Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Εποχή του Χαλκού είναι μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και σημαντική περίοδος στην Ιστορία της Κύπρου. Οι λόγοι είναι πολλοί. Πρώτα-πρώτα αποτελεί το πέρασμα από την Προϊστορία στην Ιστορία του τόπου. Ο ρυθμός πολιτιστικής εξέλιξης ήταν πολύ πιο γρήγορος από ό,τι στις προηγούμενες περιόδους (Νεολιθική και Χαλκολιθική) και οι αλλαγές ήταν πολύ πιο βαθιές.  Η εποχή της Χαλκοκρατίας σημαδεύτηκε από την κατεργασία, τη χρήση και την εμπορία του χαλκού και από όσα παρεπόμενα είχε αυτό το φαινόμενο.

 

Βλέπε λήμμα: Ορυχεία και Κύπρος 

 

Χαρακτηρίζεται από οικονομική άνθηση, δυναμική καλλιτεχνική δημιουργία, στενές σχέσεις με λαούς της Ανατολής αλλά και το Αιγαίο (Κρήτες αρχικά και Μυκηναίους αργότερα).  Η Κύπρος αφού γνώρισε μια σειρά από αναταραχές και απειλές – εσωτερικές και εξωτερικές – δέχτηκε στο έδαφός της την εγκατάσταση των Μυκηναίων, η οποία οδήγησε στον εξελληνισμό του νησιού.   Όταν πια η Κύπρος εισήλθε στους ιστορικούς χρόνους είχε ήδη γνωρίσει την γλώσσα, τη θρησκεία, την τέχνη, και τους κοινωνικοπολιτικούς θεσμούς των Ελλήνων και είχε αρχίσει να διαμορφώνει το ελληνικό πολιτιστικό πρόσωπο που προέβαλε στις επόμενες χιλιετίες.

 

Αλάσια

Κατά την Εποχή του Χαλκού η Κύπρος αρχικά ήταν ένα ενιαίο βασίλειο.  Στη θέση αυτή συνηγορούν οι γραπτές μαρτυρίες άλλων γειτονικών χωρών (όπως π.χ. της Αιγύπτου), όπου η Κύπρος καταγράφεται ως η χαλκοπαραγωγός Αλάσια που κυβερνάται από ένα βασιλιά.  Ο βασιλιάς αυτός χαίρει αναγνώρισης και εκτίμησης από τους ξένους ηγέτες της περιοχής οι οποίοι τον αντιμετωπίζουν ως ίσο – και κάποτε ως ανώτερό τους – ηγέτη.  Ο βασιλιάς της Αλάσιας άσκησε συνετή εξωτερική πολιτική φερόμενος διπλωματικά.  Διατήρησε καλές σχέσεις με τους γείτονές του και ιδιαίτερα με τους παντοδύναμους Φαραώ της Αιγύπτου στους οποίους πρόσφερε χαλκό και άλλα δώρα.

 

Μετά την έλευση των Αχαιών στο νησί επήλθε μια αλλαγή στην πολιτική κατάσταση του τόπου.  Οι Αχαιοί εγκαταστάθηκαν κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα και πήραν την πολιτική εξουσία στα χέρια τους.  Την εποχή αυτή το ενιαίο βασίλειο της Αλάσιας κατακερματίζεται σε μικρότερα βασίλεια τα οποία οργανώνονται σύμφωνα με τα ελληνικά πρότυπα.

 

Βασιλεία 

Το πολιτικό σύστημα που επικρατούσε στην Κύπρο κατά την Εποχή του Χαλκού ήταν το βασιλικό πολίτευμα.  Αρχικά η Κύπρος, ως ενιαία χώρα (η Αλάσια), είχε ένα βασιλιά ο οποίος απολάμβανε αναγνώριση και εκτίμηση από τους βασιλιάδες των χωρών της Ανατολής και είχε αναπτύξει με αυτούς σχέσεις σε εμπορικό, αμυντικό και διπλωματικό επίπεδο. Το βασίλειο της Αλάσιας έμοιαζε με τα άλλα βασίλεια της Ανατολικής Μεσογείου (της Αιγύπτου, των Χετταίων, της Ουγκαρίτ κ.λπ.) και ακολουθούσε ανατολικά πρότυπα.  Μετά τον αποικισμό της από τους Αχαιούς η Κύπρος άλλαξε πολιτικό και πολιτιστικό προσανατολισμό και στράφηκε προς το Αιγαίο.  Η στροφή αυτή άλλαξε την πολιτισμική ταυτότητα του νησιού και το μεταμόρφωσε σταδιακά σε ελληνικό χώρο.   Τότε το ενιαίο βασίλειο της Αλάσιας διασπάστηκε και το διαδέχτηκαν μικρά βασίλεια – πόλεις, σύμφωνα με τα ελληνικά πρότυπα.

 

Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση τα κυπριακά βασίλεια ιδρύθηκαν από Έλληνες ήρωες του Τρωικού πολέμου.  Οι μύθοι αυτοί κρύβουν μια δόση ιστορικής αλήθειας.  Αυτή έχει επιβεβαιωθεί από τις αρχαιολογικές ανασκαφές σε πολλές τοποθεσίες (όπως π.χ. η Έγκωμη, η Παλαίπαφος και αλλού) οι οποίες αποκάλυψαν την έντονη ελληνική παρουσία κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού.  Έτσι λοιπόν, αποδεικνύεται ότι οι πόλεις αυτές ιδρύθηκαν ή αναδομήθηκαν από τους Αχαιούς αποίκους γύρω στο 1.200 π.Χ.

 

Τα κυπριακά βασίλεια που ιδρύθηκαν σύμφωνα με την παράδοση από Έλληνες ήρωες του Τρωικού πολέμου ήταν δέκα.  Αυτά ήταν η Σαλαμίνα (με ιδρυτή τον Τεύκρο), οι Χύτροι (με ιδρυτή το Χύτρο), η Κυρήνεια (με ιδρυτή τον Κηφέα), η Λάπηθος (με ιδρυτή τον Πράξανδρο), οι Σόλοι (με ιδρυτή τον Ακάμα), η Αίπεια (με ιδρυτή το Δημοφώντα), η Παλαίπαφος (με ιδρυτή τον Αγαπήνορα), το Κούριο (με ιδρυτές τους Αργείους), το Ιδάλιον (με ιδρυτή το Χαλκάνορα) και οι Γόλγοι (με ιδρυτές τους Σικυώνιους).

 

Βλέπε λήμμα: Η Γλυπτική στα χρόνια της Εποχής του Χαλκού

 

Η πρώτη μνεία των κυπριακών πόλεων – βασιλείων μαρτυρείται σε μία αιγυπτιακή επιγραφή των αρχών του 12^ου αι. π.Χ.  Στην επιγραφή αυτή αναφέρονται οκτώ συνολικά πόλεις: η Σαλαμίνα, το Κίτιο, το Ιδάλιο, το Μάριο, οι Σόλοι, ο Ακάμας, η Κυρήνεια και το Κούριο.

 

Γεγονότα

Η Εποχή του Χαλκού καλύπτει ένα χρονικό διάστημα περίπου 1.500 χρόνων.  Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από σημαντικά πολιτιστικά άλματα και καθοριστικά γεγονότα τα οποία διαμόρφωσαν την εθνική και πολιτιστική ταυτότητα και γενικά το μέλλον του κυπριακού λαού.

 

Βλέπε λήμμα: Οι Αχαιοί στην Κύπρο 

 

  Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της εποχής είναι η εκμετάλλευση των πλούσιων μεταλλείων του χαλκού, η κατεργασία και εξαγωγή του μετάλλου αυτού, οι στενές εμπορικές και πολιτιστικές σχέσεις με τις γειτονικές χώρες και, τέλος, η εγκατάσταση των Αχαιών στην Κύπρο και ο εξελληνισμός του νησιού.

 

Βλέπε λημμα: Μικροτεχνία στα χρόνια της Εποχής του Χαλκού

 

Η Εποχή του Χαλκού διακρίνεται σε τρεις πολιτιστικές φάσεις: την Πρώιμη, τη Μέση και την Ύστερη Εποχή του Χαλκού.

