Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Διπλωμάτης. Ο δρ Οζντεμίρ Α. Οζκιούρ γεννήθηκε το 1929 στην Πάφο της Κύπρου. Μετά την εκπαίδευσή του στο Tουρκικό Λύκειο της Λευκωσίας, εργάστηκε ως δημόσιος υπάλληλος της Κύπρου στην Επαρχιακή Διοίκηση της Πάφου ως το 1957, οπότε παραιτήθηκε και πήγε στην 'Αγκυρα της Τουρκίας για πανεπιστημιακή εκπαίδευση στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών. Στο διάστημα 1962-64 εργάστηκε στο υπουργείο Οικονομικών της Λευκωσίας. Αργότερα διορίστηκε εμπορικός ακόλουθος της Κύπρου στη Βόννη, στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Στη συνέχεια διορίστηκε στο κυπριακό υπουργείο Εξωτερικών και υπηρέτησε δύο φορές στην κυπριακή πρεσβεία της Βόννης και δύο φορές στη μόνιμη κυπριακή αντιπροσωπεία στα Ηνωμένα Έθνη, στη Νέα Υόρκη. Στο μεταξύ συνέχισε την εκπαίδευσή του και πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα Πολιτικών Επιστημών, με ειδικότητα τις Διεθνείς Σχέσεις, από το Πανεπιστήμιο Νέας Υόρκης. Μετά τα τραγικά γεγονότα του 1974 στην Κύπρο αφυπηρέτησε πρόωρα από τη θέση του ως Πρώτου Συμβούλου στο Υπουργείο Εξωτερικών και διορίστηκε στη Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών, στη Νέα Υόρκη. Εργάστηκε στη Γραμματεία ως ανώτερος αξιωματούχος για τις Πολιτικές Υποθέσεις σχεδόν ως τα τέλη του 1988, οπότε αφυπηρέτησε πάλι πρόωρα και γύρισε στην Πάφο. Από το 1992 ως το 1996, δηλαδή κάπου τεσσεράμισι χρόνια, δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Kύπρου. Έλαβε μέρος σε πολλές διεθνείς διασκέψεις, σεμινάρια και συναντήσεις ως εκπρόσωπος της κυπριακής κυβέρνησης και της Γραμματείας των Ηνωμένων Εθνών. Έχει εκδώσει βιβλία με θέματα το Απαρτχάιντ και τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και πολλές μελέτες και άρθρα, κυρίως για την Κύπρο. Από το 1989 ως το 1992 διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος Πάφου του Κυπριακού Συνδέσμου Ηνωμένων Εθνών. Σήμερα είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου της Κύπρου και πρόεδρος του Ιδρύματος Ιχσάν Αλή. Το 2008 μετακόμισε στη Βόρεια Κατεχόμενη Κυπρο. 

Φίλος του Μακαρίου

Ο Οζντεμίρ Οζγκιούρ υπήρξε φίλος του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Ηταν ανιψιός του Τουρκοκύπριου γιατρού και συμβούλου του Μακαρίου Ιχσάν Αλή. Στο βιβλίο του με τίτλο «Η Κύπρος στη ζωή μου», που κυκλοφόρησε  από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, το 2000 προκάλεσε  αντιδράσεις, θετικές και αρνητικές. Στο βιβλίο του κάνει πολλές αναφορές στον θείο του και σε επιστολές του ­ δίνει μια ψύχραιμη εικόνα του κυπριακού προβλήματος. 

Ο Οζντεμίρ Οζκιούρ θυμάται και καταγράφει με πολύ απλό τρόπο τις μέρες του
πραξικοπήματος της χούντας κατά του Μακαρίου, τον Ιούλιο του 1974. Εγραψε: 

«Εγώ ο ίδιος διαπίστωσα τη χειροτέρευση της κατάστασης όταν ήμουν με άδεια στην Κύπρο, στα τέλη Ιουνίου και αρχές Ιουλίου 1974. Άκουσα στρατιώτες να πυροβολούν στον αέρα για να διασκεδάζουν στη Λευκωσία, κοντά στο παλιό κτίριο της αρχιγραμματείας. Η κατάσταση ήταν πιο τεταμένη από κάθε άλλη φορά, ιδιαίτερα μετά την επιστολή του Μακαρίου προς τον πρόεδρο της Ελλάδας Γκιζίκη. Στη Λευκωσία με κάλεσε για φαγητό στο σπίτι του ένας συνάδελφος και φίλος από
το υπουργείο Εξωτερικών. Ο συνάδελφός μου Κώστας Μαλλιώτης ήταν με τη μνηστή του. Είχε επίσης προσκαλέσει κι ένα ζευγάρι από τη Λεμεσό. Ο άνδρας καλεσμένος, ένας γεωπόνος, νομίζω, ήταν πολύ εναντίον του Μακαρίου. Ήθελε να δει τον Μακάριο ν' ανατρέπεται. Μάταια προσπάθησα να του πω πόσο καταστρεπτικές συνέπειες θα είχε αυτό για την Κύπρο. Διερωτώμαι πώς αισθάνεται τώρα αυτός ο άνθρωπος με τις εξτρεμιστικές πολιτικές ιδέες!

Έφτασα στη Νέα Υόρκη την Κυριακή 14 Ιουλίου 1974. Νωρίς το άλλο πρωί πήρα τηλεφώνημα από ένα συνάδελφο, τον Δ. Μουσιούττα, που μου είπε πως έπρεπε να πάμε όλοι αμέσως στην αντιπροσωπεία, γιατί είχε γίνει πραξικόπημα στην Κύπρο. Φυσικά, έτρεξα στο γραφείο. Τότε άρχισαν οι δοκιμασίες και οι συμφορές. Πρώτα ακούσαμε πως ο Μακάριος ήταν νεκρός κι αργότερα πως δεν ήταν. Είχαμε μαζευτεί στο γραφείο, αλλά δεν ξέραμε τι ακριβώς γινόταν στην Κύπρο.

Ήταν μια φορτισμένη συναισθηματική εμπειρία. Προσπάθησα να τηλεφωνήσω στον θείο μου, μα δεν μπορούσα να πάρω γραμμή, γιατί δεν λειτουργούσε. Είχα επίσης κάποιες δυσκολίες με το τηλεφωνικό κέντρο της Νέας Υόρκης. Η τηλεφωνήτρια με ρώτησε πρώτα τι είναι Κύπρος κι αργότερα αν η Κύπρος βρισκόταν στην Ελλάδα. Άρχισαν να καταφθάνουν οδηγίες απ' τις νέες αρχές στο υπουργείο Εσωτερικών της Λευκωσίας. Μας ζήτησαν να μην πάμε στο αεροδρόμιο της Νέας Υόρκης για να υποδεχτούμε τον Μακάριο. Θυμάμαι πως καθόμουν στο σαλόνι των αντιπροσώπων της Γραμματείας του ΟΗΕ μαζί με τον πρεσβευτή Νίκο Δημητρίου και συζητούσαμε την κατάσταση. Εκείνος, ιδιαίτερα, ήταν σε δύσκολη θέση, γιατί οι οδηγίες έρχονταν απ' τον αδελφό του, υπουργό Εξωτερικών του νέου καθεστώτος Ντίμη Δημητρίου.

Στο μεταξύ, μία νέα αντιπροσωπεία, με επικεφαλής του Λουκή Παπαφιλίππου, έφτασε από την Κύπρο για να μας αντικαταστήσει στον ΟΗΕ. Το Συμβούλιο Ασφαλείας συνήλθε και αποφάσισε πως θα εξακολουθούσε ν' αναγνωρίζει την κυβέρνηση του Μακαρίου. Η νέα αντιπροσωπεία, που περίμενε κάτω στην είσοδο, υποχρεώθηκε να φύγει από το κτίριο.

Κανονικά, το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν ανακατεύεται στα πραξικοπήματα. Στην περίπτωση όμως της Κύπρου συμπέρανε πως το πραξικόπημα πραγματοποιήθηκε από μια εξωτερική δύναμη, δηλαδή την Ελλάδα, και γι' αυτό αποφασίστηκε να μην αναγνωριστεί το καθεστώς του Σαμψών. Άλλωστε, ο Νίκος Σαμψών ήταν ανάθεμα για τους Τούρκους και για τους Άγγλους. Καθώς η Ελλάδα δεν ήταν μόνο ξένη δύναμη αλλά και μία από τις εγγυήτριες χώρες, και καθώς η Τουρκία ενήργησε με βάση τη Συνθήκη Εγγυήσεως, το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν χαρακτήρισε την τουρκική επέμβαση της 20ής Ιουλίου ως εισβολή.

Δύο μέρες μετά το κίνημα στην Κύπρο συνάντησα στο λόμπι της Γραμματείας του ΟΗΕ τον πρεσβευτή της Ελλάδας Κωνσταντίνο  Παναγιωτάκο, εντελώς τυχαία. Ανταλλάξαμε τους συνηθισμένους χαιρετισμούς. Με ρώτησε με ποια πλευρά ήμουν, με τον Σαμψών ή με τον Μακάριο. Του απάντησα πως ήμουν στο πλευρό της νόμιμης κυβέρνησης της Κύπρου. Το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν είχε ακόμη αποφασίσει ποια κυβέρνηση ν' αναγνωρίσει. Ο πρεσβευτής Παναγιωτάκος σχολίασε: "Να είστε προσεκτικός, το θέμα δεν είναι όπως το νομίζετε". Τον χαιρέτησα και τον προσπέρασα...

 
Όταν ο πρόεδρος Μακάριος έφτασε στη Νέα Υόρκη, ο πρεσβευτής Ρωσσίδης κάλεσε όλο το διπλωματικό σώμα σε γεύμα με τον Πρόεδρο στην πρεσβευτική κατοικία. Ο Μακάριος μας είπε πως μερικοί τον είχαν συμβουλέψει να λάβει μέτρα εναντίον ενός πιθανού πραξικοπήματος, αλλά εκείνος δεν είχε ποτέ πιστέψει πως ένα πραξικόπημα ήταν δυνατό. Δεν μπορούσε να πιστέψει πως η Ελλάδα θα φερόταν τόσο ανεύθυνα, ενώ γνώριζε τις συνέπειες που θα προέρχονταν από την Τουρκία.

Πραγματικά, ο θείος μου μου έγραψε αργότερα πως ήταν ένα από τα πρόσωπα που είχαν προειδοποιήσει και συμβουλέψει τον Πρόεδρο, μαζί με τον δόκτορα Β. Λυσσαρίδη. Για να προλάβει ένα πραξικόπημα, ο θείος μου είχε συμβουλέψει τον Μακάριο, αλλά μάταια, να καταλάβει τα άρματα μάχης του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος. Αυτή ήταν άλλη μια ένδειξη εκείνου που είχε διαγνώσει ο θείος μου, δηλαδή της ισχυρογνωμοσύνης του Μακαρίου και της άρνησής του ν' ακούσει οποιονδήποτε.

Στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας ξαφνιάστηκα ακούγοντας τον αντιπρόσωπο της Ελλάδας, πρεσβευτή Παναγιωτάκο, να λέει πως ο Μακάριος δεν είχε ακούσει την Αθήνα, την πρωτεύουσα. Μιλούσε σαν το ανεξάρτητο κράτος της Κύπρου να ήταν μια περιοχή της Ελλάδας, ή σαν να είχε κιόλας πραγματοποιηθεί η ένωση. Έμμεσα αποδείκνυε πως είχε γίνει ελληνική επέμβαση στην Κύπρο, διευκολύνοντας έτσι την Τουρκία να δικαιολογήσει την ενέργειά της της 20ής Ιουλίου 1974. Η δήλωσή του έγινε στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, πριν από την ομιλία του Μακαρίου.» 

Ο Ρόλος των ΗΠΑ

Ο συγγραφέας καταγράφει στο βιβλίο του τις τοποθετήσεις των εκπροσώπων μεγάλων χωρών στον ΟΗΕ, αμέσως μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου. Και αναφέρεται ειδικότερα στον ρόλο των Αμερικανών.

«Η δήλωση της Κίνας ακολουθήθηκε από εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος είπε ότι "απειλείται η ειρήνη στην Ανατολική Μεσόγειο" και ότι "άκουσε με μεγάλη προσοχή τα λόγια του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου". Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν αναφέρθηκε στον Μακάριο ως πρόεδρο Μακάριο. Απ' ό,τι θυμάμαι, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν το τελευταίο κράτος που ανέφερε πως αναγνωρίζει την κυβέρνηση του Μακαρίου. Ο αντιπρόσωπός τους ισχυρίστηκε πως τα πράγματα δεν ήταν σαφή στην Κύπρο κ.λπ. Είπε επίσης: "Θα ήθελα ακόμη να τονίσω
ένα βασικό σημείο: οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θεωρούν την ένωση Ελλάδας και Κύπρου ως μια παραδεκτή λύση του κυπριακού προβλήματος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να πιστεύουν στο μέλλον μιας ελεύθερης και ανεξάρτητης Κύπρου ως κυρίαρχου έθνους, ικανού να παίρνει τις δικές του αποφάσεις, σε πλήρη ισότητα με τις υπόλοιπες ανεξάρτητες χώρες του κόσμου. Δεν θεωρούμε τη στρατιωτική επέμβαση από οποιονδήποτε και για οποιανδήποτε αιτία ως δικαιολογημένη στην παρούσα κατάσταση".

Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί πως ο Αμερικανός αντιπρόσωπος εξέφρασε αντίθεση στην ένωση. Η στάση αυτή των Αμερικανών θα έπρεπε να ήταν εκ των προτέρων γνωστή στους Έλληνες. Η αναφορά του σ' ένα ανεξάρτητο έθνος και όχι κράτος, πρέπει να ήταν ένα απλό ευχολόγιο. Δεν θα ήταν άσχημη ιδέα να σχηματιστεί ένα κυπριακό έθνος, αλλά οι πραγματικές συνθήκες δεν ευνοούσαν μια τέτοια κατάσταση. Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος είπε επίσης ότι υπήρχαν πολλές κρίσιμες αβεβαιότητες στην κατάσταση εκείνη την εποχή και πως "η απειλή στρατιωτικής
ενέργειες εξακολουθούσε ν' αποτελεί μια κακή προοπτική". Ήταν φανερό πως αναφερόταν στην πιθανότητα μιας τουρκικής στρατιωτικής δράσης, πράγμα που δείχνει πως δεν ήταν η ανακοίνωση του Μακαρίου στο Συμβούλιο που προκάλεσε την Τουρκία ν' αναλάβει δράση, όπως ισχυρίζονταν μερικοί.

Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος αναφέρθηκε επίσης στις συνθήκες και τις συνταγματικές διατάξεις που αφορούσαν στην Κύπρο και τη βίαιη ανατροπή της κυπριακής κυβέρνησης και είπε πως ήταν εντελώς φυσικό ότι πολλά μέλη του ΟΗΕ αναγκάστηκαν να πάρουν γρήγορα θέση σχετικά με τα εξαιρετικά πολύπλοκα θέματα που είχαν δημιουργηθεί. Δεν ήταν βέβαιος, είπε, για τις συνέπειες που θα είχε η αποχώρηση Ελλήνων αξιωματικών της Εθνοφρουράς. Πρόσθεσε πως η κυβέρνησή του ήταν πάντα αντίθετη προς την επέμβαση μιας χώρας στα εσωτερικά ζητήματα μιας άλλης χώρας και "στο βαθμό που θα μπορούσε να είναι η περίπτωση της Κύπρου, επαναλαμβάνω ότι το απευχόμαστε". Βλέπει κανείς πως η έκφραση "θα μπορούσε", την οποία υπογράμμισα, δείχνει αμφιβολία για το αν το πραξικόπημα της Κύπρου έγινε από Έλληνες αξιωματικούς ή αποτελούσε επέμβαση. Αυτό έχει σημασία και εξηγεί για ποιο λόγο πολλά δημοσιεύματα του Τύπου ανέφεραν πως οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν κατά κάποιον τρόπο αναμειχθεί στο πραξικόπημα. Μ' αυτή την
ευκαιρία, θα πρέπει ν' αναφέρω και πάλι πως, στο γεύμα που παρέθεσε ο πρεσβευτής Ρωσσίδης στην κατοικία του, ο πρόεδρος Μακάριος μας είπε πως ήταν σφάλμα του το ότι δέχτηκε τους Έλληνες αξιωματικούς στην Εθνοφρουρά, όποιες κι αν ήταν οι συνέπειες.»

Η αφέλεια του Μακαρίου 

Ο Οζντεμίρ Οζκιούρ, στο βιβλίο του, αναφέρεται πολλές φορές στον Μακάριο,
αλλά και στην κατάσταση που επικράτησε στην Κύπρο αμέσως μετά την τουρκική
εισβολή.

«Εκείνη περίπου την εποχή, έλαβα μία επιστολή από το θείο μου με ημερομηνία 4 Οκτωβρίου 1974. Με πληροφορούσε πως ο αδελφός μου, ο αστυνομικός, είχε αφεθεί ελεύθερος, αλλά ότι οι περισσότεροι κρατούμενοι αστυνομικοί είχαν μεταφερθεί στην τουρκική συνοικία της Λευκωσίας, στον Βορρά. Οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι αστυνομικοί διάλεξαν να πάνε στη Λευκωσία για να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες της τουρκοκυπριακής ηγεσίας, είπε, αλλά δεν πιστεύω πως το θέμα ήταν τόσο απλό. Μπορεί κανείς να βάλει τον εαυτό του στη θέση τους και να δει τι αισθάνεται ένας κρατούμενος που αγωνιά για τη ζωή του. Άλλωστε, αν δεν είχαν πάει στην τουρκική πλευρά και τους έκοβαν τους μισθούς τους, με ποιον τρόπο θα μπορούσαν να ζήσουν;

Ο θείος μου έγραψε επίσης ότι ενώ στον τουρκοκυπριακό τομέα υπήρχε φτώχεια και καταπίεση, στον ελληνοκυπριακό, όπου ο ίδιος ζούσε, υπήρχε η τρομοκρατία των ανδρών της ΕΟΚΑ Β', σαν να είχε μεταφερθεί η χούντα από την Ελλάδα στην Κύπρο. Όλες οι ζωτικές θέσεις, έλεγε, κατέχονταν απ' αυτούς, ακόμη και η αστυνομία. Πρόσθετε πως αυτοί οι αστυνομικοί που είχαν απολυθεί από τον Μακάριο είχαν αποκατασταθεί και πως ο Γλαύκος Κληρίδης είχε αναγνωρίσει τις προαγωγές που τους είχαν κάνει στη διάρκεια των έξι ημερών της κυβέρνησης του Σαμψών. Παραπονιόταν πως δεν μπορούσε κανείς να νιώθει ασφάλεια ζωής ή περιουσίας από μια τέτοια αστυνομική δύναμη.

 Στην ίδια επιστολή, ο θείος μου έγραφε πως, πριν γίνει το πραξικόπημα, είχε προειδοποιήσει τον Μακάριο για ένα πιθανό πραξικόπημα, αλλά ο Μακάριος δεν πίστευε πως μια τέτοια ενέργεια θα μπορούσε να συμβεί, γιατί οι συνέπειές της θα έπρεπε να είναι γνωστές στην ελληνική χούντα. Με άλλα λόγια, ο Μακάριος δεν πίστευε πως η ελληνική χούντα θα τολμούσε να κάνει πραξικόπημα, γιατί θα πρέπει να ήξερε πως η Τουρκία θα επενέβαινε σε περίπτωση ελληνικού πραξικοπήματος. Πάντως, πρόσθετε, ο Μακάριος πίστευε ότι μπορούσε να γίνει απόπειρα δολοφονίας εναντίον του. Ο θείος μου παραπονιόταν πως ο Μακάριος ήταν επίμονος, έκανε αυτό που νόμιζε σωστό και δεν άκουγε κανέναν.»

Η Κυπριακή σημαία στη σελήνη

Ο Οζντεμίρ Οζγκιούρ ως διπλωμάτης Κυπριακής Δημοκρατίας ήταν αυτός που παρέλαβε την  κυπριακή σημαία που η αποστολή του διαστημοπλοίου Απόλλων 14 είχε τοποθετήσει στη Σελήνη το Φεβρουάριο του 1971. Τη σημαία αυτή τη φύλαξε για χρόνια και την  παρέδωσε στις 19 Απριλίου 2000 στον Κύπριο υπουργό Εξωτερικών Γιαννάκη Κασουλίδη.