Καζάφανι
Καζάφανι- Kazafani. Μεικτό χωριό της επαρχίας Κερύνειας, κατεχόμενο από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής.
Το Καζάφανι είναι κτισμένο στην παράκτια πεδιάδα της Κερύνειας, σε μέσο υψόμετρο 80 μέτρων. Στα βόρεια του χωριού το ανάγλυφο είναι γενικά ήπιο με μια ανεπαίσθητη κλίση προς τη θάλασσα, ενώ στα νότια του γίνεται κάπως απότομο και το υψόμετρο φθάνει τα 200 μέτρα στο νοτιότερο τμήμα της διοικητικής έκτασης. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από μικρά ρυάκια που πηγάζουν νοτιότερα από την κορυφογραμμή του Πενταδάκτυλου και χύνονται στη θαλάσσια περιοχή της Κερύνειας στα βόρεια του χωριού. Τα κυριότερα απ' αυτά είναι το αρκάτζ'ιν του Γιακίμη, το αρκάτζ'ιν των Μεγάλων Χωραφιών και το αρκάτζ'ιν των Καμάρων.
Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, οι άμμοι και τα χαλίκια. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ξερορεντζίνες και εδάφη τέρρα ρόζα.
Το χωριό δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 520 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή εκαλλιεργούντο πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, τα εσπεριδοειδή (κυρίως λεμόνια και κιτρόμηλα), τα σιτηρά, λίγα λαχανικά, ελιές, χαρουπιές και χρυσομηλιές. Οι αρδευόμενες εκτάσεις βρίσκονται στα βόρεια του χωριού. Στο Καζάφανι ήταν επίσης ανεπτυγμένη και η κτηνοτροφία με την οποία απασχολούντο συνολικά 194 κτηνοτρόφοι το 1973. Εκτρέφονταν τότε 1.123 πρόβατα, 292 αίγες και 62.615 πουλερικά. Ο αριθμός των πουλερικών ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος σ' ολόκληρη την επαρχία, μετά την πόλη της Κερύνειας και το χωριό Σύσκληπος.
Το Καζάφανι εξυπηρετείται με ένα πολύ καλό οδικό δίκτυο. Στα βόρεια συνδέεται με τον κύριο δρόμο Λευκωσίας -Κλεπίνης - Κερύνειας, στα βορειοδυτικά με την πόλη της Κερύνειας, στα νότια με το χωριό ΠέλλαΠαΐς (περί το 1,5 χμ.) και στα ανατολικά με το χωριό Άγιος Επίκτητος (περί τα 3,5 μ.).
Η μικρή απόσταση του χωριού από την Κερύνεια και η καλή οδική του σύνδεση είναι παράγοντες που συνέβαλαν στην πληθυσμιακή ανάπτυξή του. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 497 |
| 1891 | 551 |
| 1901 | 601 |
| 1911 | 736 |
| 1921 | 754 |
| 1931 | 748 |
| 1946 | 962 (447 Έλληνες, 512 Τούρκοι και 3 άλλων εθνικοτήτων) |
| 1960 | 1.063 (458 Έλληνες, 598 Τούρκοι και 7 άλλων εθνικοτήτων) |
| 1973 | 1.099 (410 Έλληνες, 644 Τούρκοι και 45 άλλων εθνικοτήτων) |
Με βάση τα πληθυσμιακά στοιχεία του 1973, το Καζάφανι ήταν το έβδομο σε πληθυσμό χωριό της επαρχίας Κερύνειας.
Ο οικισμός άρχισε να επεκτείνεται, λίγα χρόνια πριν από την τουρκική εισβολή, κατά μήκος των κύριων οδικών αρτηριών που συνδέουν το χωριό με την πόλη της Κερύνειας και τα γύρω χωριά.
Η περιοχή του χωριού Καζάφανι ήταν πυκνοκατοικημένη ήδη από τα προϊστορικά χρόνια.
Βλέπε λήμμα: Καζάφανι, αρχαιολογικός χώρος
Ονομασία
Ωστόσο το χωριό πήρε τη σημερινή του ονομασία κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας, οπότε κι αποτελούσε φέουδο. Η ονομασία του χωριού προήλθε από την ιταλική λέξη κάζα (casa) που σημαίνει σπίτι, κατοικία, και το όνομα Επιφάνιος. Σημαίνει, δηλαδή, Σπίτι του Πιφάνη (Επιφανίου). Κατ' επέκταση, η ονομασία του χωριού μπορεί να ερμηνευθεί ως Χωριό του (Αγίου) Επιφανίου, πράγμα που σημαίνει ότι ο οικισμός με την ονομασία αυτή υφίστατο και κατά την προγενέστερη, Βυζαντινή εποχή. Ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει δυο φορές το χωριό ως Κάζα Πιφάνη, ενώ ο Γεώργιος Βουστρώνιος το γράφει ως Καζά Πιφάνι. Κι ο ντε Μας Λατρί, εξάλλου, το μνημονεύει ως Casal Pifani. Επίσης κατά την περίοδο της Toυρκοκρατίας το χωριό αναφερόταν επίσημα ως Καζά Μπιφάν, ενώ σε παλαιούς, μεσαιωνικούς χάρτες σημειώνεται ως Casal Pifane ή Pifani, ή απλώς Pifane ή Pifani ή ακόμη και Pifano.
Ιστορικά στοιχεία
Το χωριό αναφέρουν σε ταξιδιωτικά τους κείμενα επισκέπτες παλαιότερων εποχών, όπως ο Κορνέλιους Βαν Μπρουν (1683) που γράφει ότι το χωριό αποτελείτο από λίγα μόνο σπίτια. Ο δε αββάς Τζοβάννι Μαρίτι (1760) γράφει ότι στο Καζάφανι «βρήκε το πιο καλό νερό που είχε γευθεί στην Κύπρο». Αυτοί και άλλοι επισκέπτες μνημονεύουν το χωριό σε σχέση προς το κοντινό αββαείο του Μπέλαπαϊς. Μάλιστα σε διάφορες περιπτώσεις, ακόμη και σε γκραβούρες των αρχών της περιόδου της Αγγλοκρατίας, το μνημείο αναφέρεται ως «αββαείο του Καζάφανι», εφόσον το Καζάφανι ήταν το πλησιέστερό του χωριό αφού δεν είχε σχηματιστεί ακόμη ο οικισμός του Μπέλαπαϊς.
Στην περιοχή του χωριού αναφέρεται ο Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 36): Ὁμοίως εἰς τήν γῆν τοῦ Κάζα Πιφάνη πρός τόν βορέαν εὑρίσκεται μία περνιέρα [=πλάκα] γεμάτη λείψανα, ὅγοιον λέγονται Ἅγιοι Φανέντες καί τά λείψανα ἐστεγνῶσαν καί ἦλθαν καί ἐκολλήσαν ὥσπερ πέτρα, καί ἄν ἐβγῇ κανέναν βαρύ ὡς γοιόν πέτρα, και εἶνε ἀπού τούς τ'[=300] ὅπου 'φύγαν ἀπέ τήν Συρίαν...
Στο χωριό Καζά Πιφάνι κάμνει συχνή μνεία κι ο Γεώργιος Βουστρώνιος στο Χρονικόν του, επειδή τούτο χρησιμοποιήθηκε από τον Ιάκωβο Β' σαν βάση για τις επιθέσεις του εναντίον της Κερύνειας, στην οποία είχε καταφύγει η νόμιμη βασίλισσα της Κύπρου Καρλόττα. Το χωριό βρίσκεται εξάλλου πάνω στον δρόμο από τη Λευκωσία στην Κερύνεια μέσω Δικώμου και Πέλλα Παΐς, που εχρησιμοποιείτο αρκετά κατά τον Μεσαίωνα.
Παναγία του Ποταμού
Στο χωριό υπάρχει καλά διατηρημένη εκκλησία της Παναγίας του Ποταμού (ή Ποταμίτισσα) ρυθμού του 15ου αι., η οποία, κατά τον Gunnis, κάποτε ήταν ολότελα καλυμμένη με τοιχογραφίες, από τις οποίες καλύτερα διατηρείται η Ημέρα της Κρίσεως. Ο νάρθηκας στη βόρεια και τη δυτική πλευρά, υπό μορφή γαλαρίας ή στοάς, είναι κάτι όχι συνηθισμένο. Στο δυτικό του άκρο υπάρχει καλά διατηρημένος μεσαιωνικός τάφος πάνω στον τοίχο, με αψίδα από πάνω σαν ουρανός κι ανάγλυφη μορφή ανδρός, του 14ου αιώνα.
Βλέπε λήμμα: Παναγία Ποταμίτισσα
Η άλλη εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον αρχάγγελο Μιχαήλ, κι είναι κτίσμα του 18ου αιώνα. Σ' αυτήν ο Gunnis είδε μικρή κλασική σαρκοφάγο, η οποία ίσως σχετίζεται με την περνιέραν τήν γεμάτην λείψανα του Μαχαιρά. Όσο για τα λείψανα, πρόκειται πιθανόν για εκείνα που διασώζονται στο ξωκκλήσι του Αγίου Φανουρίου κοντά στο χωριό Άγιος Γεώργιος. Οι άγιοι Φανέντες, που αναφέρει ο Μαχαιράς ότι ασκήτευσαν και πέθαναν εδώ, ήσαν, κατά τον ίδιο, μεταξύ των 300 Αλαμάνων αγίων της Κύπρου. Ο Λεόντιος Μαχαιράς γράφει επίσης (Χρονικόν, παρ. 32), ότι στην περιοχή του χωριού είχε ασκητεύσει κι άλλος άγιος, ο Επίκτητος: ...Πρός τοῦ Κάζα Πιφάνη ὁ ἅγιος Πίκτητος...
Βλέπε λήμμα: Φανέντες άγιοι
Ο ιστορικός του 16ου αιώνα Φλώριος Βουστρώνιος μνημονεύει επίσης το χωριό γράφοντάς το ως Casal Piphani ή απλώς Pifani. Σημειώνει δε ότι εκεί ασκήτευσε ο άγιος Επίκτητος. Γράφει επίσης για την ύπαρξη σπηλαίου που «ήταν γεμάτο με οστά αγίων», τους οποίους αναφέρει και αυτός ως Phanondes (= Φανέντες = Φανερωθέντες). Σημειώνει ακόμη ότι στην περιοχή είχε στρατοπεδεύσει ο βασιλιάς Ιάκωβος Β΄ το 1460, όταν πολιορκούσε την Κερύνεια στην οποία είχαν καταφύγει οι δυνάμεις που υποστήριζαν την ετεροθαλή αδελφή του Καρλόττα.
Θεωρείται ότι ο άγιος Επίκτητος είχε ασκητεύσει κοντά στο Καζάφανι, στην τοποθεσία όπου βρίσκεται σήμερα το χωριό που φέρει το όνομά του.
Βλέπε λήμμα: Άγιος Επίκτητος
Τουρκοκρατία
Μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Τούρκους (1570/71), το Καζάφανι ήταν ένα από τα κυπριακά χωριά που ήσαν αναγκασμένα να συντηρούν (πληρώνοντας ειδικούς φόρους) στρατιωτικά σώματα. Τούτο συνέτεινε τα μέγιστα στον σταδιακό εκτουρκισμό των περισσοτέρων από τους κατοίκους του, που ήσαν Μαρωνίτες. Έλληνες Κύπριοι κατοίκησαν ξανά στο χωριό από τα τέλη του 19ου αιώνα.
Διακοινοτικές ταραχές
Το 1964, εξαιτίας των διακοινοτικών ταραχών, μερικοί από τους Τουρκοκυπρίους κατοίκους του χωριού το εγκατέλειψαν προσωρινά, αργότερα όμως επανήλθαν. Στο χωριό είχαν εγκατασταθεί, από το 1964 μέχρι και το 1974, στρατιώτες της Ειρηνευτικής Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών.
Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, πολλοί από τους Ελληνοκυπρίους κατοίκους του χωριού παρέμειναν εγκλωβισμένοι σ' αυτό (ανέρχονταν στους 107 τον Νοέμβριο του 1975, αλλά στους 99 τον Φεβρουάριο του 1976). Σταδιακά εκδιώχθηκαν και μεταφέρθηκαν στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου. Αργότερα (ιδίως το 1978) εγκαταστάθηκαν στο Καζάφανι έποικοι από την Τουρκία.
Καζαφανιώτικο παστέλλι
Το Καζάφανι ήταν, σε παλαιότερες εποχές, γνωστότατο για το παστέλλιν του, που κατασκευαζόταν αρχικά κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, από ζαχαρόπηχτο χυμό χαρουπιών.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
