Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Σε συσχετισμό με την Κύπρο οι Άραβες αναφέρονται στ' αρχαία χρόνια την εποχή του βασιλιά Ευαγόρα. Όταν ο βασιλιάς της Σαλαμίνος Ευαγόρας πολεμούσε εναντίον των Περσών (386 π.Χ.) για την ελευθερία της Κύπρου, πήρε βοήθεια από το βασιλιά των Αράβων, όπως μας αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης.

 

Βλέπε λήμμα: Ευαγόρας Α'

 

Η μεγαλύτερη, όμως, εμπλοκή των Αράβων στην κυπριακή ιστορία γίνεται τα μεσαιωνικά χρόνια, την εποχή της επέκτασης της μουσουλμανικής θρησκείας και του αραβικού κράτους.

 

Τον 7ο αιώνα στις χώρες της Μέσης Ανατολής επικράτησε η θρησκεία του Ισλάμ και ξαπλώθηκε το μουσουλμανικό κράτος. Ο Μωαβίας, ως εμίρης της Συρίας, την εποχή του χαλίφη Οθμάν, κατασκεύασε στόλο για να προωθήσει την αραβική κυριαρχία στη θάλασσα. Στην έξοδο των Αράβων στη Μεσόγειο πρώτος στόχος έγινε η Κύπρος.

 

Πρώτη ναυτική επιχείρηση

Η πρώτη ναυτική επιχείρηση των Αράβων έγινε με τη συνεργασία των Αιγυπτίων την άνοιξη του 649 μ.Χ. Ο Μωαβίας, έφθασε στην Κύπρο με 1.700 πλοία κι αρχηγό του στόλου τον Αβδαλλάχ Ίμπν Καϊς και ζήτησε από τους Κυπρίους να παραδοθούν. Αυτοί όμως αρνήθηκαν. Ο Μωαβίας, τότε, πολιόρκησε και κατέλαβε την Κωνσταντία κι έκανε πολλές καταστροφές και λεηλασίες. Απομακρύνθηκε μόλις πληροφορήθηκε ότι έρχονταν εναντίον του αυτοκρατορικές δυνάμεις.

 

Ο Μωαβίας επέβαλε στους Κυπρίους να πληρώνουν στους Άραβες τον ίδιο φόρο που πλήρωναν και στους Βυζαντινούς, 7.200 χρυσά νομίσματα το χρόνο. Τους υποχρέωσε να κρατούν το νησί ουδέτερο στις συγκρούσεις μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων και να μη χρησιμοποιείται η Κύπρος ως ορμητήριο των Βυζαντινών εναντίον τους.

 

Με την ίση κατανομή του φόρου ανάμεσα στις δυο δυνάμεις και με τους άλλους όρους του Μωαβία, εφαρμόστηκε στην Κύπρο ένα καθεστώς ουδετερότητας και συγκυριαρχίας μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων, που ίσχυσε για τρεις αιώνες.

 

Η Ουμ Χαράμ και το τέμενος στη Λάρνακα

Την εκστρατεία του Μωαβία στην Κύπρο ακολούθησε και η Ουμ-Χαράμ, βοηθός του προφήτη Μωάμεθ και πολύ στενά συνδεδεμένη μαζί του. Ήταν σύζυγος του αξιωματούχου Αμπάντα μπεν Σαμίτ. Η Ουμ-Χαράμ έπεσε από το μουλάρι της και σκοτώθηκε στην αλυκή της Λάρνακας κι εκεί την έθαψαν. Στη θέση αυτή, πολύ αργότερα, οι Τούρκοι έκτισαν τέμενος, που είναι γνωστό με την ονομασία Χαλά Σουλτάν Τεκκέ. Το τέμενος αυτό είναι ένα από τα πιο σεβαστά μνημεία της μουσουλμανικής θρησκείας.

