το δρόμο της με εντονότερη, μάλιστα, παρουσία στην πορεία της καθολικής ανάπτυξης του τόπου. Ωστόσο, η πρόοδος της Αρχής Ηλεκτρισμού, αναχαιτίστηκε από την τουρκική εισβολή του 1974 που είχε ως αποτέλεσμα να στερηθεί η Αρχή περιουσία που ανερχόταν τότε στα 8 εκατομμύρια λίρες και να αρχίσει μεγάλη οικονομική αφαίμαξη εξαιτίας της παραχώρησης ηλεκτρικού ρεύματος στις περιοχές της Δημοκρατίας που κατέχονται από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής χωρίς να μπορεί προς το παρόν η ΑΗΚ να εισπράττει την αξία του.
Παρά τις δυσχέρειες, ωστόσο, σημειώθηκε γρήγορη ανάκαμψη της ΑΗΚ από τα σοβαρά πλήγματα που δέχθηκε, και γύρω στο τέλος του 1982, η Αρχή δημιούργησε το μεγαλύτερο και πιο μεγαλεπήβολο αναπτυξιακό έργο υποδομής, εκείνο του νέου ηλεκτροπαραγωγού σταθμού της Δεκέλειας, που στοίχισε κάπου 30 εκατομμύρια λίρες.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι από το 1980 κανένα απολύτως χωριό της Κύπρου δεν στερείται ηλεκτρικού ρεύματος, ακόμη και το πιο απομακρυσμένο.
ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΑΡΧΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ
Έτος Αριθμός καταναλωτών Παραγωγή ηλεκτρισμού
(εκατομμ. κιλοβατώρες)
1952 19.869 18,7
1960 79.942 213,0
1970 160.734 563,6
1973 182.918 781,6
1974 125.730 693,2
1976 137.833 782,7
1980 178.873 1.034,4
1982 201.965 1.140,3
1984 223.652 1.249,9
1985 232.826 1.318,6
2004 419.347 3.741,8
2005 436.279 3.932,9
Η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας οδήγησε την Αρχή στην ίδρυση και λειτουργία νέου μεγάλου ηλεκτροπαραγωγού σταθμού στο Βασιλικό, πέραν εκείνων στη Δεκέλεια και στη Μονή. Μέχρι και το 2005 λειτούργησαν στο Βασιλικό τρεις μεγάλες μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού, ενώ το 2006 ετέθη σε λειτουργία και τέταρτη μονάδα. Το 2008 θα τεθεί σε λειτουργία άλλη μία. Οι μονάδες αυτές είναι δυναμικότητας 130 έως και 200 MW περίπου.
Ωστόσο παράλληλα προωθούνται και σχέδια για σημαντική αύξηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) με προοπτική την ουσιαστική μείωση της εξάρτησης της Κύπρου από την εισαγόμενη ενέργεια. Τούτο θα έχει και άλλες ευεργετικές επιπτώσεις, όπως μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος, εξοικονόμηση συναλλάγματος, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας κλπ. Σήμερα η συνεισφορά των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο της Κύπρου ανέρχεται μόλις στο 4% περίπου και προέρχεται κυρίως από τη χρήση της ηλιακής ενέργειας για θέρμανση νερού (βλέπε και λήμμα ενέργεια).
Εξάλλου στο Βασιλικό προωθείται και η δημιουργία Ενεργειακού Κέντρου προς παραλαβή, αποθήκευση και αποϋγροποίηση φυσικού αερίου, που θα είναι κάτι το νέο για την Κύπρο. Το φυσικό αέριο θα χρησιμοποιείται κυρίως από την Αρχή Ηλεκτρισμού στην παραγωγή ηλεκτρισμού. Το Κέντρο, υπό την ευθύνη της Αρχής, αναμένεται να λειτουργήσει από το 2009.
Είναι χαρακτηριστικό το ότι, κατά την περίοδο 1990 – 2004 η μέγιστη ζήτηση του όλου συστήματος σε ηλεκτρική ενέργεια αυξήθηκε κατά 449 MW, φθάνοντας το 2004 τα 821 MW. Στα τέλη του 2004 ο συνολικός αριθμός καταναλωτών – συνδρομητών της ΑΗΚ ανερχόταν στις 419.347. Κατά τη δεκαετία 1995 – 2004 η ζήτηση αλλά και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σημείωσαν κατακόρυφη αύξηση. Το 2004 η παραγωγή ανήλθε σε 4.176 GWh, ενώ οι πωλήσεις στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου ανήλθαν στις 3.742 GWh. Αντιστοίχως, σημειώθηκαν αυξήσεις της τάξης του 69% και 67% σε σχέση προς το 1995.
