Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η ΕΟΚΑ μετά το 1956 και τη εξορία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις Σευχέλλες ενέτεινε τη δράση της αναλαμβάνοντας μεγαλύτερης εμβέλειας επιχειρήσεις οι οποίες πολλές φορές ήταν και υπερβολικά ριψοκίνδυνες. Στις 15 και 31 Αυγούστου του 1956 πραγματοποιήθηκαν με θέατρο το Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας δύο καταδρομικές επιχειρήσεις με στόχο την απελευθέρωση θανατοποινιτών και άλλων στελεχών της οργάνωσης με εντολή του στρατηγού Γρίβα.

» Βλέπε Λήμμα: Οι 8 φάσεις του Αγώνα

Η πρώτη επιχείρηση

Συγκεκριμένα  ο Διγενής επεδίωξε την απελευθέρωση των τριών θανατοποινιτών, αλλά και του τομεάρχη Λευκωσίας Πολύκαρπου Γιωρκάτζη, ο οποίος εκρατείτο στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας. Η διαταγή για την επιχείρηση έφτασε στα χέρια του στελέχους της ΕΟΚΑ Λευκωσίας Γιαννάκη Στεφανίδη, ο οποίος και έσπευσε να την υλοποιήσει αμέσως. Στενός συνεργάτης της ομάδας Γερίου ο Στεφανίδης, την έκρινε ως την πιο κατάλληλη για την περίπτωση. Ήρθε σ’ επαφή μαζί της και αποφασίστηκε όπως η επιχείρηση απελευθέρωσης – όχι και των τριών μελλοθανάτων, αλλά μόνο των Κουτσόφτα και Παναγίδη – γίνει στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας την Τετάρτη 15 Αυγούστου, όταν θα μεταφέρονταν εκεί για εξέταση. Την ομάδα Γερίου, με το χαρακτηριστικό όνομα «Γεράκι», απάρτιζαν οι αγωνιστές Ιωνάς Νικολάου, Κυριάκος Κολοκάσης, Σπύρος Κυριάκου και Παναγιώτης Κοτζιάς. Σ’ αυτούς, προστέθηκε και ο Νίκος Σαμψών, από την Αμμόχωστο, ο οποίος είχε πιάσει δουλειά ως ρεπόρτερ στην καθημερινή εφημερίδα «Φιλελεύθερος» και βρισκόταν στη Λευκωσία.

Η επιχείρηση οργανώθηκε με κάθε προσοχή και επιμέλεια και εκτελέστηκε στον καθορισθέντα χρόνο, πλην όμως δεν είχε το ποθούμενο αποτέλεσμα, που ήταν η απελευθέρωση των δυο θανατοποινιτών, αφού, για άγνωστο λόγο, οι Άγγλοι δεν τους πήραν στο Νοσοκομείο για εξέταση όπως ήταν προγραμματισμένο. Αντ’ αυτών μετέφεραν δυο άλλους κρατούμενους. Στην επιχείρηση πήραν μέρος οι Κυριάκου και Σαμψών, οι οποίοι, ανασύροντας την κατάλληλη στιγμή τα πιστόλια τους, αιφνιδίασαν και απομόνωσαν σε γραφείο τους φρουρούς των κρατουμένων, που ήσαν δεμένοι μαζί με χειροπέδες, τους επιβίβασαν στο ταξί του αγωνιστή Νεοπτόλεμου Λεφτή που ανέμενε και τους μετέφεραν στο Δάλι. Διαπιστώθηκε ότι επρόκειτο για τον Ελλαδίτη Αργύρη Καραδήμα, που εξέτιε ποινή πολυετούς φυλάκισης ως μέλος του ιστιοφόρου «Άγιος Γεώργιος», που είχε συλληφθεί, κατόπιν προδοσίας στην ακτή Χλώρακας το Γενάρη του 1955 και μετέφερε από την Ελλάδα πολεμοφόδια για τον αγώνα. Ο δεύτερος ήταν ο ποινικός κατάδικος Παναγιώτης Μασακαρής, ο οποίος βρισκόταν στη φυλακή για κλοπές.

Η δεύτερη επιχείρηση

ΤΟ γεγονός προκάλεσε λύπη και απογοήτευση στην ΕΟΚΑ, όμως η απόφαση ήταν να συνεχισθούν οι προσπάθειες για την απελευθέρωση των θανατοποινιτών. Έτσι, όταν τις επόμενες μέρες λήφθηκε στην Οργάνωση η πληροφορία ότι στις 31 Αυγούστου θα μεταφερόταν στο Νοσοκομείο Λευκωσίας ο Γιωρκάτζης, η διαταγή του Διγενή ήταν να γίνει επιχείρηση απελευθέρωσής του. Ο Γ. Στεφανίδης ενημέρωσε σχετικά τον αγωνιστή Παναγιώτη Κοτζιά, που καταγόταν από το Γέρι, αφού κρίθηκε ότι την επιχείρηση θα εκτελούσε και τη φορά αυτή το «Γεράκι». Πήγαν μαζί στο χωριό, έγιναν οι αναγκαίες διευθετήσεις και νωρίς το πρωί της Παρασκευής 31 Αυγούστου, οι αγωνιστές κινήθηκαν προς τη Λευκωσία. Βρέθηκαν στο σπίτι του αγωνιστή Στέλιου Πιτσιλλίδη, κοντά στην Αρχιεπισκοπή, όπου βρισκόταν ήδη και ο Σαμψών.

«Ο Θεός βοηθός»

Κρίθηκε  πως οι Άγγλοι θα είχαν πιο αυστηρά μέτρα στο Νοσοκομείο μετά την επιχείρηση του Δεκαπενταύγουστου, γι’ αυτό και επιβαλλόταν όπως στην επιχείρηση μετάσχουν περισσότεροι αγωνιστές. Έτσι, εκτός από τους Σαμψών και Κυριάκου, που πήραν μέρος στην πρώτη επιχείρηση, αποφασίστηκε να πάρουν μέρος και οι Ιωνάς Νικολάου και Κυριάκος Κολοκάσης, όπως και οι Κοτζιάς και Λεφτής, ως οδηγοί των δύο αυτοκινήτων που θα χρησιμοποιούνταν, αλλά κι οι αγωνίστριες Βερονίκη Λεωνίδου και Ελένη Χριστοφορίδου, ως συνοδοί και μεταφορείς των πιστολιών που θα χρησιμοποιούσαν οι αγωνιστές.

Κάποια στιγμή είχε φτάσει στο σπίτι Πιτσιλλίδη και ο αγωνιστής Γεώργιος Ταλιαδώρος, ο οποίος εργαζόταν στο Νοσοκομείο και μετέφερε το κλίμα που επικρατούσε εκεί: Πολύ πιο αυστηρά τα μέτρα επιτήρησης των Άγγλων, όχι όμως και πρόσθετη κινητοποίηση με την προσθήκη νέων δυνάμεων ειδικά την ημέρα εκείνη. Έτσι, μετά από την επίκληση των θείων δυνάμεων και το κάπνισμα από τον Πιτσιλλίδη με την ευχή για «καλή επιτυχία και ο Θεός βοηθός», η ομάδα ξεκίνησε για το Νοσοκομείο. Στο ένα αυτοκίνητο, που προηγείτο ως προπομπός για την περίπτωση ύπαρξης οποιουδήποτε κινδύνου, οδηγός ήταν ο Κοτζιάς με συνεπιβάτιδα τη Λεωνίδου, οι οποίοι και έδιναν την εντύπωση ενός ζευγαριού που πήγαινε κάπου. Στο δεύτερο αυτοκίνητο, με οδηγό τον Λεφτή, επέβαιναν οι τέσσερις που θα έπαιρναν μέρος στην επιχείρηση και η Χριστοφορίδου, με τα πιστόλια σε ειδική θήκη του φουστανιού της, μπροστά κάτω από τη μέση της.

Φτάνοντας  στο Νοσοκομείο, οι τέσσερις αγωνιστές πήραν τα όπλα τους και μπήκαν στο κτήριο, ο Λεφτής στάθμευσε στο δρόμο πίσω από το Νοσοκομείο και σε κάποια απόσταση οι Κοτζιάς και Βερονίκη, οι οποίοι κατέβηκαν και, στη σκιά των εκεί ευκαλύπτων, έκαναν το παν για να τους παίρνουν όσοι τους έβλεπαν σαν… ένα ερωτικό ζευγάρι που περνούσε ανέμελα την ώρα του! Στην πραγματικότητα, η ψηλή θερμοκρασία της αυγουστιάτικης μέρας και η αγωνία τους για το τι θα γινόταν, έκαναν ποτάμι τον ιδρώτα στα πρόσωπα και το σώμα τους…

Αναμονή στο διάδρομο και πιστολίδι

ΟΙ τέσσερεις αγωνιστές πήραν θέσεις στο διάδρομο του Νοσοκομείου, με τη σκάλα από την οποία θα κατέβαινε ο Γιωρκάτζης με τους συνοδούς του να είναι ακριβώς απέναντι. Οι Κυριάκου και Σαμψών στάθηκαν στη μια πλευρά του διαδρόμου και οι Νικολάου και Κολοκάσης στην άλλη. Είχαν ειδοποιηθεί από τον Ταλιαδώρο ότι ο Γιωρκάτζης είχε ήδη μεταφερθεί στο Νοσοκομείο και ότι βρισκόταν στο ακτινολογικό στον πιο πάνω όροφο. Η κίνηση την ημέρα εκείνης στο Νοσοκομείο ήταν αυξημένη, και λόγω του επικείμενου Σαββατοκύριακου, αλλά επειδή ήταν και μέρα πληρωμής των εργαζομένων, γι’ αυτό και οι διάδρομοι ήσαν συνεχώς γεμάτοι.

Κάποια στιγμή έκαναν την εμφάνισή τους στη είσοδο της σκάλας ο Γιωρκάτζης, που ήταν δεμένος με χειροπέδη μαζί μ’ έναν δεσμοφύλακα, ενώ στην άλλη πλευρά βρισκόταν ένοπλος Άγγλος λοχίας, με αυτόματο «στέρλιγκ». Δεν έκαναν πολλά βήματα για ν’ αρχίσουν οι πυροβολισμοί από πλευράς αγωνιστών, που έπληξαν μεν τον λοχία, αλλά ευρισκόμενος αυτός σε ετοιμότητα και έχοντας το χέρι του στη σκανδάλη, μια παρατεταμένη ριπή έφυγε ξαφνικά από το όπλο του, με τις σφαίρες να πλήττουν άτομα που ήσαν μέσα στο διάδρομο, αλλά και να σφηνώνονται στους τοίχους και στην οροφή. Από τις σφαίρες πλήγηκαν καίρια οι Κολοκάσης και Ιωνάς, με αποτέλεσμα ο μεν πρώτος να πέσει νεκρός αμέσως, ενώ ο Ιωνάς βαρύτατα τραυματισμένος έτρεξε προς τα αριστερά, για να πέσει κι αυτός νεκρός λίγα μέτρα πιο κάτω, στα μάρμαρα ενός άλλου παρακείμενου διαδρόμου που οδηγούσε στην κύρια είσοδο του Νοσοκομείου. Πρόλαβε και ξεκένωσε το όπλο του με κύριο στόχο τον λοχία, ο οποίος, δεχόμενος επίσης τα εύστοχα πυρά των Κυριάκου και Σαμψών, έπεσε νεκρός μέσα σε λίμνη αίματος. Από τις σφαίρες του, εκτός από τις δυο αγωνιστές, σκοτώθηκε και υπάλληλος του Νοσοκομείου, ενώ τραυματίστηκε άλλος. Τραυματίστηκε επίσης στην κοιλία και ο Κυριάκου, ο οποίος, μέσα στη μεγάλη σύγχυση που ακολούθησε, σύρθηκε αθέατος σε κοντινό γραφείο. Ζήτησε βοήθεια, μεταφέρθηκε στο Τμήμα Πρώτων Βοηθειών και τελικά επέζησε, ενώ ο Σαμψών, έσπευσε να αποχωρήσει αφού πήρε μαζί του και το αυτόματο του Άγγλου λοχία.

