Κακοπετριά

Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Σολιάς, περί τα 55 χμ. νοτιοδυτικά της πρωτεύουσας Λευκωσίας.

Η Κακοπετριά είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη του ποταμού Καρκώτη, σε μέσο υψόμετρο 660 μέτρων. Είναι το πιο ψηλό χωριό της κοιλάδας της Σολιάς. Από τις πλαγιές της κοιλάδας του Καρκώτη ρέουν μικρά ρυάκια προς την κοιλάδα, τα οποία διαμελίζουν το τοπίο του χωριού.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι γάββροι, οι σερπεντινίτες, οι χαρτζβουργίτες και οι δουνίτες. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα και προσχωσιγενή εδάφη.

Το χωριό δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 648 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνται τα οπωροφόρα δέντρα (κυρίως μηλιές, αχλαδιές, δαμασκηνιές, βερυκοκκιές, ροδακινιές και κερασιές), τα λαχανικά (κυρίως πατάτες και ντομάτες), αμπέλια (με επιτραπέζιες και οινοποιήσιμες ποικιλίες), και λίγα σιτηρά. Καλλιεργούνται επίσης λίγα εσπεριδοειδή, όσπρια, αμυγδαλιές, ελιές και καρυδιές. Η Κακοπετριά είναι ιδιαίτερα γνωστή για την ποιότητα των μήλων της. Κατά μήκος των πλαγιών της όμορφης κοιλάδας του Καρκώτη φυτρώνει ποικίλη φυσική βλάστηση, κυρίως ξισταρκές, κόνιζοι, τρεμιθιές και σκόρπια πεύκα. Εξάλλου κατά μήκος της κοίτης του ποταμού φυτρώνουν σκλήθροι, καλαμιώνες, κυπαρίσσια και λεύκες. Μέρος του δάσους Αδελφοί, στα ανατολικά του χωριού εμπίπτει στα διοικητικά όρια της Κακοπετριάς. Η κτηνοτροφία του χωριού είναι πολύ περιορισμένη.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Κακοπετριά συνδέεται με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής Σολιάς ιδιαίτερα με τον παλαιό δρόμο, που ακολουθεί την κοιλάδα του Καρκώτη. Στα βόρεια συνδέεται με το χωριό Γαλάτα από το οποίο απέχει μόνο 1 χμ. Ο καινούργιος δρόμος Λευκωσίας - Τροόδους συνδέει το χωριό τόσο με την πρωτεύουσα, όσο και με τα ορεινά θέρετρα του Τροόδους.

Ο πληθυσμός της Κακοπετριάς σημείωσε μια σχετικά σταθερή αύξηση από το 1881 μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	322
1891	344
1901	407
1911	492
1921	539
1931	655
1946	1.003
1960	1.200
1973	1.278
1976	2.143
1982	1.403
1992	1.251
2001	1.198
2011	1274
2021	1255

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, η Κακοπετριά δέχτηκε προσωρινά ένα πολύ μεγάλο αριθμό Ελληνοκυπρίων προσφύγων, κυρίως από την πεδιάδα της Μόρφου. Η πληθυσμιακή ανάπτυξη του χωριού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πλούσια και εύφορη κοιλάδα του Καρκώτη. Εξάλλου τα μεταλλεία του Αμιάντου, του Χρωμίου και της Σκουριώτισσας, σε μικρή σχετικά απόσταση από το χωριό, βοήθησαν, πριν από την εισβολή, στην εργοδότηση αρκετού πληθυσμού. Σήμερα ένας σημαντικός αριθμός των κατοίκων της Κακοπετριάς διακινείται στη Λευκωσία για εργοδότηση.

Τουριστική ανάπτυξη

Η Κακοπετριά, λόγω του δροσερού της κλίματος, του γραφικού της τοπίου (δεσπόζει της κοιλάδας του Καρκώτη ενώ πάνω της υψώνεται το Τρόοδος) και της σχετικής γειτνίασής της με τη Λευκωσία, αναπτύχθηκε τουριστικά. Ένας μεγάλος αριθμός παραθεριστών, ιδιαίτερα από τη Λευκωσία, ενοικιάζει σπίτια ή μένει στα ξενοδοχεία του χωριού κατά τους θερινούς μήνες, ενώ αρκετοί άλλοι επισκέπτες πηγαίνουν στο χωριό για μονοήμερη εκδρομή. Από βιομηχανικής απόψεως, οι μόνες δραστηριότητες στο χωριό είναι η αλλαντοποιία και η βιομηχανία ξύλινων επίπλων.

Αξιοθέατα

Ο οικισμός της Κακοπετριάς είναι κτισμένος κατά μήκος της κοιλάδας του Καρκώτη. Στα δεξιά της κοιλάδας είναι η καινούργια Κακοπετριά με τα μεγάλα σύγχρονα σπίτια της με τις κεραμιδένιες στέγες, κτισμένα στις αναβαθμίδες και τις πλαγιές του ποταμού. Στα αριστερά της κοιλάδας είναι η παλαιά Κακοπετριά με τους στενούς και ελικοειδείς της δρόμους. Οι στέγες είναι επικλινείς και κεραμιδένιες και όλα σχεδόν τα σπίτια έχουν ανώγι και ξύλινο μπαλκόνι. Στα νοτιοανατολικά του χωριού και μέσα στα διοικητικά του όρια βρίσκονται ο δημοφιλής εκδρομικός χώρος Πλατάνια (περί τα 7 χμ.) και το ιχθυοτροφείο της Κακοπετριάς (περί τα 8 χμ.). Εξάλλου περί τα 2 χμ. νοτιοδυτικά του χωριού βρίσκεται η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης.

Βλέπε λήμμα: Άγιος Νικόλαος της Στέγης

Επίσης 800 μέτρα από την κεντρική πλατεία του χωριού, πολύ κοντά στη διαχωριστική γραμμή των χωριτικών ορίων Κακοπετριάς - Γαλάτας βρίσκεται ο ένας από τους δυο αλευρόμυλους του χωριού που λειτουργούσε μέχρι το δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο και αργότερα εγκαταλείφθηκε, για να αναπαλαιωθεί και αξιοποιηθεί τουριστικά στην αρχική του μορφή, το 1980. Αρκετά σπίτια της παλαιάς Κακοπετριάς, που αποτελούν θαυμάσια δείγματα ορεινής κυπριακής λαϊκής αρχιτεκτονικής, έχουν επίσης αναπαλαιωθεί, με τη συμβολή των αρμοδίων κρατικών υπηρεσιών. Επειδή ακριβώς ο οικισμός της παλαιάς Κακοπετριάς διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την παραδοσιακή του μορφή, έχει ολόκληρος κηρυχθεί σε αρχαίο μνημείο Β' πίνακα και αρκετά σπίτια έχουν ήδη συντηρηθεί και αποκατασταθεί με τη συνεργασία των ιδιοκτητών τους και του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Αρκετά σπίτια του πυρήνα του χωριού, δηλαδή της παλαιάς Κακοπετριάς έχουν συντηρηθεί και αναπαλαιωθεί στην αρχική τους μορφή κατά τα τελευταία χρόνια. Τα περισσότερα από αυτά εξυπηρετούν αγροτουριστικούς σκοπούς.

Έχει επίσης δημιουργηθεί υπόγειο αποχετευτικό σύστημα κατά μήκος του λιθόστρωτου κεντρικού δρόμου του χωριού κι αποκαταστάθηκαν στην αρχική μορφή και λειτουργικότητά τους, ένας παραδοσιακός ιδιωτικός ληνός κι ένας νερόμυλος. Στόχος του Τμήματος Αρχαιοτήτων είναι η συντήρηση και αποκατάσταση ολόκληρου του χωριού και η αξιολόγηση της αρχέγονης λαϊκής αρχιτεκτονικής του.

Βλέπε λήμμα: Αλευρόμυλοι

Κύρια χαρακτηριστικά του παλαιού οικισμού της Κακοπετριάς είναι τα στενά πέτρινα δρομάκια και η συμπαγής δόμηση, κυρίως με πλιθάρια αλλά και με τοπικό πέτρωμα. Τα παραδοσιακά ξύλινα μπαλκόνια, οι επίσης ξύλινες στέγες και το θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον, δίνουν στην παλαιά Κακοπετριά μια ιδιαίτερη χάρη και γραφικότητα, που την κάνει να είναι ένα από τα ωραιότερα χωριά της Κύπρου.

Ιστορικά στοιχεία

Η περιοχή του χωριού Κακοπετριά που γειτνιάζει προς τη μεταλλοφόρα αλλά και πυκνοκατοικημένη περιοχή της βορειοδυτικής Κύπρου, βρισκόταν πιθανότατα υπό την εξουσία ή και επιρροή του βασιλείου των Σόλων, κατά την Αρχαιότητα. Παρά το ότι στην ευρύτερη περιοχή Κακοπετριάς -Γαλάτας βρέθηκαν μερικοί τάφοι της Ρωμαϊκής περιόδου, στην περιοχή της Κακοπετριάς δεν φαίνεται να υπήρχε αρχαίος οικισμός.

Ωστόσο, στην τοποθεσία Αγιλάδες, στα νότια κράσπεδα της Κακοπετριάς, έγιναν μικρής κλίμακας αρχαιολογικές έρευνες την άνοιξη του 1938, που έφεραν στο φως έναν αποθέτη αρχαίου ιερού που κατά πάσαν πιθανότητα ανήκε στην θεά Αθηνά. Βρέθηκε ένας μεγάλος αριθμός από κινητά ευρήματα, κυρίως τερρακότες εκ των οποίων πολλές παριστάνουν τη θεά Αθηνά, καθώς και ασβεστολιθικά μικρά αγάλματα και μέλη αγαλμάτων, μπρούντζινες και σιδερένιες αιχμές από βέλη και δόρατα κ.α. Τα ευρήματα χρονολογούνται, πιθανότατα, στην Κυπροαρχαϊκή και Κυπροκλασσική περίοδο. Άλλα αγαλματίδια παριστάνουν τον Ηρακλή, κι αποτελούν ένδειξη ότι στην περιοχή είχε λατρευθεί κι αυτός μαζί με την Αθηνά.