 

Βλέπε λήμματα: Ουμ Χαράμ και Χαλά Σουλτάν Τεκκέ

 

Καταστροφή της Κωνσταντίας

Σε λίγα χρόνια ο Μωαβίας, με την πρόφαση ότι οι Κύπριοι είχαν παραβεί τους όρους της συμφωνίας, ξανάκανε επιδρομή εναντίον της Κύπρου (653 μ.Χ). Αυτή τη φορά έστειλε στόλο από 500 πλοία, με στόλαρχο πάλι τον Αβδαλλάχ Ίμπν Καΐς, και 12.000 στρατό με αρχηγό τον Αβού’ λ Αβάρ. Οι κάτοικοι φοβήθηκαν τόσο πολύ, που ανέβηκαν πάνω στα βουνά και κρύφτηκαν μέσα σε σπηλιές για να γλυτώσουν.

 

Ο Αβού'λ Αβάρ συμπλήρωσε την καταστροφή της Κωνσταντίας, λεηλάτησε τα υπόλοιπα μέρη και κατέλαβε την Πάφο. Φορτωμένος με πλούσια λάφυρα επέστρεψε στη Συρία, άφησε όμως πίσω του τις 12.000 του αραβικού του στρατού. Οι στρατιώτες εγκαταστάθηκαν σε πόλη που κτίστηκε ειδικά γι' αυτούς κοντά στην Πάφο, όπου έκτισαν και τέμενος με σκοπό την πιο μόνιμη εγκατάσταση. Μαζί τους ήρθαν και κατοίκησαν Σύροι άποικοι από το Μπάαλμπεκ του Λιβάνου. Η αραβική φρουρά έμεινε στην Κύπρο για τριάντα περίπου χρόνια.

 

Οι Άραβες κάνουν ειρήνη με τους Βυζαντινούς

Συνεχίζοντας τα επιθετικά του σχέδια ο Μωαβίας προσπάθησε να καταλάβει ακόμη και την Κωνσταντινούπολη. Η εκστρατεία αυτή, όμως, απέτυχε και οι Άραβες αναγκάστηκαν να κλείσουν ειρήνη με τους Βυζαντινούς (678 μ.Χ.). Σε δέκα χρόνια η ειρήνη ανανεώθηκε και στους όρους της περιλαμβανόταν και η Κύπρος. Το καθεστώς της ουδετερότητας συνεχίστηκε, όπως και η επιβολή του φόρου που μοιραζόταν ανάμεσα στους Βυζαντινούς και τους Άραβες.

 

Με την απομάκρυνση της φρουράς και την αναγνώριση της ουδετερότητάς της, η Κύπρος γινόταν τόπος συνάντησης μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων, που θα μπορούσαν να έρχονται για ειρηνικούς και εμπορικούς σκοπούς. Στην Κύπρο υπήρχαν παράλληλα Βυζαντινοί αξιωματούχοι και Μουσουλμάνος κυβερνήτης (wali), διορισμένος από τους Άραβες.

 

Τη συνθήκη αυτή, ωστόσο, ακολούθησαν ανώμαλες εξελίξεις. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β', για λόγους που παραμένουν άγνωστοι, αποφάσισε να μεταφέρει τους Κυπρίους στον Ελλήσποντο (691 μ.Χ.). Μετά από δύσκολο ταξίδι, όπου πολλοί πνίγηκαν ή πέθαναν από τις αρρώστιες, οι ταλαιπωρημένοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στη Νέα Ιουστινιανούπολη, κοντά στην Κύζικο. Παράλληλα, απομακρύνθηκαν ως αιχμάλωτοι και οι Άραβες που ήταν εγκατεστημένοι στην Κύπρο.

 

Οι Κύπριοι, όμως, ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν φόρο στους Άραβες. Ο χαλίφης Αμπντάλ - Μαλίκ θεώρησε, έτσι, την απομάκρυνσή τους από την Κύπρο ως παράβαση της συμφωνίας. Παρέλαβε, τότε, όσους κατοίκους είχαν αφήσει πίσω οι Βυζαντινοί και τους πήρε στη Συρία.

 

Η μετοικεσία των Κυπρίων στον Ελλήσποντο 

Η μετοικεσία των Κυπρίων στον Ελλήσποντο κράτησε εφτά χρόνια, ίσως και περισσότερα. Το 698 ή 705 γύρισαν πίσω στην πατρίδα τους.

Μια αποστολή, που την αποτελούσαν τρεις Κύπριοι ευγενείς κι ένας ανώτερος αυτοκρατορικός αξιωματούχος, πήγε στο χαλίφη για να ζητήσει τους Κυπρίους που βρίσκονταν εκεί. Ο χαλίφης ανταποκρίθηκε θετικά κι έστειλε αξιωματούχους του να περιμαζέψουν τους Κυπρίους και να τους στείλουν στην πατρίδα τους. Το ίδιο έγινε και με τους Μουσουλμάνους αιχμαλώτους των Βυζαντινών, που γύρισαν πίσω στην Κύπρο. Εφαρμόστηκε έτσι και πάλι στην Κύπρο το καθεστώς της ουδετερότητας και της συνύπαρξης. Με την επικράτηση ειρηνικών συνθηκών διευκολύνθηκε πολύ και το εμπόριο μεταξύ Κύπρου και Αράβων. Η Κύπρος χρησίμευε και ως διαμετακομιστικός σταθμός.

 

Η Κύπρος ως διαμετακομιστικός σταθμός

Ο Άραβας ιστορικός Ίμπν Χαουκάλ, που έζησε τον 10ο αιώνα, αναφέρει τα εξής για την εποχή αυτή: Η Κύπρος παράγει ωραία μαστίχη και άφθονη ρητίνη και μεταξωτά και μάλλινα υφάσματα, η δε γονιμότητα της γης της ξεπερνά κάθε περιγραφή. Ο ίδιος συγγραφέας μιλώντας για την Κρήτη και για την Κύπρο γράφει: αυτά ήταν νησιά, όπου υπήρχαν άφθονα τα αγαθά και οι φόροι και το εμπόριο και η εξαγωγική και εισαγωγική κίνηση ήκμαζε.

 

Ένας Άγγλος προσκυνητής που πέρασε από την Κύπρο την εποχή αυτή (723 μ.Χ.) κι έμεινε τρεις εβδομάδες στην Πάφο και στην Κωνσταντία, ο Willibald, γράφει για τους Κυπρίους ότι βρίσκονταν μεταξύ των Ελλήνων και των Σαρακηνών κι ότι ήταν άοπλοι, γιατί υπήρχε βαθειά ειρήνη και φιλία.

 

Νέες επιδρομές

Στη συνέχεια οι ειρηνικές συνθήκες διακόπτονται κατά διαστήματα από επιδρομές και αναστατώσεις. Αραβικός στόλος υπό την ηγεσία του Μωαβία, γιου του χαλίφη Χισιάμ, βρήκε στην Κύπρο καταφύγιο το 726 και χρησιμοποίησε την ευκαιρία για να κάνει λεηλασίες σε βάρος του πληθυσμού. Ο χαλίφης Ουαλίντ Β' έκανε επιδρομή εναντίον της Κύπρου το 743 και πήρε αιχμαλώτους στη Συρία. Αποδοκιμάστηκε, όμως, από το κοινό για την πράξη του αυτή και ο γιος του, Γιαζίντ Γ', τους έφερε πίσω σ' ένα χρόνο.

 

Το 747 μ.Χ., σ' εποχή που στις χώρες του Βυζαντίου είχε ξαπλωθεί η πανούκλα, αναφέρεται ότι αραβικός στόλος από 1.000 πλοία ξεκίνησε για την Κύπρο. Ο αυτοκράτορας έστειλε εναντίον τους αυτοκρατορικές δυνάμεις, που κατέστρεψαν τ' αραβικά πλοία.

 

Ο χαλίφης Αρούν αλ-Ρασίτ έκανε δυο επιδρομές εναντίον της Κύπρου (790 και 806 μ.Χ.). Στη δεύτερη επίθεση οι Σαρακηνοί προξένησαν πολλές καταστροφές κι αιχμαλώτισαν 16.000 κατοίκους, μαζί και τον αρχιεπίσκοπο. Ο χαλίφης, ωστόσο, τους ελευθέρωσε σε λίγο. Αιτία για την επίθεση αυτή ο Βυζαντινός χρονογράφος δίνει παρασπονδίες του Βυζαντινού αυτοκράτορα απέναντι στους Άραβες. Οι Άραβες χρονογράφοι δίνουν ως αιτία παρασπονδία των ίδιων των Κυπρίων.

 

Παρόλο, όμως, που κατά διαστήματα γίνονταν τέτοιες επιθέσεις, οι ειρηνικές ανταλλαγές δεν φαίνεται να σταματούσαν. Το 830 μ.Χ., ο χαλίφης Αλ Μαμούν ίδρυσε στη Βαγδάτη «οίκο μάθησης», όπου θα μεταφράζονταν στα αραβικά επιστημονικά έργα άλλων λαών. Από την Κύπρο μεταφέρθηκαν στη Βαγδάτη για μετάφραση έργα Ελλήνων φιλοσόφων και άλλων συγγραφέων.

 

Αργότερα, όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Βασίλειος Α' Μακεδών, το καθεστώς της ουδετερότητας της Κύπρου διακόπηκε για ένα διάστημα. Η Κύπρος διοργανώθηκε τότε στρατιωτικά και διοικητικά ως επαρχία του Βυζαντίου (875-881 μ.Χ.). Έπειτα, όμως, η Κύπρος ξαναγύρισε στην προηγούμενη κατάσταση. Το νησί ήταν πάλι προσιτό στους Άραβες. Χαρακτηριστικά, το 904, μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης, οι Σαρακηνοί πέρασαν μαζί με τους αιχμαλώτους τους από την Κύπρο κι έκαναν σταθμό στην Πάφο.

 

Εποχή αναστατώσεων

Ακολουθεί μια εποχή αναστατώσεων. Ο Βυζαντινός άρχων της Κύπρου προσπαθούσε να εμποδίσει τις επικοινωνίες των Αράβων μεταξύ Κρήτης και Συρίας και κατασκόπευε τα λιμάνια τους στην περιοχή (910). Αυτό ήταν μέρος γενικότερου επιθετικού σχεδίου των Βυζαντινών εναντίον της συριακής ακτής. Ο Βυζαντινός ναύαρχος χρησιμοποίησε ακόμη την Κύπρο ως βάση και κακοποίησε Μουσουλμάνους κατοίκους του νησιού. Τα γεγονότα αυτά θεωρήθηκαν από τους Άραβες ως παράβαση της συμφωνίας για ουδετερότητα. Ο εξωμότης Δαμιανός, με τον αραβικό στόλο, κράτησε την Κύπρο για τέσσερις μήνες (911/12) κι έκανε πολλές καταστροφές και λεηλασίες. Φεύγοντας πήρε αιχμαλώτους κι ανάμεσα σ' αυτούς πολλούς κατοίκους των Χύτρων (Κυθρέας). Μαζί τους πήγε κι ο επίσκοπός τους, άγιος Δημητριανός.

 

Βλέπε λήμμα: Αγιος Δημητριανός

 

Οι προσπάθειες του αγίου Δημητριανού και οι διπλωματικές ενέργειες του πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως, Νικολάου Μυστικού, είχαν ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση των αιχμαλώτων και την επιστροφή τους στην πατρίδα τους. Σώζεται η επιστολή που έστειλε ο πατριάρχης, ενεργώντας ως αντιβασιλέας, προς το χαλίφη αλ -Μουκτατίρ, για υποστήριξη των Κυπρίων.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Η εποχή αυτή τελειώνει το 965, όταν ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς έστειλε στόλο υπό την ηγεσία του Νικήτα Χαλκούτζη και πέρασε οριστικά την Κύπρο κάτω από τον άμεσο έλεγχο του Βυζαντίου.