Ο Γιωρκάτζης ελεύθερος

Ο Γιωρκάτζης, εκμεταλλευόμενος την όλη κατάσταση, μπόρεσε να ελευθερώσει το χέρι του από την χειροπέδη και να σπεύσει να φύγει από την πίσω πόρτα του Νοσοκομείου. Υπό την κάλυψη των βοηθητικών κτηρίων που υπήρχαν εκεί, έφτασε στον παρακείμενο ποταμό Πεδιαίο και από εκεί τάχιστα και υπό την κάλυψη των ευκαλύπτων και θάμνων που περιβάλλουν τις δυο πλευρές του ποταμού, προωθήθηκε χωρίς να γίνει αντιληπτός σε κοντινό σπίτι. Από εκεί ήρθε σ’ επαφή με την ΕΟΚΑ, για να προωθηθεί τις επόμενες μέρες σε ανταρτική ομάδα, που βρισκόταν σε κρησφύγετο στην περιοχή Γερακιών.

Ο Σαμψών έφυγε με το αυτοκίνητο του Λεφτή, στο οποίο βρισκόταν και η Χριστοφορίδου, ενώ, λίγο αργότερα εγκατέλειψαν την περιοχή και ο Κοτζιάς με τη Βερονίκη, δευτερόλεπτα πριν οι ενισχύσεις των Άγγλων που έφτασαν σε ελάχιστο χρόνο αποκόψουν το δρόμο. Ο Κοτζιάς κατέφυγε στο αντάρτικο των Γερακιών, όπου και ο Γιωρκάτζης, και παρέμεινε αγωνιζόμενος μέχρι το τέλος του αγώνα. Είχε καταζητηθεί λίγες μόνο μέρες μετά την επιχείρηση στο Νοσοκομείο, με ειδική ανάρτηση στη Επίσημη Εφημερίδα της αποικιοκρατίας, στην οποία τονιζόταν ότι η καταζήτησή του αφορούσε στη μάχη του Νοσοκομείου. Όμως, και μέχρι σήμερα, παραμένει αναπάντητο το καίριο ερώτημα από πού πήραν τις πληροφορίες οι Άγγλοι για τη συμμετοχή του στην επιχείρηση, σε χρόνο ρεκόρ μάλιστα.

Ο Νίκος  Σαμψών καταζητήθηκε προς το τέλος του 1956 και συνελήφθη στο Δάλι τον Φεβρουάριο του 1957. Βασανίστηκε απάνθρωπα όσο λίγοι αγωνιστές, καταδικάστηκε δυο φορές σε θάνατο, η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά και μεταφέρθηκε σε φυλακές της Αγγλίας. Παρέμεινε εκτός Κύπρου μέχρι και την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, τον Αύγουστο του 1960, οπότε και επέστρεψε, για να δραστηριοποιηθεί από το 1961 ως εκδότης εφημερίδων. Πέθανε το 2001 σε ηλικία 66 χρονών.

Ο Σπύρος  Κυριάκου παρέμεινε καιρό στο Νοσοκομείο Λευκωσίας μέχρι που ανέρρωσε από τον σοβαρό τραυματισμό του, τον οποίο απέδωσε στους Άγγλους ως τυχαίο κατά την ανταλλαγή των πυροβολισμών. Τους είχε πει ψέματα πως είχε πάει στο Νοσοκομείο για να δει μια εξαδέλφη του που εργαζόταν εκεί. Μεταφέρθηκε στα Κρατητήρια, όπου και παρέμεινε μέχρι το τέλος του αγώνα. Κατά τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας είχε τη σκληρή εμπειρία της συνωμοσίας κατά της ζωής του, γιατί διαφώνησε με τις συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου. Συγκεκριμένα, πήγαν στο Γέρι νύχτα για να τον δολοφονήσουν άτομα πιστά στην τότε εξουσία, πλην δεν τα κατάφεραν. Εργάστηκε για πολλά χρόνια ως πωλητής στην ΚΕΟ και πέθανε πολλά χρόνια μετά.

Η Βερονίκη Λεωνίδου και η Ελένη Χριστοφορίδου συνελήφθησαν πολύ μετά τη μάχη του Νοσοκομείου και κρατήθηκαν στις Φυλακές μέχρι τέλους του αγώνα.

Ο Νεοπτόλεμος Λεφτής καταζητήθηκε το 1956, οπότε και κατέφυγε στο αντάρτικο στην περιοχή Ορεινής. Εκεί συνελήφθη, για να καταδικαστεί στη συνέχεια σε πολύχρονη φυλάκιση.

Πηγές:

• Νίκου Παπαναστασίου: Η μάχη του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας
• Φοίβος Νικολαϊδης: Η Μάχη του Νοσοκομείου