Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Από τις μεγαλύτερες ναυμαχίες όλων εποχών, τόσο για τον αριθμό των σκαφών που ενεπλάκησαν, όσο και για την τακτική που εφαρμόστηκε. Πραγματοποιήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 1571 στην ευρύτερη περιοχή της Ναυπάκτου (τότε Λέπαντο), με αντιπάλους τα χριστιανικά κράτη της Δύσης και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έληξε την ίδια μέρα, με θριαμβευτική επικράτηση των Δυτικών.

Η κυριαρχία των Οθωμανών στη Μεσόγειο μετά και την κατάκτηση της Κύπρου (1571) ύστερα από την εντεκάμηνη πολιορκία της Αμμοχώστου, τροφοδότησε τις επεκτατικές τους διαθέσεις προς δυσμάς. Τα χριστιανικά κράτη αφυπνίστηκαν από τις φρικαλεότητες του Λαλά Μουσταφά στην Κύπρο, παραμέρισαν για λίγο τις διαφορές τους και με πρωτοβουλία του Πάπα Πίου Ε' συγκρότησαν στις 25 Μαίου 1571 τον «Ιερό Αντιτουρκικό Συνασπισμό (Sacra Liga Antiturca). Τον αποτελούσαν οι ενωμένοι  στόλοι της Ισπανίας της Βενετίας της Γένουας, των Ιπποτών της Μάλτας, του δουκάτου της Σαβοΐας, του δουκάτου του Ουρμπίνο, του μεγάλου δουκάτου της Τοσκάνης.

Η ναυμαχία

H ναυτική δύναμη, με επικεφαλής τον νεαρό ισπανό πρίγκηπα Δον Χουάν της Αυστρίας, συγκεντρώθηκε στη Μεσίνα της Σικελίας και με τις ευλογίες του Πάπα απέπλευσε στις  16 Σεπτεμβρίου 1571. Δέκα μέρες αργότερα, ο στόλος έφθασαν στην Κεφαλλονιά, όπου πραγματοποίησε τις τελευταίες του προετοιμασίες, ενόψει της αναμέτρησής του με τον Οθωμανικό, που ναυλοχούσε στη Ναύπακτο.

Ο συμμαχικός στόλος αριθμούσε 210 γαλέρες, 30 φρεγάτες, 24 μεταφορικά πλοία και άλλα μικρότερα πλοία συνοδείας. Τα πληρώματα των πλοίων έφθαναν τους 38.000 άνδρες, από τους οποίους οι 15.000 ήταν Έλληνες από τα νησιά του Ιονίου και την Κρήτη. Πλούσιοι Έλληνες είχαν εξοπλίσει πλοία και βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή της επιχείρησης, όπως ο κερκυραίος Στυλιανός Χαλικιόπουλος, ο ζακυνθινός Μαρίνος Σιγούρος και ο κρητικός Μανούσος Θεοτοκόπουλος (αδελφός του ζωγράφου Δομηνικου Θεοτοκόπουλου).

Η αποφασιστική αναμέτρηση δόθηκε στις εκβολές του Αχελώου ποταμού, κοντά στα νησάκια Εχινάδες, στις 7 Οκτωβρίου 1571, αλλά έμεινε στην ιστορία ως Ναυμαχία της Ναυπάκτου (ιταλ. Battaglia di Lepanto).  Από το πρωί έως αργά το απόγευμα η σύγκρουση διεξαγόταν με τρομερή ένταση. Ο αγώνας σε ορισμένες φάσεις μεταφέρθηκε από κατάστρωμα σε κατάστρωμα και γινόταν σώμα με σώμα.

Ο χριστιανικός στόλος με αρτιότερο οπλισμό και καλύτερη τακτική νίκησε κατά κράτος τον αντίπαλό του, που ήταν σχεδόν αήττητος μέχρι τότε. Με τα λόγια του συγγραφέα του «Δον Κιχώτη» Μιγκέλ ντε Θερβάντες, που πήρε μέρος στη ναυμαχία κι έχασε το αριστερό του χέρι: «Ήταν η πιο μεγαλόπρεπη στιγμή που γνώρισαν οι περασμένοι ή τούτοι οι σημερινοί καιροί, ή που θα δούνε οι μελλούμενοι».

Η Οθωμανική πλευρά κατόρθωσε να διασώσει μόλις 50 πλοία, ενώ οι απώλειες σε έμψυχο δυναμικό ανήλθαν σε 20.000 νεκρούς, ανάμεσά τους ο Μουεζίν Ζαντέ Αλή Πασάς, ο αιγύπτιος αρχηγός Μεχμέτ Σιρόκο και 160 μπέηδες. Οι σύμμαχοι έχασαν 8.000 άνδρες, μεταξύ αυτών και ο βενετός ναύαρχος Αγκοστίνο Μπαρμπαρίγκο, και μόλις 20 γαλέρες. Βαρύς ήταν και ο φόρος που πλήρωσε το ελληνικό στοιχείο. Οι ιστορικοί υπολογίζουν ότι το 30-40% των νεκρών πρέπει να ήταν Έλληνες, αν υπολογίσουμε τη σύνθεση των πληρωμάτων και των δύο πλευρών. Πάντως, αρκετοί Έλληνες που είχαν στρατολογηθεί δια της βίας από τους Οθωμανούς, απέκτησαν την ελευθερία τους.

Θυμηθείτε την Αμμόχωστο

Ο θρύλος θέλει τα πληρώματα από τις 104 γαλέρες και τις 6 γαλεάσσες της Δημοκρατίας της Βενετίας, υπό την αρχιστρατηγία του Sebastiano Venier, να ρίχνονται στη μάχη κατά των Οθωμανών κατά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, στις 7 Οκτωβρίου του 1571, με την ιαχή «θυμηθείτε την Αμμόχωστο». Λιγότερο από δυο μήνες νωρίτερα, είχε προηγηθεί το τέλος της πολιορκίας της Αμμοχώστου (1570-1571), η άλωση και το μαρτύριο του Marcantonio Bragadin (17 Αυγούστου 1571), του ηρωικού Βενετού διοικητή της φρουράς, ο οποίος αντιστάθηκε πέρα από κάθε λογική προσδοκία για έναν ολόκληρο χρόνο στην τουρκική επέλαση, αποδυναμώνοντας έτσι σημαντικά τις τουρκικές δυνάμεις. Τα γεγονότα της πολιορκίας και της άλωσης της Αμμοχώστου καθώς και της ναυμαχίας της Ναυπάκτου περιγράφονται γλαφυρά από την Ιταλίδα αρχαιολόγο και ιστορικό Maria Grazia Siliato (1926-1918) στο ιστορικό της μυθιστόρημα «Το αίμα της Ναυπάκτου. 1571. Η μάχη που άλλαξε τη μοίρα της Μεσογείου» (2015). Το έργο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κύπρου με τον τίτλο «Τα γαλήνια νερά της Ναυπάκτου» (2018).

Μετά τη μακρά πολιορκία της Αμμοχώστου, που ακολούθησε την κατάληψη της Λευκωσίας, την 1η Αυγούστου του 1571 οι Ενετοί παραδόθηκαν με τη διαβεβαίωση ότι θα μπορούσαν να εγκαταλείψουν το νησί της Κύπρου. Ο Μουσταφά Λάλα Πασάς, ο Τούρκος διοικητής που είχε χάσει περισσότερους από 52.000 άνδρες στην πολιορκία, δεν τήρησε τον λόγο του. Οι Ενετοί στρατιώτες φυλακίστηκαν και αλυσοδέθηκαν στα κουπιά των τουρκικών γαλερών. Την Παρασκευή 17 Αυγούστου, ο Bragadin γδάρθηκε ζωντανός μπροστά σε ένα πλήθος Οθωμανών σε παροξυσμό. Οι Τούρκοι γέμισαν το δέρμα του με άχυρο και το ύψωσαν στη γαλέρα του Πασά. Το μακάβριο τρόπαιο στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έγινε περιφορά του. Η οθωμανική αυτή θηριωδία αύξησε την αποφασιστικότητα και το θάρρος των ανδρών της Ιεράς Συμμαχίας (Santa Liga) στη Ναύπακτο. Ήξεραν ότι η μάχη ήταν καθοριστική για τον Χριστιανισμό. Σε περίπτωση ήττας, οι ακτές της Ιταλίας και της Ισπανίας θα παρέμεναν εκτεθειμένες. Το Ισλάμ ήταν έτοιμο να χτυπήσει την καρδιά της Δύσης. Η ίδια η Ρώμη και το Παπικό κράτος ήταν σε κίνδυνο.

Η Ιερά Συμμαχία γεννήθηκε από την ανάγκη να βοηθηθεί η Βενετία για να σώσει την Κύπρο από τους Οθωμανούς. Ο Πάπας Πίος Ε΄ εκμεταλλεύτηκε την τουρκική εισβολή στην Κύπρο για να ξεπεράσει την ανεπαρκή πλέον πολιτική των μικρών και περιστασιακών ενισχύσεων ανάμεσα στα χριστιανικά κράτη ενάντια στον οθωμανικό κίνδυνο. Σκοπός του ήταν από την αρχή η ίδρυση μιας πραγματικής και ουσιαστικής συμμαχίας που θα απέτρεπε την κατάκτηση της Ευρώπης από τους Τούρκους. Οι διαπραγματεύσεις ήταν αργές, καθότι έπρεπε να ξεπεραστούν τα συχνά αντικρουόμενα συμφέροντα των χριστιανών ηγετών. Η πτώση της Λευκωσίας, οι τουρκικές αγριότητες και σφαγές στο νησί και η αναπάντεχα μακρά πολιορκία της Αμμοχώστου δεν επέτρεπαν περαιτέρω αργοπορία. Η Ιερά Συμμαχία υπογράφηκε στις 20 Μαΐου του 1571, πολύ αργά δηλαδή για να σταλούν ενισχύσεις στην Κύπρο. Χρειάστηκε να καμφθούν οι αντιρρήσεις της Γαλλίας, η οποία προσπαθούσε να αποκλείσει τη Βενετία, η απροθυμία του Φίλιππου Β΄ της Ισπανίας να εκστρατεύσει στην Ανατολική Μεσόγειο, ο σκεπτικισμός της Γαληνοτάτης για την επιτυχία του εγχειρήματος και οι αντιθέσεις ανάμεσα στον Μεγάλο Δούκα της Τοσκάνης Κόζιμο Α΄ και τον Ισπανό ηγεμόνα. Λόγω όμως της κρισιμότητας της κατάστασης, η συμφωνία έτυχε ταχείας εφαρμογής παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες συγκέντρωσης και συντονισμού μιας μεγάλης δύναμης. Για την επιτυχή αντιμετώπιση του τουρκικού στόλου, απαιτούνταν από τη συμφωνία η κατασκευή και ο οπλισμός πλοίων, η στρατολόγηση ναυτικών και στρατιωτών και η προμήθεια των αναγκαίων τροφίμων και υλικών, που έγινε ακόμη πιο δύσκολη λόγω του ναυτικού αποκλεισμού που είχαν επιβάλει οι τουρκικές δυνάμεις.

Στην τέχνη

Η νίκη των συμμάχων χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό στη Δύση. Μεγάλοι ζωγράφοι της εποχής, όπως ο Τιντορέτο, ο Τιτσιάνο και ο Βερονέζε, απαθανάτισαν με έργα τους σκηνές της ναυμαχίας, ενώ ο Ελ Γκρέκο φιλοτέχνησε το πορτρέτο του μεγάλου νικητή, Δον Χουάν της Αυστρίας.

Η συντριβή των Οθωμανών μπορεί να ανέκοψε την επεκτατική πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς την Ευρώπη, δεν έφερε όμως τα επιθυμητά αποτελέσματα για τα χριστιανικά κράτη της Δύσης. Ο διακαής τους πόθος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης δεν πραγματοποιήθηκε, εξαιτίας των μεταξύ τους ανταγωνισμών, που επέτρεψε στον σουλτάνο να διατηρήσει την κυριαρχία του στη Μεσόγειο για πολύ καιρό ακόμη.

Για τους υπόδουλους Έλληνες η νίκη των συμμάχων ήταν μια χαραμάδα ελπίδας για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Επαναστάτησαν πολλές περιοχές (Μάνη, Πάτρα, Αίγιο, Γαλαξίδι, Πάργα, Ηγουμενίτσα, Βόνιτσα, Άνδρος, Πάρος, Νάξος), αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Πηγές: 

• Σαν Σήμερα .gr: Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου
• Καθημερινή: «Θυμηθείτε την Αμμόχωστο»: η Ευρώπη απέναντι στον τουρκικό επεκτατισμό
• Βικιπαιδεία: Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου