Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μέσα στο ευρύτερο πλέγμα της οχύρωσης της Κύπρου, που εφάρμοσε η βυζαντινή αυτοκρατορική δυναστεία των Κομνηνών, για να μπορέσει η νήσος να αντιμετωπίσει το πέρασμα των Σταυροφόρων προς τους Αγίους Τόπους, καθώς και άλλες απειλές, ήταν η δημιουργία Κάστρων- φρουρίων και βιγλών (παρατηρητηρίων) για επιτήρηση του παράλιου χώρου της. Ξεχωριστή βαρύτητα δόθηκε στη βόρεια ακτογραμμή του νησιού ως την πλέον ευάλωτη και την άμεσα γειτνιάζουσα με τη Λευκωσία, όπου έδρευε η διοίκηση της μεγαλονήσου. Ραχοκοκαλιά αυτής της αμυντικής γραμμής, που εκτεινόταν από το Ακρωτήριο του Αποστόλου Ανδρέα μέχρι τη χερσόνησο του Ακάμα, αποτελούσαν τα τρία μεγάλα φρούρια της οροσειράς του Πενταδακτύλου (Άγιος Ιλαρίωνας, Βουφαβέντο, Καντάρα), καθώς και το καθαυτό παράλιο της Κερύνειας.

Φρυκτωρίες 

Μικρότερης δυναμικότητας πύργοι και παρατηρητήρια συνεπικουρούσαν την όλη αμυντική διάταξη. Η γρήγορη ενημέρωση για την εμφάνιση εχθρικών πλοίων γινόταν με φρυκτωρίες (άναμμα φωτιάς). Από το όλο αμυντικό σύστημα, πέραν των μεγάλων φρουρίων, ελάχιστες άλλες οικοδομικές εγκαταστάσεις διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας, και αυτές σε ερειπιώδη κατάσταση. Γνωρίζομε την ύπαρξη παρατηρητηρίων στη Γιαλούσα Καρπασίας και στον Ακάμα.

Τηλλυρία

Αντίστοιχα παρατηρητήρια πρέπει να υπήρχαν και στην Τηλλυρία, περιοχή που εκτείνεται δυτικά της Μόρφου – Ξερού και καταλήγει στα κράσπεδα της επαρχίας Πάφου, Πωμός – Πόλις. Περιοχή εκ φύσεως ορεινή και κατά συνέπεια φτωχή. Τα βουνά καταλήγουν στη θάλασσα. Ένεκα της στρατηγικής της θέσης και της σχεδόν μόνιμης πληθυσμιακής αποψίλωσης λόγω της ελάχιστης καλλιεργήσιμης γης, η διοίκηση του νησιού αναγκαζόταν να εγκαθιστά στην Τηλλυρία μισθοφορικά στρατιωτικά σώματα (ακρίτες – στρατιώτες) για έλεγχο και προστασία της περιοχής.

Σε νευραλγικό σημείο στο ανατολικό άκρο του χωριού Κάτω Πύργος στην κορυφή υψώματος, που εφάπτεται της θάλασσας, με ευρύ οπτικό πεδίο της παραλίας της κοιλάδας του χωριού, διατηρούνται ελάχιστα κατάλοιπα αρχαίου παρατηρητηρίου. Η τοιχοδομία απαρτίζεται από διπλά χτισμένο τοίχο με ακατέργαστους φυσικούς λίθους και ασβεστοκονίαμα ως συνδετικό υλικό. Εξ όσων φαίνεται πρόκειται για μονόχωρο πολύπλευρο οικοδόμημα, το οποίο σύμφωνα με παλαιότερες μαρτυρίες στεγαζόταν με τρουλλίσκο (φουρνικό) Από εδώ μάλλον προέρχεται και η σημερινή ονομασία του χώρου «Τρουλλί».Πιο επισταμένη μελέτη των ερειπίων ίσως δώσει περισσότερα στοιχεία. Λίγα χιλιόμετρα πέρα από τη θάλασσα, βόρεια της κοινότητας Πάνω Πύργος, στους πρόποδες των ορέων, σε περιοχή που παρέχει κάλυψη από την οπτική της θάλασσας, βρίσκονται τα κατάλοιπα άλλης πιθανής οχυρωματικής εγκατάστασης. Πρόκειται για ευρύτερης έκτασης οικοδομή σε σχέση με την προηγούμενη, κατασκευασμένη με πελεκητούς πωρόλιθους σε ισοδομικό σύστημα δόμησης. Ίσως πρόκειται για μικρό πύργο στα μετόπισθεν της ακτογραμμής, που λειτουργούσε ως έδρα της τοπικής διοίκησης και χώρος για εφεδρικές δυνάμεις. Μελλοντική αρχαιολογική έρευνα του χώρου ίσως επικυρώσει τις πιο πάνω υποθέσεις.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια