Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αξιωματικός του αιγυπτιακού στρατού, πρωθυπουργός και πρόεδρος της Αιγύπτου και ηγέτης του αραβικού κόσμου, ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1918 στην Αλεξάνδρεια όπου ο πατέρας του ήταν ταχυδρομικός υπάλληλος. Πέθανε ξαφνικά στις 28 Σεπτεμβρίου 1970 στο Κάιρο. Παντρεύτηκε την Τάχια Καζέμ το 1944 και μαζί της απέκτησε 3 παιδιά.  

 

Αντιβρετανός

Παιδί ακόμη βρέθηκε στο Κάϊρο όπου έζησε στο σπίτι ενός θείου του και πήγε στο σχολείο.
Από τα μαθητικά του χρόνια ο Νάσερ έδειξε τις διαθέσεις του απέναντι στους Άγγλους, οι οποίοι εξακολουθούσαν να ρυθμίζουν τις τύχες της Αιγύπτου. Πήρε μέρος σε πολλές αντιβρετανικές διαδηλώσεις και ήρθε επανειλημμένα σε σύγκρουση με τους δασκάλους του, μερικοί από τους οποίους ήταν Άγγλοι.

 

Ο Νάσερ σπούδασε κατόπιν σε νομική σχολή και μπήκε στη Στρατιωτική Ακαδημία του Καΐρου, όπου, μετά την αποφοίτησή του, υπηρέτησε αργότερα ως εκπαιδευτής και κατέβαλε μυστικές προσπάθειες να οργανώσει τους ευέλπιδες και τους νεαρούς αξιωματικούς σε κίνηση κατά του βασιλιά, των Άγγλων και των μεγάλων γαιοκτημόνων.

H ανατροπή του Φαρούκ

Αρχίζοντας από το 1948, το κίνημα αυτό έγινε γνωστό με την ονομασία Ελεύθεροι Αξιωματικοί, μυστική επαναστατική οργάνωση την οποία είχαν συγκροτήσει στο Σουδάν, όπου υπηρετούσαν, ο Νάσερ με συναδέλφους του αξιωματικούς (ένας από αυτούς ήταν ο Ανουάρ Σαντάτ, κατοπινός διάδοχος του Νάσερ στην προεδρία της Αιγύπτου), με σκοπό να διώξουν από την Αίγυπτο τους Άγγλους και τον βασιλιά.

Με το πραξικόπημά τους της 23ης Ιουλίου 1952 οι Ελεύθεροι Αξιωματικοί, με ηγέτη τον συνταγματάρχη Νάσερ, ανέτρεψαν τη μοναρχία. Ο Σαντάτ πρότεινε τη δημόσια εκτέλεση του βασιλιά Φαρούκ και μερικών στελεχών του καθεστώτος του. Ο Νάσερ εναντιώθηκε στην πρόταση του Σαντάτ και δόθηκε στον Φαρούκ και στους άλλους η άδεια να εγκαταλείψουν σώοι την Αίγυπτο.

Τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε Επαναστατικό Συμβούλιο από 11 αξιωματικούς πιστούς στον Νάσερ. Αρχηγός του κράτους τοποθετήθηκε ο στρατηγός Μοχάμαντ Ναγκίμπ, αλλά η εξουσία του ήταν εικονική.

Όταν τον Ιούνιο του 1953 ανακηρύχθηκε η δημοκρατία, ο Νάσερ έγινε υπουργός των Εσωτερικών. Για αρκετούς μήνες γύρω από τον ουσιαστικό ρόλο του Νάσερ είχε τηρηθεί άκρα μυστικότητα. Έτσι, όταν την άνοιξη του 1954 ο Ναγκίμπ ανατράπηκε και τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό και ο Νάσερ έγινε πρωθυπουργός, το γεγονός αποτέλεσε έκπληξη ακόμη και για πολλούς οξυδερκείς παρατηρητές.

H ανακήρυξη της Αιγύπτου σε σοσιαλιστικό κράτος με μονοκομματικό πολιτικό σύστημα και επίσημη θρησκεία το Ισλάμ ήταν τα κυριότερα χαρακτηριστικά του Συντάγματος που ο Νάσερ παρουσίασε τον Ιανουάριο 1956. Το Σύνταγμα εγκρίθηκε από τον λαό με πλειοψηφία που άγγιζε το 100% των ψήφων. Το ίδιο συνέβη και με την εκλογή του Νάσερ (που ήταν άλλωστε και ο μοναδικός υποψήφιος) στην προεδρία της χώρας.

 

Μεταρρυθμιστής

Ανάμεσα στους πιο βασικούς πολιτικούς του στόχους ήταν η άνοδος του βιοτικού επιπέδου του αιγυπτιακού λαού, με την υιοθέτηση σοσιαλιστικών μέτρων προσαρμοσμένων στην πραγματικότητα της μουσουλμανικής Αιγύπτου (αραβικός σοσιαλισμός), η θεμελίωση της κοινωνικής δικαιοσύνης, η απεξάρτηση της χώρας από τον ξένο παράγοντα και η επίτευξη της αραβικής ενότητας.

 

Το νασερικό καθεστώς άρχισε να εφαρμόζει το μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα μετά την κρίση του Σουέζ το 1956, όταν έθεσε την οικονομία υπό κρατικό έλεγχο (πενταετές πλάνο το 1960, σοσιαλιστικά διατάγματα το 1961): κατασκεύασε με σοβιετική βοήθεια το φράγμα του Ασουάν, με το οποίο αυξήθηκαν η καλλιεργήσιμη γη και η ηλεκτρική παραγωγή· κρατικοποίησε τις μεγάλες επιχειρήσεις, τράπεζες, εταιρείες ασφάλειας και μεταφορών και τον Τύπο· καθιέρωσε τη δωρεάν και υποχρεωτική παιδεία· έθεσε το θεολογικό πανεπιστήμιο Αζχαρ υπό κρατική επιτήρηση· θέσπισε συντεχνιακές δομές στο συνδικαλιστικό κίνημα (κρατικό έλεγχο των συνεταιρισμών και των εργατικών ενώσεων)· καθόρισε ανώτατο ετήσιο εισόδημα για όλους τους πολίτες· απαλλοτρίωσε με παροχή αποζημίωσης κάθε έγγειο ιδιοκτησία που ξεπερνούσε σε έκταση τα 400 στρέμματα και απαγόρευσε σε όλους την κατοχή μετοχών αξίας μεγαλύτερης των 10.000 λιρών Αιγύπτου· αύξησε τους μισθούς, μείωσε τις ώρες εργασίας και βελτίωσε τις συνθήκες εργασίας των βιομηχανικών εργατών· χορήγησε επιδόματα ανεργίας και συντάξεις γήρατος· και επέκτεινε τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας.

 
Ο Λεσέψ και ο Ντισραέλι

Ένα από τα πρώτα επιτεύγματα του Νάσερ ήταν η απομάκρυνση των αγγλικών βάσεων από τη Διώρυγα του Σουέζ, ενώ η διανομή των μεγάλων κτημάτων στους φτωχούς καλλιεργητές αποτέλεσε πραγματική κοινωνική επανάσταση.

 

Τα επείγοντα σχέδια του νέου καθεστώτος προέβλεπαν την εκβιομηχάνιση της χώρας και την επέκταση της καλλιεργήσιμης γης. Ο Νάσερ πίστευε ότι αυτοί οι στόχοι θα μπορούσαν να επιτευχθούν με την κατασκευή μεγάλου φράγματος επί του Νείλου στην περιοχή του Ασουάν, στην Ανω Αίγυπτο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Αγγλία είχαν υποσχεθεί ότι θα χρηματοδοτούσαν το έργο με 270.000.000 δολάρια. Τον Ιούλιο του 1956 ανακάλεσαν την προσφορά τους. Ο Νάσερ απάντησε εθνικοποιώντας τη Διώρυγα του Σουέζ: με τα έσοδα από την εκμετάλλευση της Διώρυγας, είπε, η Αίγυπτος θα ήταν ικανή σε πολύ λίγα χρόνια να κατασκευάσει το φράγμα.

H Διώρυγα του Σουέζ, μήκους περίπου 160 χιλιομέτρων, η οποία ενώνει τη Μεσόγειο θάλασσα με την Ερυθρά θάλασσα, άρχισε να κατασκευάζεται σε σχέδια του γάλλου μηχανικού Φερδινάνδου ντε Λεσέψ το 1859 και τα επίσημα εγκαίνιά της έγιναν το 1869 από την Αυτοκράτειρα της Γαλλίας Ευγενία, σύζυγο του Ναπολέοντα Γ΄ και εξαδέλφη του Λεσέψ.

Για την κατασκευή και την εκμετάλλευσή της είχε ιδρυθεί η διεθνής Εταιρεία της Διώρυγας του Σουέζ, όπου δέσποζαν οι Γάλλοι. H Αγγλία αρχικά είχε αντιδράσει στην κατασκευή της Διώρυγας θεωρώντας την προγεφύρωμα της Γαλλίας στη Μέση Ανατολή και άρα έμμεση απειλή για την Ινδία. Όταν όμως το 1875 ο Χεδίβης της Αιγύπτου πρόσφερε προς πώληση το 40% των μετοχών της εταιρείας, το οποίο κατείχε, ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Βενιαμίν Ντισραέλι δεν έχασε την ευκαιρία: αγόρασε τις μετοχές για το αγγλικό Δημόσιο καθιστώντας την Αγγλία τον μεγαλύτερο μέτοχο της εταιρείας.

H κρίση του Σουέζ

H εθνικοποίηση της Εταιρείας της Διώρυγας προκάλεσε σφοδρή ανησυχία στις κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Γαλλίας (Γάλλοι επενδυτές εξακολουθούσαν να έχουν μεγάλα συμφέροντα στην εταιρεία). Καταβλήθηκαν προσπάθειες για συμβιβασμό, αλλά ο Νάσερ ήταν ανένδοτος. Στις 31 Οκτωβρίου 1956 η Αγγλία και η Γαλλία εξαπέλυσαν επίθεση κατά της Αιγύπτου με αεροπορικούς βομβαρδισμούς και ρίψη αλεξιπτωτιστών. Δύο ημέρες ενωρίτερα, αφού είχαν προηγηθεί μυστικές συνεννοήσεις μεταξύ των τριών κυβερνήσεων, το Ισραήλ είχε εισβάλει με τα τεθωρακισμένα του στη Χερσόνησο του Σινά.

H συνδυασμένη επίθεση κατά της Αιγύπτου προκάλεσε τη διεθνή κατακραυγή και οι επιτιθέμενοι αναγκάστηκαν να διακόψουν τις πολεμικές επιχειρήσεις τους. Ειρηνευτική δύναμη των Ηνωμένων Εθνών αντικατέστησε τους Ισραηλινούς στην περιοχή που είχαν καταλάβει και από όπου αποχώρησαν το 1957.

Ο Νάσερ βγήκε από την κρίση με το γόητρό του ενισχυμένο και τη δημοτικότητά του διευρυμένη ανάμεσα στους αραβικούς λαούς, καθώς φάνηκε ικανός να αψηφά τη Δύση. Στη Μέση Ανατολή ο νασερισμός έγινε η επικρατέστερη μορφή της ιδεολογίας του παναραβισμού.

Προσεγγίζοντας την ΕΣΣΔ

Το 1958 ιδρύθηκε η Ενωμένη Αραβική Δημοκρατία, ομοσπονδία της Αιγύπτου με τη Συρία (η οποία ωστόσο αποχώρησε το 1961), και αναπτύχθηκαν στενοί δεσμοί με την Υεμένη και με το Ιράκ. Το φράγμα του Ασουάν κατασκευάστηκε με τη βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης, την οποία ο Νάσερ προσέγγιζε ολοένα περισσότερο. H εκβιομηχάνιση πήρε γοργότερο ρυθμό, εφαρμόστηκαν μεταρρυθμίσεις που ευνόησαν τους αγρότες, η θέση των γυναικών βελτιώθηκε σημαντικά. H χώρα άρχισε να απαλλάσσεται από τους ξένους και στις νευραλγικές θέσεις, που άλλοτε κατέχονταν από Άγγλους, Γάλλους, Έλληνες και άλλους ξένους, τοποθετήθηκαν Αιγύπτιοι.

Ο Νάσερ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και στη διεθνή πολιτική σκηνή συνεργαζόμενους με τους ηγέτες άλλων χωρών, όπως ο Ιωσήφ Τίτο της Γιουγκοσλαβίας και ο Γιαβαχαρλάλ Νεχρού της Ινδίας, στο κίνημα των «αδεσμεύτων», των χωρών δηλαδή που δεν ήταν ενταγμένες σε κανένα από τα δύο μεγάλα στρατόπεδα της εποχής, το δυτικό και το ανατολικό, αλλά τηρούσαν στάση ουδετερότητας. Πολύ καλές σχέσεις είχε και με τον Πρόεδρο της Κύπρου Αρχιεπίσκοπο Μακάριο

 

» Βλέπε Λήμμα: Αδέσμευτοι και Κύπρος

Το 1967 ο Νάσερ ζήτησε να αποχωρήσουν οι δυνάμεις του ΟΗΕ από το Στενό της Γάζας όπου είχαν εγκατασταθεί μετά την αποχώρηση των Ισραηλινών, το 1957. Το Ισραήλ ανακατέλαβε την περιοχή, και αυτό οδήγησε στον Πόλεμο των Έξι Ημερών του Ιουνίου 1967. Στον πόλεμο αυτό η Αίγυπτος και ο σύμμαχοί της υπέστησαν πανωλεθρία. Ο Νάσερ θέλησε να παραιτηθεί, αλλά οι ογκώδεις διαδηλώσεις που διοργανώθηκαν υπέρ της παραμονής του τον μετέπεισαν.

 

Νάσερ και Κύπρος

Οι παραδοσιακοί και μακρόχρονοι δεσμοί μεταξύ Κύπρου και  Αιγύπτου  συνεχίστηκαν και κατά τα εντελώς πρόσφατα χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι τόσο η Αίγυπτος όσο και η Κύπρος υπήρξαν ιδρυτικά μέλη του κινήματος των Αδεσμεύτων, κι οι ηγέτες των δυο λαών Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ και αρχιεπίσκοπος Μακάριος είχαν πάρει μέρος τόσο στη διάσκεψη της Μπαντούγκ (Ινδονησία) στα 1955, όσο και στην ιδρυτική συνέλευση στο Βελιγράδι (Γιουγκοσλαβία) στα 1961. Οι δυο αυτοί ηγέτες, συνδεδεμένοι οι ίδιοι με προσωπική φιλία, συνέβαλαν σημαντικά στην ανάπτυξη στενότατων σχέσεων μεταξύ των χωρών τους από της ανεξαρτησίας της Κύπρου και ύστερα. Οι σχέσεις αυτές ήταν κάθε μορφής: πολιτικές, πολιτιστικές, εμπορικές κ.ά.

 

» Βλέπε Λήμμα: Αίγυπτος και Κύπρος

 

Όσον αφορά στις πολιτικές σχέσεις, θα πρέπει ν' αναφερθεί ότι η Αίγυπτος ήταν μια από τις χώρες που συμπαραστάθηκαν με κάθε τρόπο, συνεχώς και με συνέπεια, στην Κύπρο, όλα τα χρόνια κατά τα οποία η τελευταία αντιμετωπίζει το πολιτικό της πρόβλημα. Ιδιαίτερα θερμή ήταν η υποστήριξη της Αιγύπτου προς την Κύπρο στα Ηνωμένα Έθνη, που εκφράστηκε από την πρώτη κιόλας φορά που το Κυπριακό ζήτημα μετεφέρθη για συζήτηση στον ΟΗΕ. Η Αίγυπτος, παρά τις πιέσεις, ήταν μια από τις χώρες που ψήφισαν τότε (24 Σεπτεμβρίου 1954) υπέρ της εγγραφής και συζήτησης του Κυπριακού από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, υποστηρίζοντας την σχετική αίτηση του πρωθυπουργού της Ελλάδος στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου. Έκτοτε η Αίγυπτος πάντα τασσόταν υπέρ των κυπριακών απόψεων, τόσο στα Ηνωμένα Έθνη, όσο και στους κόλπους του κινήματος των αδεσμεύτων (βλέπε και λήμμα Ηνωμένα Έθνη και Κύπρος).

 

» Βλέπε Λήμμα: Σοβιετικοί Πύραυλοι μέσω Αιγύπτου

 

Από την πλευρά της, η Κυπριακή Δημοκρατία συμπαραστάθηκε στην Αίγυπτο, στα Ηνωμένα Έθνη και εκτός αυτών, στις τραγικές για την τελευταία στιγμές της πρόσφατης ιστορίας της, όπως κατά τη διάρκεια του αραβοϊσραηλιτικού πολέμου του 1967.

 

Οι προσπάθειες της αιγυπτιακής κυβέρνησης τα κατοπινά χρόνια επικεντρώθηκαν στην ανοικοδόμηση της χώρας. Ο Νάσερ πέθανε ξαφνικά από καρδιακή προσβολή.

 

 

Πηγές:

• Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
• Γιάννης Σακκάς: Ο αιφνίδιος θάνατος του Νάσερ
• Εφημερίδα Το Βήμα: Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ 1918-1970