 

 Η ίδρυση νέων οικισμών

Κατά την Εποχή του Χαλκού ιδρύθηκαν πολλοί νέοι οικισμοί, γεγονός που υποδηλώνει αύξηση του πληθυσμού ήδη από τις αρχές της περιόδου αυτής.  Μαρτυρούνται συνολικά, σε όλη τη διάρκεια της Χαλκοκρατίας στην Κύπρο, 270 οικισμοί.  Από αυτούς μερικοί είναι μικροί σε έκταση, (αγροτικοί οικισμοί ή πολίχνες) και άλλοι είναι μεγάλα αστικά κέντρα.  Τα κέντρα αυτά, τα οποία συνήθως διαθέτουν λιμάνι άρχισαν να δημιουργούνται στο τέλος της Μέσης Εποχής του Χαλκού και στη συνέχεια ακολούθησαν ανοδική πορεία ανάπτυξης.  Εκτός από αυτά τα κέντρα, δημιουργήθηκαν και μερικοί οικισμοί που συνδέθηκαν με τη μεταφορά ή κατεργασία του χαλκού, καθώς και μερικά άλλοι με αμυντικό χαρακτήρα.  Το τέλος της Ύστερης Χαλκοκρατίας μερικά από αυτά (όπως π.χ. η Έγκωμη) εγκαταλείφθηκαν οριστικά.

 

Πιο αναλυτικά, η δημιουργία και άνθηση των οικισμών της Εποχής του Χαλκού παρουσιάζει την ακόλουθη εικόνα.

 

Οι πρώτοι οικισμοί της Εποχής του Χαλκού δεν ήταν οχυρωμένοι ούτε πυκνοκατοικημένοι σε αντίθεση με τους μεταγενέστερους της ίδιας εποχής.  Από τους οικισμούς της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού δυστυχώς δεν έχουν ερευνηθεί παρά μόνο νεκροταφεία.  Εξαίρεση αποτελούν δύο οικισμοί, η Σωτήρα – Καμινούδκια και το Μαρκί – Αλώνια, όπου έχουν ανασκαφεί και οι οικίες του οικισμού.  Κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού η διασπορά των οικισμών αλλάζει σε σύγκριση με την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού.  Το δυτικό τμήμα του νησιού τώρα δεν είναι τόσο πυκνοκατοικημένο, ενώ το ανατολικό (το οποίο ήταν σχεδόν ακατοίκητο προηγουμένως) αποκτά σημασία λόγω του εμπορίου του χαλκού και σιγά-σιγά, με κέντρο την Καλοψίδα, γίνεται το σημαντικότερο τμήμα του νησιού.

 

Στο τέλος της Μέσης Χαλκοκρατίας το εξαγωγικό εμπόριο αποτέλεσε την αιτία της δημιουργίας πόλεων-λιμανιών στην ανατολική ακτή της Κύπρου, όπως η Έγκωμη και η πόλη στην περιοχή Χαλά Σουλτάν Τεκκέ της σημερινής Λάρνακας.  Την περίοδο αυτή μειώνεται η σημασία των οικισμών του βορειοδυτικού τμήματος του νησιού (π.χ. Λάπηθος), εκτός από μερικά κέντρα όπως η Μόρφου και η Αγία Ειρήνη που θα ανθήσουν αργότερα, γύρω στο 1.600 π.Χ.  Κατά την Μέση Χαλκοκρατία αποκτά για πρώτη φορά σημασία η Καρπασία, λόγω της θέσης της απέναντι από τα παράλια της Συροπαλαιστίνης.

 

Κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού τα παράκτια κέντρα που είχαν ιδρυθεί κατά τη Μέση Χαλκοκρατία άκμασαν, λόγω του εμπορίου που αναπτύχθηκε με το εξωτερικό και εξελίχθηκαν σε σπουδαιότατα εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα.  Παράλληλα την εποχή αυτή ιδρύθηκαν και άνθησαν νέοι οικισμοί με χαρακτήρα εμπορικό-διοικητικό (π.χ. η Καλαβασός – Άγιος Δημήτριος) ή αμυντικό (όπως η Πύλα – Κοκκινόκρεμμος).

 

 

Βιβλιογραφία: Εποχή του Χαλκού

 

• Swiny S. (1997): «Η Πρώιμη εποχή του Χαλκού» εις Ιστορία της Κύπρου, τομ. Α΄: Αρχαία Κύπρος, Επιμ. Παπαδόπουλλου Θ., Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ –  Γραφείο Κυπριακής Ιστορίας, Λευκωσία.
• Καραγιώργης Β. (1999) «Παλαίπαφος» σελ. 16-21 εις Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία της Κύπρου στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, επιμέλεια: Λόρια Μαρκίδου, Έκδοση Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής Ουνέσκο 1999, Λευκωσία.
• Καραγιώργης Β. (1998): Έλληνες θεοί και ήρωες στην αρχαία Κύπρο Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα.
• Καραγιώργης Β. (2002): Κύπρος, το σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου, 1600-500 π.Χ., Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα.
• Καραγιώργης Β. (2002): Αρχαία Τέχνη της Κύπρου στη συλλογή Γεωργίου και Νεφέλης Τζιάπρα Πιερίδη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, Λευκωσία.
• Καραγιώργης Β. (1976): Ο πολιτισμός της Προϊστορικής Κύπρου, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα.
• Καραγιώργης Β. (1976): Κύπρος, Εκδ. Φυτράκης (στη σειρά: «Μουσεία και Μνημεία της Ελλάδος»), Αθήνα.
• Καραγιώργης Β. (1978): Αρχαία Κύπρος, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα.
• Karageorghis V. (1981): Ancient Cyprus, 7.000 years of art and Archaeology, Ekdotiki Hellados S.A., Athens.
• Karageorghis V. (1968): Cyprus, Nagel Publishers, Geneva, Switzerland.
• Karageorghis V. (eds) (1985):  Archaeology in Cyprus 1960-1985 G. Leventis Foundation, Nicosia.
• Karageorghis V., Michaelides D. (eds) (1996): The development of the Cypriot Economy, Cyprus University and Bank of Cyprus, Nicosia.
• Caubet A., Hermary A., Karageorghis V. (1992) Art Antique de Chypre au Musee du Louvre – Du Chalcolithique a l’ époque Romaine, Fondation A. G. Leventis & Reunion des Musees Nationaux – Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα.
• Tatton-Brown, Veronica (1997): Ancient Cyprus, British Museum, London.
• «Η Κύπρος και το Αιγαίο στην αρχαιότητα – Από την Προϊστορική περίοδο ως τον 7^ο αι. μ.Χ.»  (1997) (Πρακτικά του Διεθνούς Αρχαιολογικού Συνεδρίου Λευκωσία 8-10 Δεκεμβρίου 1995), έκδοση του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου, Λευκωσία.
• Δημητρίου Ανδρέας (1987): Άφιξη των πρώτων Ελλήνων και η πρώιμη εποχή του Σιδήρου στην Κύπρο, 1220-750 π.Χ., εις περιοδικό «Αρχαιολογία», τ. 23, Αθήνα.
• Αποστολάκη Α., Σταμπόγλη E. (1997): Το αλφαβητάρι της Κύπρου, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, Αθήνα.
• Astrom P. (1997): «Η Μέση εποχή του Χαλκού» εις Ιστορία της Κύπρου, τομ. Α΄: Αρχαία Κύπρος, Επιμ. Παπαδόπουλλου Θ., Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ –  Γραφείο Κυπριακής Ιστορίας, Λευκωσία.Καραγιώργης Β. (1997): «Η Ύστερη Χαλκοκρατία» εις Ιστορία της Κύπρου, τομ. Α΄: Αρχαία Κύπρος, Επιμ. Παπαδόπουλου Θ., Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ –  Γραφείο Κυπριακής Ιστορίας, Λευκωσία.
• Περιοδικό Dossiers d’Archaeologie Chypre, no. 205, Juillet-Aout 1995.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια