Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος ή Χρυσοσώτηρος είναι κτισμένη στο κέντρο του κατεχόμενου χωριού Ακανθού της επαρχίας Αμμοχώστου. Άρχισε να  ανοικοδομείται το 1916 και αποπερατώθηκε το 1935. Αρχιτέκτονάς της ήταν ο Θεόδωρος Φωτιάδης. Η εκκλησία εγκαινιάστηκε την Κυριακή, 14 Σεπτεμβρίου 1941 από τον τοποτηρητή του αρχιεπισκοπικού θρόνου Μητροπολίτη Πάφου Λεόντιο. Μετά την τουρκική εισβολή και την κατάληψη της Ακανθούς το 1974 η εκκλησία του Χρυσοσώτηρος αφού βεβηλώθηκε και συλλήθηκε, μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος.

Ο παλαιός ναό του Χρυσοσώτηρος, βρισκόταν δίπλα στη νέα εκκλησία και επιδιορθώθηκε το 1777 από τον αρχιεπίσκοπο Κύπρου Χρύσανθο (1767-1810). Από τον ναό αυτό διατηρήθηκε μόνο η θέση της αγίας τράπεζας, πάνω στην οποία ανοικοδομήθηκε μικρό προσκυνητάρι.

Ο Θεόδωρος Φωτιάδης συνεργάστηκε με τον Μάστρε-Γιακουμή, η συνεργασία των οποίων ήταν κομβικό σημείο για πολλές άλλες εκκλησίες που χτίστηκαν μετέπειτα.

Η ανέγερση του ναού

Οι διαστάσεις του κτιρίου είναι  32 μέτρα μήκος, 21,70 μήκος και 25 μέτρα ύψος. Για την ανέγερση του ναού εργάστηκαν όλοι οι Ακανθιώτες. Συνεργείο μαστόρων πελεκούσαν την πέτρα με τη βοήθεια πολλών εθελοντών.

Η εκκλησία έχει δύο καμπαναριά, ένα νότιο και ένα βόρειο. Ένας μεγάλος γυναικωνίτης με δύο κλιμακοστάσια να οδηγούν σε αυτόν. Τα παράθυρα του θόλου είναι σκαλιστά, ενώ  για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τσιμέντο, για το οποίο ο αρχιτέκτονας εκπαιδεύτηκε στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο Αθήνας.

Το εικονοστάσιο

Το εικονοστάσιο του παλαιού ναού (19ος αι.) κατασκευάστηκε από τέσσερις ξυλογλύπτες (ταλιαδώρους) τον Γιαννακό, Δημήτριο, Λαζαρή και Χατζηκωστή από τα Ταταύλα της Κωνσταντινούπολης, τους οποίους έφερε στην Κύπρο ο Χατζησάββας, ανεψιός του Αρχιεπισκόπου Κύπρου (1810-1821) Κυπριανού κατά την επίσκεψή του στον Πανάγιο Τάφο, όπου εργάζονταν «κατασκευάζοντες το εικονοστάσιο του Παναγίου Τάφου». Οι ξυλογλύπτες αυτοί κατασκεύσαν και τα εικονοστάσια του ναού της Παναγίας Χρυσελεούσας στον Στρόβολο και του καθολικού της Μονής Μαχαιρά. Τα εικονοστάσια της Ακανθούς και του Μαχαιρά καταστράφηκαν από πυρκαγιά.

Το εικονοστάσιο του νέου ναού του Χρυσοσώτηρος ήταν έργο του περίφημου ξυλογλύπτη Χρύσανθου Ταλιαδώρου. Η ανάθεση της κατασκευής του έγινε κατόπιν αποφάσεως της Ιεράς Συνόδου. Η συνοδευτική επιγραφή αναφέρει «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΝ ΣΧΕΔΙΟΝ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΟΥ ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙΟΥ ΔΙΑ ΤΟΝ ΙΕΡΟΝ ΝΑΟΝ ΣΩΤΗΡΟΣ ΑΚΑΝΘΟΥΣ ΕΚΠΟΝΗΘΕΝ ΥΠΟ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ Κ. ΤΑΛΙΑΔΩΡΟΥ ΤΗΝ 30.8.1967». Στο εργαστήριο του Ταλιαδώρου στην Παλουριώτισσα υπάρχει ακόμη το ξυλόγλυπτο δείγμα, το οποίο είχε προσκομίσει για έγκριση στην Ιερά Σύνοδο.

Στο εικονοστάσιο υπήρχαν θέσεις για 16 δεσποτικές εικόνες και 78 εικόνες επιστυλίου. Επιπλέον το εικονοστάσιο περιλάμβανε τρία βημόθυρα και επιστεφόταν από τον Εσταυρωμένο και τα Λυπητερά.

Παρόλο που οι εικόνες παραγγέλθηκαν στον ζωγράφο Σολωμό Φραγκουλίδη, στο εικονοστάσιο είχαν τοποθετηθεί εικόνες από τον παλιό ναό που ανήκαν σε άλλους ζωγράφους, όπως οι εικόνες του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, των Τριών Ιεραρχών και των αγίων Νικολάου και Σπυρίδωνος του 19ου αιώνα και μιά εικόνα του Αγίου Γεωργίου της δεκαετίας του 1960.

Η εικόνα του Χρυσοσώτηρος

Στις 6 Αυγούστου, ημέρα της Μεταμορφώσεως που πανηγύριζε η εκκλησία, συνέρρεαν πλήθη πιστών από ολοκληρη την Κύπρο για να προσκυνήσουν τον Χρυσοσώτηρο και να του αφιερώσουν τα τάματά τους, όπως το κέρινο ομοίωμα κοριτσιού, το οποίο σώθηκε στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου στη Λευκωσία.

Σημαντική ήταν η  θαυματουργή εικόνα του Χρυσοσώτηρος στην εκκλησία, η οποία θεράπευε όλες τις ασθένειες. Ο κόσμος πίστευε ότι τα παιδιά που αρρώσταιναν μετά τη γέννησή τους, μπορούσαν να αποφύγουν τον θάνατο βαπτιζόμενα στην εκκλησία του Σωτήρος και παίρνοντας το όνομα Σωτήρης.

Η εικόνα είχε φωτογραφιστεί πριν από την τουρκική εισβολή και με βάση αυτή την φωτογραφία έγιναν τα μεταγενέστερα αντίγραφά της. Η τύχη της αγνοείται μέχρι σήμερα.

Πηγές:

1. Μεταμόρφωση Σωτήρος: Η εκκλησία και η εικόνα του Χρυσοσώτηρος Ακανθούς, 
2. Δρ Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου, Βυζαντινoλόγος, Υπεύθυνος Βυζαντινών Και Μεταβυζαντινών Μνημείων Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου
3. ΑΚΑΝΘΟΥ - ΠΡΑΚΤΙΚΑ Δ' ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ - Εκκλησία Χρυσοσώτηρα (Ελένη ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ),   Μάρτιος 2008