Από το 1997 εγκαταστάθηκε Σύστημα Εποπτικού Ελέγχου και Αποκατάστασης Δεδομένων (SCADA/EMS), πράγμα που επιτρέπει στις υπηρεσίες της Αρχής τον συνεχή έλεγχο και την ταχύτερη δυνατή αποκατάσταση βλαβών.
Κατά το έτος 2005 η συνολική ισχύς του συστήματος παραγωγής της ΑΗΚ ανερχόταν σε 1.108 MW, ως εξής:
*360 MW από το Σταθμό Δεκέλειας (6 ατμοηλεκτρικές μονάδες των 60 MW που λειτούργησαν σταδιακά το 1983, 1989 και 1993)
*330 MW από το Σταθμό Μονής (6 ατμοηλεκτρικές μονάδες των 30 MW που λειτούργησαν σταδιακά από το 1966 μέχρι το 1976, και 4 αεροστρόβιλοι των 35,5 MW που λειτούργησαν οι 2 το 1992 και οι άλλοι 2 το 1995).
*418 MW από το Σταθμό Βασιλικού (1 αεροστρόβιλος των 38 MW που λειτούργησε τον Ιούλιο του 1999, 2 ατμοηλεκτρικές μονάδες των 130 MW που λειτούργησαν τον Ιούλιο του 2000 και μία ακόμη μονάδα των 120 MW, που ετέθη σε λειτουργία από τα μέσα του 2005).
Το 2006 λειτούργησε μία ακόμη μονάδα παραγωγής στο Βασιλικό.
Η καταστροφική έκρηξη στη Ναυτική Βάση στο Μαρί στις 11 Ιουλίου 2011 κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς τον ΗΣ Βασιλικού. Τότε ξεκίνησε ένας τιτάνιος αγώνας στην ΑΗΚ για πλήρη επιδιόρθωση και επαναφορά σε λειτουργία του ΗΣ Βασιλικού. Σε διάστημα μόλις δύο ετών έγινε πλήρης ανοικοδόμηση του Σταθμού και, μέχρι το καλοκαίρι του 2013, όλες οι μονάδες παραγωγής του είχαν τεθεί σε εμπορική λειτουργία.
Σύμφωνα με Ευρωπαϊκή οδηγία και σχετικές αποφάσεις της ΡΑΕΚ το 2014, η ΑΗΚ έχει διαχωριστεί σε 4 Βασικές Ανεξάρτητες Ρυθμιζόμενες Δραστηριότητες και τη Διεύθυνση Μη Ρυθμιζόμενων δραστηριοτήτων. Η κάθε Βασική Ρυθμιζόμενη Δραστηριότητα οργανώνει τα τμήματά της ανεξάρτητα ώστε να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις νέες ανάγκες της Αγοράς. Ο Λειτουργικός Διαχωρισμός των Δραστηριοτήτων της ΑΗΚ διασφαλίζει την ισότιμη αντιμετώπιση όλων των Συμμετεχόντων στην Αγορά, την πλήρη διαφάνεια και την αποφυγή σταυροειδών επιδοτήσεων. Η Μεταφορά και η Διανομή αποτελούν μονοπωλιακές δραστηριότητες με βάση τη Νομοθεσία και ρυθμίζονται από την ΡΑΕΚ, ενώ Παραγωγή και Προμήθεια δραστηριοποιούνται πλέον στον ελεύθερο ανταγωνισμό.
Το Φεβρουάριο 2022 υπογράφηκε το συμβόλαιο για την 6η Μονάδα Αεριοστροβίλων Συνδυασμένου Κύκλου στον ΗΣ Βασιλικού με συνολική μέγιστη δυναμικότητα 160MW. Η νέα Μονάδα Παραγωγής αναμένεται να τεθεί σε εμπορική λειτουργία πριν την καλοκαιρινή περίοδο του 2024. Η Μονάδα θα έχει ως κύριο καύσιμο το φυσικό αέριο, αλλά θα μπορεί να λειτουργεί και με διυλισμένο πετρέλαιο (diesel), ως εναλλακτικό καύσιμο.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
