Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

'Ελληνας ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας, από τις σπουδαιότερες πνευματικές φυσιογνωμίες του νέου Ελληνισμού. Είχε ιδιαίτερες σχέσεις με την Κύπρο και αρκετούς από τους λογοτέχνες της. Στην Κύπρο μάλιστα καθιερώθηκαν σε διάφορα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης της Πάφου οι "Παλαμικές Εορτές". Ιδιαίτερη ήταν η σχέση του Κωστή Παλαμά με τον λεμεσιανό διανοούμενο και πολιτικό παράγοντα Νικόλαο Κλεάνθους Λανίτη.

 

Ο ποιητής αποτέλεσε κεντρική μορφή της λογοτεχνικής «γενιάς του 1880» και της αποκαλούμενης «Νέας Αθηναϊκής Σχολής», η οποία συσπείρωνε νέους ποιητές που αντιδρούσαν στις υπερβολές του αθηναϊκού ρομαντισμού και ενδιαφέρονταν για την καθιέρωση της δημοτικής στον ποιητικό λόγο. Στο ποιητικό του έργο, που ξεπερνά τις είκοσι συλλογές, κυριαρχεί η Ελλάδα ως ιδανικό και αντικείμενο αγάπης, η πορεία του ελληνικού έθνους μέσα στους αιώνες, η προσπάθεια δημιουργικής αφομοίωσης του αρχαιοελληνικού πνεύματος και της λαϊκής παράδοσης και το πνεύμα της οικουμενικότητας του ελληνικού πολιτισμού. 

 

Ο Κωστής Παλαμάς γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Ιανουαρίου  του 1859 και καταγόταν από παλαιά μεσολογγίτικη οικογένεια, που είχε να επιδείξει εθνικούς αγωνιστές και πνευματικούς δημιουργούς. Σε ηλικία επτά ετών έμεινε ορφανός από πατέρα και μητέρα και πήγε να ζήσει στο Μεσολόγγι με τον θείο του Δημήτριο Παλαμά. Στο Μεσολόγγι, που τόσο αγάπησε και τραγούδησε νοσταλγικά, έζησε έως το 1875, οπότε έφυγε για την Αθήνα και γράφτηκε στη Νομική Σχολή. Δεν άργησε να καταλάβει, πως η πραγματική του κλίση ήταν η ποίηση και εγκαταλείποντας τις σπουδές του αφοσιώθηκε ολόψυχα στην τέχνη του λόγου και ιδιαίτερα του ποιητικού. Άλλωστε, από τα εννιά του χρόνια έγραφε στίχους και διάβαζε Έλληνες και ξένους ποιητές.

 

Το 1879 άρχισε να δημοσιογραφεί στις εφημερίδες και τα περιοδικά του καιρού του και το 1886 τύπωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Τραγούδια της Πατρίδος μου. Στο βιβλίο αυτό, όπως και στα άλλα δύο που ακολούθησαν, Ο Ύμνος στην Αθηνά (1889) και Τα μάτια της ψυχής (1992), ο Παλαμάς φανερώνει τις πρώτες νεανικές του προσπάθειες, προικισμένος με πλούσια ευγένεια και ευαισθησία. Μαζί με τον Δροσίνη, τον Πολέμη και άλλους ποιητές της Νέας Σχολής, χρησιμοποιεί τη δημοτική γλώσσα, σε αντίθεση με τους ρομαντικούς καθαρευουσιάνους ποιητές, Σούτσο, Βασιλειάδη, Παράσχο και άλλους.

 

Στις 27 Δεκεμβρίου  του 1887 παντρεύτηκε τη Μαρία Βάλβη, γόνο πολιτικής οικογένειας του Μεσολογγίου, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά, τον Λέανδρο (1891-1958), τη Ναυσικά και τον Άλκη. Στις 15 Οκτωβρίου  1897, ο Παλαμάς διορίστηκε γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Έδωσε πολύ σημαντικό έργο που περιλαμβάνει 21 ποιητικές συλλογές («Ίαμβοι και ανάπαιστοι», «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου», «Περάσματα και χαιρετισμοί»), 18 κριτικές μελέτες, 2 διηγήματα, ένα θεατρικό έργο («Η τρισεύγενη»), και αρκετές μεταφράσεις.

 

Το 1933 τιμήθηκε με το γερμανικό λογοτεχνικό βραβείο Goethe και το Οικονόμειο βραβείο της Ελληνικής Κοινότητας Τεργέστης και το 1936 στα πενηντάχρονα της δημιουργίας του ο βασιλιάς Γεώργιος του απένειμε το Παράσημο του Φοίνικος. Πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου του 1943. Η κηδεία του στο πρώτο νεκροταφείο έμεινε στην ιστορία ως ένα είδος αντικατοχικής διαδήλωσης.

 

Παλαμάς και Κύπρος

Στην Κύπρο είχε αφιερώσει το ποίημα «Κύπρος», ενώ το «Η Κύπρος πάλι» δημοσιεύτηκε στην «Εστία» των Αθηνών στις 29 Οκτωβρίου 1931, οκτώ μόλις ημέρες μετά την εξέγερση των Οκτωβριανών. Το χειρόγραφο σημείωμα με το ποίημα «Κύπρος» είχε δωρηθεί στη δημοτική βιβλιοθήκη Πάφου από τον Ν. Κλ. Λανίτη στον τότε δήμαρχο Πάφου, Χριστόδουλο Γαλατόπουλο. Από  τον Δεκέμβριο του 2014 το χειρόγραφο ελλείπει. Το ποίημα «Κύπρος» περιλαμβάνεται στη συλλογή «Η πολιτεία και η μοναξιά» που εκδόθηκε το 1912, η πρώτη του όμως δημοσίευση έγινε στην Εφημερίδα των Κυριών τον Απρίλιο του 1901.

 

Ο Παλαμάς ως λάτρης του Κλασικού αθλητισμού έγραψε και ένα ποίημα αφιερωμένο στις κόρες του φίλου Νικόλαου Κλεάνθους Λανίτη Δομνίτσα και Ισμήνη οι οποίες υπήρξαν πρωταθλήτριες στίβου στην Ελλάδα.

 

Συγκεκριμένα το 1934 ο Νικόλαος Λανίτης επισκέφθηκε τον ποιητή Κωστή Παλαμά στο σπίτι του μαζί με τις τις κόρες του, Δομνίτσα και Ισμήνη. Ο ποιητής τότε έγραψε ένα ποίημα στο λεύκωμα της Δομνίτσας

 

«Ένα είναι το τραγούδι μου για σας,  Δομνίτσα, Ισμήνη,

Μία ρίμα για τη χάρη σας γίνεται περιβόλι

 Χαρά στα νιάτα σας, ανθοί φυτρώνουν μυροβόλοι

Της Κύπρος τα τριαντάφυλλα, της Αττικής οι κρίνοι»....

 

Ο υφυπουργός του Προέδρου Μακαρίου, Πάτροκλος Σταύρου μελέτησε το έργο του Κωστή Παλαμά και προσπάθησε να αναδείξει τη σχέση του μεγάλου αυτού ποιητή με την Κύπρο σε ένα βιβλίο που έγραψε με τίτλο "Ο Κωστής Παλαμάς και η Κύπρος".

 

Όπως αναφέρει στον πρόλογο του βιβλίου του ο Πάτροκλος Σταύρου:

 

«Ο Κωστής Παλαμάς περισσότερον από όλους τους σύγχρονους του ποιητές και πεζογράφους έγραψε για την Κύπρο. Συνεκινήθη βαθύτατα από τους εθνικούς καϋμούς του αλύτρωτου νησιού και του αφιέρωσε – σαν προσφορά αγάπης και εμψυχώσεως – τραγούδια και πεζά του κείμενα. Απετέλεσε για τον Παλαμάν η Κύπρος πηγήν εμπνεύσεως και βωμόν αφιερώσεως.

 

Αλλά και η Κύπρος εηεδήλωσε πάντοτε τα αισθήματα τιμής και θαυμασμού της προς τον μέγαν ποιητήν, ο οποίος εδόνησε την ψυχήν του Έθνους επί πενήντα ολόκληρα χρόνια. Στους ρυθμούς του λόγου του έβλεπεν αναζωογονούμενα τα εθνικά ιδανικά της και ησθάνετο την δικαίωσιν των οραματισμών της.

 

Το βιβλίον τούτο παρουσιάζει αυτόν τον δεσμόν αγάπης του Παλαμά προς την Κύπρον, δεσμόν αμοιβαίον». 

 

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη:

 

A’ ΜΕΛΕΤΗ:

Ο Παλαμάς και η Κύπρος (μια μελέτη των αναφορών του Παλαμά στην Κύπρο και σε Κύπριους).

 

Β’ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ:

Έξι γράμματα προς την Μαρίαν Ελευθερίου – Τέσσερα γράμματα προς τον Σίμον Μενάρδον.

 

Γ’ ΚΕΙΜΕΝΑ:

ΠΟΙΗΜΑΤΑ: Τα Τραγούδια μου – Δεν είναι μονάχα τα’ αηδόνια… -- Στη γραμμένη ακρογιαλιά – Παθητικός ύμνος – Όλες τις αγάπες – Όλα τ’ αηδόνια – Στο Σίμο Μενάρδο – Στον ποιητή Γλαύκο Αλιθέρση – Τραγούδι 72 από τις «Εκατό Φωνές».

 

ΓΡΑΜΜΑΤΑ: Ο Παλαμάς προς την Εκκλησίαν Κύπρου (1936) – Ο Κ. Παλαμάς προς την Κυπριακήν Νεολαίαν (1932) – Δύο γράμματα προς τον Μ. Δ. Φραγκούδην (1908 και 1910) – Πέντε γράμματα προς τον Γλάυκον Αλιθέρσην (1920 (2), 1922, 1931 και 1935) – Γράμμα προς τον Πάνο Χ. Παπαδόπουλο (1923) – Γράμμα προς την Μαρίαν Ελευθερίου (1924) – Γράμμα προς τον Γεώργιο Μαρκίδη (1929) – Γράμμα προς τον Μελή Νικολαΐδη (1934).

 

ΑΡΘΡΑ – ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΜΑΤΑ – ΜΕΛΕΤΕΣ:

Προκήρυξις της Κεντρικής επί του Κυπριακού Επιτροπής – Δυό λόγια για την Κύπρο – Το κρασί της Κύπρου – Κύπρος – Πρόλογος στον Β’ τόμον της συλλογής «Τζυπριώτικα Τραούδκια» του Δ. Θ. Λιπέρτη – Ο «Στέφανος» από τους αρχαίους – Ο Παλαμάς περί των νέων ποιητών --  Πατριδολατρεία – Σημείωμα στο Περιθώριο. 78 --  Η βυζαντινή κληρονομιά εις την νέαν Ελληνικήν ποίησιν – Βιζυηνός και Κρυστάλλης – Το γλωσσικό στη Σορβόννη – Τα πρώτα διηγήματα του Καρκαβίτσα – Θέματα – Ο Ροΐδης εις τον «Παρνασσόν» -- Η διάλεξις του κ. Μενάρδου – Εξ αφορμής ενός λόγου – Ο λόγος – Μια ιστορία Α’-Β’ – Από το προσκύνημα του Βαλαωρίτη.

 

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ – ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ:

Γύρω από τον μεγάλο μας «ποιητή - φιλόσοφο» (Π. Χ. Παπαδόπουλου) – Με τον ποιητή κ. Κωστή Παλαμά (Α. Περνάρη) – Μισή ώρα με τον Κωστή Παλαμά (Τ. Μ. Φραγκούδη) – Μια επίσκεψη στου ποιητή  (Τ. Μ. Φραγκούδη) – Γράμμα του Δ. Θ. Λιπέρτη προς τον Γ. Α. Μαρκίδη.

 

 

Το ποίημα η Κύπρος

Καλώς μας ήρθατε, παιδιά! Στην Κύπρο την αέρινη,
Στη Μακαρία γη,
Στάζει το μέλι διαλεχτό σαν πρώτα; Ακόμα γίνεται
Τ' ολόγλυκο κρασί;

 

Η χαρουπιά η ολόχλωρη λέει τα παληά και τ' άξια
Της αργυρής εληάς;
Και τ' αηδόνι τραγουδεί στην ευωδιά του λάδανου
Τα πάθη της καρδιάς;

Κ' οι ακρογιαλιές λαχταριστές, τ' αραξοβόλια ολόβαθα
Και τ' ακροτόπια ορθά,
Το καρτερούνε της θεάς το υπέρκαλο ξαγνάντεμα
Και δεύτερη φορά;

Καλώς μας ήρθατε παιδιά! Στην Κύπρο την πολύχαλκη,
Στην καρποφόρα γη,
Ακόμη η Μοίρα της οργής, η Μοίρα όλων των ώμορφων,
Ξεσπάει και καταλεί;

Λυσσάει με την αναβροχιά, με την ακρίδα μαίνεται,
Χτυπάει με τη σκλαβιά;
Στ' ωραίο πολύπαθο κορμί η αγνή ψυχή δεν έσβυσε;
Πέστε το, εσείς παιδιά!

Καλώς μας ήρθατε παιδιά, και φέρτε, κελαϊδίστε μας
Το ευγενικό νησί.
Μεσ' στη βαθειά της αγκαλιά μητέρα η άσπρη θάλασσα
Να κρύψει εσέ ζητεί.

Του κάκου στεριές πέλαγα, λαοί τρυγύρω σου ήμεροι
Και βάρβαροι λαοί
Σε είδανε, σε ωρέχτηκαν, και κατά σένα χύθηκαν
Ασία και Αφρική.

Ρωμαίους και Σαρακηνούς, Τούρκους και Φράγκους γνώρισες!
Ω, Ροδαφνούσα εσύ,
Από τη Δύσι ο βασιληάς κι' ο Ρήγας σ' ερωτεύτηκαν
Απ' την Ανατολή.

Κι' απ' τον καιρό που σε ηύρανε θαλασσομάχοι Φοίνικες,
Ως τώρα που σοφά
Πατάει σ' εσένα ο Βρεταννός, πολλούς αφέντες άλλαξες.
Δεν άλλαξες καρδιά.

Κ' είνε η καρδιά σου εσέ πιστή, και δένεις με γητέματα,
Και πήραν από σε
Μια ρίζα τα διαβατικά, και μοίρανε τ' αλλότρια
Δική σου χάρη, ω ναι!

Και την Αστάρτη ξέγραψεν η θεία Ποθοκρατόρισσα
Που γέννησαν οι αφροί,
Κι' από της Τύρου το Μελκάρθ, και με τα σπλάγχνα σου έπλασες
Τον Έλληνα Ηρακλή

Κι' αφού πετάξαν οι θεοί, και της Παφίας απόμεινε
Συντρίμματα ο βωμός,
Η Ροδαφνούσα σου έφτασε, και γίνηκε τραγούδι σου,
Και σ' άναψε, καϋμός.

Και του Ηρακλή το ρόπαλον επήρε και κυνήγυσε
Τον ξένο, εκδικητής.
Κ' εσέ λημέρι του έκαμε, το κάλεσμα προσμένοντας
Το μέγα, ο Διγενής.

Κ' εσύ κρυφοζωντάνεψες, ωραίο νησί, και φύλαξες,
Κ' εσύ τα προσκυνάς,
Της Ρωμηοσύνης τα είδωλα. Της Ωμορφιάς το είδωλο
Και της Παλληκαριάς.

Από τα κέδρα του Όλυμπου σκαλίστε γοργοκάραβα,
Ω Ακρίτα! Ω Ροδαφνού!
Ή κάμετε καράβια σας τα ολάνθιστα κ' ολόδροσα
Φτερούγια του Απριλιού!

Και των Ελλάδων τα νεκρά ακρογιάλια γύρα φέρτε τα,
Ξυπνήστε ένα βορειά,
Απλώστε ένα τρικύμισμα, κι' αστράφτε εμπρός και μέσα μας
Τα ωραία, τα δυνατά.

Καλώς μας ήρθατε παιδιά! Σ' εσένα Κύπρο αέρινη,
Ω Μακαρία γη,
Πήγεν ο μέγας Έρωτας και χτύπησε, κι' ανάβρησε
Θαυματουργή πηγή.

Στοιχειό ωργισμένο την πηγή βαθειά την καταχώνιασε.
Ω χέρι ονειρευτό
Που πάντα σε προσμένουμε, ξεσκέπασε, και φέρε μας
Το αθάνατο νερό!

Καλώς μας ήρθατε, παιδιά! Στην Κύπρο την αέρινη,
Στη Μακαρία γη.
Στ' ωραίο πολύπαθο κορμί η αγνή ψυχή δεν έσβυσε.
Και ζη, και ζη, και ζη!

 

 

Πηγές:

• Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
• Σαν Σήμερα: Κωστής Παλαμάς
• Παντελής Βουτουρής: Τα Οκτωβριανά και ο Κωστής Παλαμάς