Ονομασία

Η Κακοπετριά λέγεται ότι πήρε την ονομασία αυτή (σύνθετη από τις λέξεις κακή και πέτρα) επειδή σε παλαιότερες εποχές η τοποθεσία της ήταν όχι μόνο βραχώδης αλλά και δύσκολη στην ανάβασή της. Ωστόσο υφίσταται και μια τοπική παράδοση που συνδέει την Κακοπετριά με το χωριό Καλοπαναγιώτης. Η παράδοση ομιλεί για δυο αδέλφια, που ονομάζονταν Πέτρος και Παναγιώτης, και που πήγαν για να κατοικήσουν στα βουνά. Ο Πέτρος, επειδή ήταν κακός, υπήρξε ο οικιστής του χωριού που ονομάστηκε Κακοπετριά, ενώ ο καλός αδελφός του ίδρυσε το χωριό Καλοπαναγιώτης. Φαίνεται ότι η ιστορία των δυο αδελφών είναι μύθος νεότερος, που δημιουργήθηκε εκ των υστέρων για να εξηγήσει την ονομασία των δυο χωριών. Η Αθηνά Ταρσούλη πάλι, γράφει πως είχε ρωτήσει τους ντόπιους πού οφείλει το χωριό την ονομασία του, κι εκείνοι της αφηγήθηκαν μια άλλη ιστορία, ότι κάποτε είχε κατρακυλήσει από το βουνό μια τεράστια πέτρα που σκότωσε ένα ζεύγος χωριανών. Η πέτρα αυτή υπάρχει μέχρι σήμερα στο χωριό, κι ονομάζεται πέτρα του αντρογύνου. Η Κακοπετριά οφείλει μάλλον την ονομασία της στα κακά (απόκρημνα; άγονα;) πετρώματά της.

Ο οικισμός της Κακοπετριάς, παρά το ότι δεν αναφέρεται από τους μεσαιωνικούς χρονογράφους, υφίστατο τουλάχιστον από την εποχή της Φραγκοκρατίας γιατί σε παλαιούς χάρτες σημειώνεται, και μάλιστα με την ίδια ονομασία: Cacopetria ή και Chachopetria. Είναι όμως πολύ πιθανό ότι στην περιοχή υφίσταντο οικισμοί και πιο πριν, κατά τη Βυζαντινή περίοδο. Αν και το χωριό δεν αναφέρεται από τους μεσαιωνικούς χρονικογράφους, μνημονεύεται ωστόσο από τον ιστορικό Φλώριο Βουστρώνιο (16ος αιώνας) που το γράφει με την ίδια τη σημερινή του ονομασία: Cacopetria. Ο Φλώριος αναφέρει απλώς το χωριό ως ένα εκείνων που αρδεύονταν από τον ποταμό Καρκώτη.

Βλέπε λήμμα: Μετάξι, μεταξωτά

Η Κακοπετριά ήταν χωριό φημισμένο για την εκτροφή μεταξοσκωλήκων και την παραγωγή αλλά και επεξεργασία μεταξιού, για πάρα πολλά χρόνια, μέχρι ακόμη και μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Αναφέρεται, μάλιστα, ότι στα χρόνια του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου οι Βρετανοί έπαιρναν όλη την παραγωγή μεταξιού από την Κακοπετριά (όπως και την παραγωγή άλλων χωριών της Κύπρου) για την κατασκευή αλεξιπτώτων. Ήταν επίσης το χωριό κέντρο αλέσματος σιτηρών, στους νερόμυλούς του.

Η κύρια εκκλησία της Κακοπετριάς, αφιερωμένη στον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, είναι σύγχρονη και δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον. Αντίθετα, σημαντικότατο μνημείο είναι η εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης, που εμπίπτει στα διοικητικά όρια της Κακοπετριάς. Άλλες ενδιαφέρουσες εκκλησίες του χωριού είναι εκείνη της Θεοτόκου, κτισμένη τον 16ο αιώνα, το ξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου και η εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που κτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, αλλά έχει ανακαινιστεί. Επίσης θα πρέπει να αναφερθούν η εκκλησία του Αρχαγγέλου και η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής.

Βλέπε λήμμα: Παναγία Θεοτόκος

Το ορεινό αυτό χωριό της Κύπρου είχε αναπτύξει σημαντική εθνική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1955 - 59, τον οποίο κι ενίσχυσε ποικιλότροπα. Στην περιοχή του χωριού παρέμεινε για ένα διάστημα ο αρχηγός του αγώνα Γεώργιος Γρίβας -Διγενής. Από την Κακοπετριά καταγόταν ο μητροπολίτης Κυρηνείας Κυπριανός.

Στην Κακοπετριά λειτουργούν αρκετές ξενοδοχειακές μονάδες. Επίσης, στο χωριό λειτουργούν εστιατόρια κι εξοχικά κέντρα, ενώ υπάρχουν και διάφορες κρατικές υπηρεσίες που εξυπηρετούν και ολόκληρη τη γύρω περιοχή.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια