Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού Αγώνα 1955-59 προέκυψε διαφωνία μεταξύ ΑΚΕΛ και της Εθναρχίας. Το ΑΚΕΛ παρότι τάχθηκε υπέρ της Ένωσης και στήριξε το Ενωτικό Δημόψηφισμα το 1950 διαφώνησε με την ένοπλη εξέγερση, με αποτέλεσμα να εκδόσει σχετικές ανακοινώσεις έχοντας στο επίκεντρο της κριτικής του κυρίως το στρατηγό Γρίβα λόγω του πρότερου βίου ως επικεφαλής της ομάδας Χ στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του Ελληνοιταλικού Πολέμου, της Αντίστασης και του Εμφυλίου Πολέμου. Πολλά επώνυμα στελέχη του ΑΚΕΛ με κάθε τρόπο σχολίαζαν και επέκριναν συγκεκριμένες ενέργειες της ΕΟΚΑ με αποτέλεσμα ο Διγένης αλλά και άλλοι ομαδάρχες της ΕΟΚΑ να διατάξουν σε αρκετές περιπτώσεις τις εκτελέσεις  τους.

Βλέπε Λήμμα

Αριστερά και ΕΟΚΑ

Ιστορικά ομιλούντες το Κομουνιστικό Κόμμα Κύπρου, από την εποχή της ίδρυσης του την δεκαετία του 1920 ήταν αδιάφορο προς τον αγώνα της Ενώσεως, καθώς επιθυμούσε την ανατροπή του καπιταλισμού. Αργότερα, στο 6ο Συνέδριο (1949) και αφού προηγήθηκε η συνάντηση με τον αρχηγό του Κομουνιστικού Κόμματος Ελλάδος Νίκο Ζαχαριάδη,  αποφάσισε να επιδιώξει την ένωση με ειρηνικούς και μαζικούς αγώνες. Επέλεξε να κρατήσει ουδετερότητα στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Οι Τουρκοκύπριοι ήταν εξαρχής αντίθετοι με την προοπτική της Ενώσης. Οι διωγμοί των μουσουλμανικών πληθυσμών από περιοχές της πρώην οθωμανικής αυτοκρατορίας, τους οδήγησε να φοβούνται το ενδεχόμενο της Ένωσης και προτίμησαν να συμμαχήσουν με τις βρετανικές δυνάμεις. Αργότερα, επιδίωξαν την πολιτική του Κοινοτικού Διαχωρισμού (Βλέπε Τακσίμ) 

Παράνομο ΑΚΕΛ

Το ΑΚΕΛ λίγο μετά την έναρξη του Αγώνα της ΕΟΚΑ την 1η Απριλίου 1955 είχε κηρυχθεί παράνομο από τις αποικιακές αρχές.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 14ης Δεκεμβρίου 1955, η αστυνομία έκανε επιδρομή στα σπίτια μελών του ΑΚΕΛ. Συνελήφθησαν περίπου 135 άτομα και οδηγήθηκαν στις φυλακές. Για τέσσερα χρόνια το ΑΚΕΛ ήταν παράνομο. Την επόμενη μέρα, ο κυβερνήτης της Κύπρου Χάρτινγκ, εκδίδει διάταγμα εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους έθεσε εκτός νόμου το ΑΚΕΛ, την Ένωση Αγροτών Κύπρου (ΕΑΚ), την Παγκύπρια Οργάνωση Δημοκρατικών Γυναικών (ΠΟΔΓ) και την Ανορθωτική Οργάνωση Νεολαίας (ΑΟΝ). Απαγορεύτηκε, επίσης, η έκδοση και κυκλοφορία των εφημερίδων «Νέος Δημοκράτης», «Ανεξάρτητος», «Εμπρός», «Ινκιλαπψί», καθώς και του «Θεωρητικού Δημοκράτη», μηνιαίου περιοδικού του ΑΚΕΛ. Σύμφωνα με το διάταγμα του Κυβερνήτη Χάρτιγκ: 
«Το ΑΚΕΛ, Κομμουνιστικό Κόμμα της Κύπρου, κηρύχθηκε χθες με διάταγμα της Αυτού Εξοχώτης του Κυβερνήτη, παράνομος σύνδεσμος με βάση το άρθρο 60 του Ποινικού κώδικα. […] Κατά τη διάρκεια της νύκτας, αριθμός κομμουνιστών συνελήφθησαν με βάση το άρθρο των κανονισμών έκτακτης ανάγκης. Η τρομοκρατία και η βία έκαναν αναγκαία την κήρυξη κατάστασης επειγούσης ανάγκης. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να αφήσει ελευθερία δράσης σε μια οργάνωση που οι πραγματικοί σκοποί της είναι να παρατείνει τη δυσαρέσκεια και τις ταραχές στην Κύπρο»....

Οι εκτελέσεις

Η ΕΟΚΑ κατά τη διάρκεια του Αγώνα προχώρησε σε μια σειρά εκτελέσεων Αριστερών Στελεχών με επικεντρο τα έτη 1956 και 1958 κατηγορώντας τους ως πράκτορες των Βρετανών. Σε κάποιες από αυτές τις εκτελέσεις επέμεινε μέχρι τέλους ότι ήταν δικαιολογημένες υπό συνθήκες ενός ένοπλου αγώνα, κάποιες άλλες υποστηρίζεται ότι προήλθαν από κακή πληροφόρηση ενώ υπάρχουν και εκτελέσεις τις οποίες η ΕΟΚΑ δεν αποδέχεται και αποδίδει σε προσωπικές διαφορές.

Πώς απαντά η  ΕΟΚΑ για τις Εκτελέσεις; Βλέπε φυλάδιο:  Αγωνιστής 1953-1959 

Το θέμα των εκτελεσθέντων από την ΕΟΚΑ εγερθηκε σε αρκετές περιπτώσεις από το ΑΚΕΛ, επί προεδρίας μάλιστα Δημήτρη Χριστόφια δόθηκε στη δημοσιότητα ένας κατάλογος από 23 άτομα τα οποία αποχαρακτηρίστηκαν ως προδότες. Διεξήχθη μάλιστα και έντονος δημόσιος διάλογος με τους Συνδέσμους Αγωνιστών ΕΟΚΑ.

Για το θέμα των εκτελέσεων ο συγγραφέας και θεωρητικός της ΕΟΚΑ Σπύρος Παπαγεωργίου αναφέρεται σε εκτελέσεις πρακτόρων των Άγγλων, και σημειώνει: «Δυστυχώς όμως, εξ ελαφρότητος ή κακώς νοουμένου ζήλου, εσημειώθησαν απαράδεκτοι ακρότητες, όπως η εκτέλεσις ιεροψάλτου κατά την ώρα της θείας λειτουργίας εις Κυθραίαν, ή ο φόνος ανθρώπων οι οποίοι ουδέποτε έβλαψαν τον Αγώνα». 

Τον Οκτώβριο του 1956 και το  Μάιο του 1958 υπήρξαν μια σειρά από δολοφονίες Αριστερών:

1.  Χαράλαμπος Ιωσήφ Κάττου, Λύση  20 Οκτωβρίου 1956
2. Παναγιώτης Στυλιανού Αφάνεια, 1956 
3. Μιχαήλ Παναγή Σιαηλος, Ασσια, 1956
4. Δημητράκης Χρυσάνθου Βιολάντης, Λευκωσία 1956
5. Στέλιος Κυριάκου Ζαχαρία, Αγία Μαρίνα, 1956
6. Ανδρέας Μιχαηλίδης, Κάτω Πύργος, 1956
7. Θεοφάνης Παντελή, Λευκωσία
8. Μιχάηλ Παπαιακώβου, Φλαμούδι 1956    
9. Κυριάκος Πατατάς, Πηγή Αμμοχώστου στις 6 Μάιου  1958
10. Σάββας Μένοικος, Γούφες Αμμοχώστου στις 23 Μαίου 1958
11. Δημήτρης Μάτσουκος Γύψου Αμμοχώστου στις 23 Μάιου 1958
12. Ανδρέας Σακκάς, Πέρα Ορεινής Λευκωσία στις 25 Μάιου  1958
13. Παναγιώτης Στυλιανού, Αχερίτου Αμμοχώστου στις 29 Μάιου 1958

Αυτοκριτική

Μετά την Ανεξαρτησία το ΑΚΕΛ προέβη σε αυτοκριτική αναθεωρώντας κάποιες από τις αρχικές του τοποθετήσεις το 1955 σε σχέση με τομν Αγώνα της ΕΟΚΑ. Ουδέποτε ωστόσο εγκατέλεψε τη θέση ότι ο ένοπλος αγώνας ήταν λανθασμένη τακτική. 

Παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα στη συνέχεια:

«Για τη θέση του κόμματος έναντι στην ΕΟΚΑ». Εκεί, η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΑΚΕΛ θεωρεί ότι οι κυπριακές συνθήκες και ο συσχετισμός των δυνάμεων «επιβεβαιώνουν ακόμα μια φορά την ορθότητα της θέσης του κόμματος έναντι του ένοπλου αγώνα της δεξιάς» και επαναλαμβάνει «την απόλυτη διαφωνία προς την τακτική της ΕΟΚΑ». Ταυτόχρονα, καταγράφει ότι «στη στάση μας έναντι στην ΕΟΚΑ διαπράξαμε μια σειρά λάθη, μερικά από τα οποία αρκετά σοβαρά». Μάλιστα, η ευθύνη για «τα σοβαρά σεχταριστικά λάθη» αποδίδεται στην «κεντρική ηγεσία του κόμματος και ιδιαίτερα στον κεντρικό καθοδηγητικό πυρήνα»… Και συνεχίζει η Απόφαση:

(…) Πού οφείλετο η διάπραξη αυτών των σοβαρών σεχταριστικών λαθών της κεντρικής καθοδήγησης στη στάση μας έναντι της ΕΟΚΑ; Αυτά τα λάθη βασικά οφείλονται στον δογματισμό με τον οποίο βλέπαμε την Εθναρχία, τη Δεξιά και γενικά την κυπριακή αστική τάξη και τον ρόλο τους στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα. Ξεκινώντας από τη θέση του Στάλιν ότι «η αστική τάξη πέταξε στο βούρκο την σημαία της εθνικής ανεξαρτησίας» εφαρμόσαμε δογματικά αυτή τη θέση στην εκτίμησή μας απέναντι στην κυπριακή αστική τάξη, τη Δεξιά, και την Εθναρχία, που τους βλέπαμε όλους όργανα, «πλασιέ» των Αμερικάνων ιμπεριαλιστών, έτοιμους να προδώσουν την εθνική μας υπόθεση κάμνοντας απαράδεκτους συμβιβασμούς με τους Βρετανούς αποικιστές. (…) Με βάση τη λανθασμένη και δογματική αυτή θέση για την κυπριακή αστική τάξη και την ηγεσία της και τον ρόλο της στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα που τον χαρακτηρίζαμε «ξενόδουλο», «ανθενωτικό» διαπαιδαγωγήσαμε το κομματικό σύνολο. Και έτσι όταν βρεθήκαμε μπροστά στο καινούργιο αυτό φαινόμενο του ένοπλου αγώνα της δεξιάς δεν μπορέσαμε να εχτιμήσουμε ψύχραιμα και αντικειμενικά αυτό το φαινόμενο".

Η ΕΟΚΑ 

Σύμφωνα με το Σύνδεσμο Αγωνιστών ΕΟΚΑ σε ειδική έκδοση το 2013  "η ηγεσία του Α.Κ.Ε.Λ συμπεριφέρθηκε κατά τρόπο ανορθόδοξο, προκλητικό και εν πολλοίς αντεθνικό, πράγμα που δυστυχώς συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Δε θα αναλύσουμε τη στάση του εναντίον της Ε.Ο.Κ.Α, ούτε θα αναφέρουμε τα όσα υβριστικά και προδοτικά είπαν και έπραξαν τότε, ούτε θα αναφερθούμε στη στάση, τη συμπεριφορά και τις ενέργειες των Ομάδων Επαγρύπνησης του Α.Κ.Ε.Λ κατά την περίοδο 1955-59. Το θέμα μας είναι η απαράδεκτη, η ανιστόρητη και η αντεθνική στάση τους στο θέμα των συνεργατών των Άγγλων που πρόδωσαν τον Αγώνα μας και με διάφορους τρόπους βοήθησαν τους Άγγλους αποικιοκράτες στην προσπάθειά τους να καταπνίξουν το κίνημα και να διαλύσουν την Ε.Ο.Κ.Α. Σε όλα τα επαναστατικά κινήματα, από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, το φαινόμενο προδοσία και προδότες επαναλαμβάνεται. Ακολουθώντας τους γραπτούς και τους άγραφους νόμους που απορρέουν από το δίκαιο της επανάστασης, η Ε.Ο.Κ.Α εφάρμοσε το αναφαίρετο δικαίωμα της τιμωρίας. Δυστυχώς στο κεφάλαιο αυτό η ηγεσία του Α.Κ.Ε.Λ αντέδρασε κατά τρόπο αντιδεοντολογικό. Προσπάθησε να του προσδώσει άλλες διαστάσεις και να το παρουσιάσει ως θέμα κομματικό και ότι οι εκτελεσθέντες ως προδότες που ήσαν μέλη της αριστεράς, εκτελέστηκαν για τα πολιτικά τους φρονήματα, λες και οι οπαδοί της Αριστεράς είναι όλοι Άγιοι".

Πηγές:

1. www.polignosi.com

2. Σύνδεσμος Αγωνιστών ΕΟΚΑ- Φυλλάδιο Αγωνιστής

3. Μακάριος Δρουσιώτης: Ολοι οι Ελληνοκύπριοι που εκτέλεσε η ΕΟΚΑ

4. Διάλογος: Με ιδεολογικό υπόβαθρο οι δολοφονίες αριστερών