Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τρεις άγιοι, με το όνομα αυτό, σχετίστηκαν με την Κύπρο και τιμώνται από την Κυπριακή Εκκλησία. Ο ένας απ' αυτούς θεωρείται και Αλαμάνος και συνεορτάζεται μαζί με τον άγιο Βαρνάβα (ο οποίος δεν έχει σχέση με τον ιδρυτή της Κυπριακής Εκκλησίας απόστολο Βαρνάβα). Ο δεύτερος είναι γνωστός ως Ιλαρίων ο Μέγας και ο τρίτος ως Ιλαρίων ο Νέος.

Ιλαρίων ο Αλαμάνος: Στρατιωτικός άγιος της Κυπριακής Εκκλησίας. Θεωρείται ως ένας από τους 300 Αλαμάνους αγίους που ήλθαν στην Κύπρο από την Παλαιστίνη και ασκήτευσαν σε διάφορα μέρη του νησιού. Τον αναφέρει ο μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 32), γράφοντας ότι ο άγιος Ιλαρίων ασκήτευσε μαζί με τον άγιο Βαρνάβα στην περιοχή του χωριού Περιστερώνα Μόρφου. Στο χωριό αυτό υπάρχει εκκλησία, σημαντικό βυζαντινό μνημείο της Κύπρου, αφιερωμένη στους αγίους Βαρνάβα και Ιλαρίωνα (βλέπε λήμμα Βαρνάβα και Ιλαρίωνος εκκλησία).

Βλέπε λήμμα: Αλαμάνοι άγιοι

Σύμφωνα με παλαιά χειρόγραφη ακολουθία των αγίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος, οι δυο αυτοί άγιοι ήταν ευγενείς από την Καππαδοκία κι υπηρετούσαν ως ανώτεροι αξιωματικοί στον στρατό του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Μικρού (408 - 456 μ.Χ.). Όμως αργότερα εγκατέλειψαν τη στρατιωτική τους σταδιοδρομία κι αφού διαμοίρασαν τις περιουσίες τους στους φτωχούς, έζησαν την υπόλοιπη ζωή τους με ευσέβεια, πίστη και αγιότητα.

Η ίδια χειρόγραφη ακολουθία, που ακολουθεί τοπική παράδοση, αναφέρει ότι μετά τον θάνατο των δυο αγίων, τα λείψανά τους τοποθετήθηκαν σε ένα κιβώτιο που ρίχτηκε στη θάλασσα. Το κιβώτιο μετεφέρθη από τα κύματα στην Κύπρο κι ξεβράστηκε ἐπί τά βόρεια μέρη [του νησιού]   ἐν τόπῳ λεγομένῳ Στοματίῳ... Ένας ευσεβής Χριστιανός, που λεγόταν Λεόντιος, βρήκε το κιβώτιο με τα λείψανα των δυο αγίων ύστερα από όραμα και, πάντα κατά την παράδοση, το μετέφερε στην Περιστερώνα. Όταν έφθασε στο σημείο όπου κτίστηκε αργότερα η εκκλησία προς τιμήν των δυο αγίων, το κιβώτιο έγινε βαρύ κι ασήκωτο κι ήταν αδύνατο να μετακινηθεί, γι’ αυτό και τα λείψανα τάφηκαν εκεί. Η παράδοση αυτή αποτελεί παραλλαγή πολλών παρομοίων παραδόσεων περί λειψάνων αγίων στην Κύπρο και περί αφίξεως αγίων εικόνων στο νησί με την ενέργεια των κυμάτων.

Η χειρόγραφη ακολουθία των δυο αγίων, καθώς και η παράδοση, συγκρούονται προς την άποψη ότι ο Βαρνάβας και ο Ιλαρίων ήταν μεταξύ των 300 Αλαμάνων αγίων, αφού αναφέρουν ότι στο νησί έφθασαν μόνο τα λείψανά τους κι όχι οι ίδιοι ενόσω βρίσκονταν στη ζωή. Η σύγχυση προκλήθηκε ίσως από το γεγονός ότι οι δυο άγιοι ήταν στρατιωτικοί (όπως όλοι οι Αλαμάνοι).

Τόσο ο άγιος Ιλαρίων όσο κι ο σύντροφός του άγιος Βαρνάβας, είναι άγνωστοι στους συναξαριστές. Συνεορτάζονται από την Κυπριακή Εκκλησία στις 21 Οκτωβρίου.

Ιλαρίων ο Μέγας: Σημαντικός ερημίτης (τέλη του 3ου - 4ος μ.Χ. αιώνας) που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Κύπρο και πέθανε στο νησί σε ηλικία 80 χρόνων. Σύμφωνα προς το Μηναῖον (21 Οκτωβρίου), ήταν σύγχρονος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Μεγάλου και γεννήθηκε κι ανατράφηκε στην πόλη των Γαζαίων. Οι γονείς του ήσαν ειδωλολάτρες (...υἱός γεννητόρων ἀπίστων...). Από πάθος για μόρφωση, πήγε στην Αλεξάνδρεια όπου και σπούδασε. Αφού ασπάσθηκε στη συνέχεια τον Χριστιανισμό, έγινε για μεγάλο χρονικό διάστημα μαθητής του αγίου Αντωνίου του Μεγάλου. Μετά τον θάνατο των γονιών του, διαμοίρασε ολόκληρη την περιουσία του στους φτωχούς κι απεσύρθη στην έρημο. Από τη Φοινίκη ήλθε στην Κύπρο, όπως αναφέρεται στον Βίο του αγίου Επιφανίου, αλλά από άλλες πηγές μαθαίνουμε ότι ο Ιλαρίων ταξίδεψε σε πολλά μέρη και στην Κύπρο ήρθε από τη Σικελία μαζί με ένα μαθητή του, τον Ησύχιο ή Ησύχαν.

Ο Σωζομενός (Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, 5.10), αναφέρει ότι ο Ιλαρίων έφυγε από την πατρίδα του, επειδή πολλοί ζητούσαν να τον δουν εξαιτίας της φήμης που είχε αποκτήσει, και πήγε στη Σικελία. Αλλά κι εκεί έγινε γνωστό ποιος ήταν, γι’ αυτό κι έφυγε για την Κύπρο, κι όταν πέρασε από την Πάφο, με προτροπή του τότε επισκόπου «τῶν Κυπρίων», παρέμεινε στο νησί κι ασκήτευσε σε ένα μέρος που λεγόταν Χάρβυρις ή Χάρυβδις.

Λεπτομέρειες για τη ζωή του Ιλαρίωνος παραθέτει ο άγιος Ιερώνυμος, που έγραψε τον Βίο του αγίου, με βάση πληροφορίες που του έδωσε ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου (Κωνσταντίας) Επιφάνιος που υπήρξε μαθητής του Ιλαρίωνος. Κατά τον Ιερώνυμο, ο Ιλαρίων γεννήθηκε στην κώμη Θαβαθά, κοντά στη Γάζα, κι ανατράφηκε στην Αλεξάνδρεια. Στην Αίγυπτο μαθήτευσε και κοντά στον άγιο Αντώνιο. Μετά τον θάνατο των γονιών του και τη διανομή της περιουσίας που του κληροδότησαν, κατέφυγε στην έρημο όπου έζησε 50 χρόνια αυστηρής ασκητικής ζωής κι έσχατης λιτότητας. Τελικά απέκτησε μεγάλη φήμη κι είχε πολυάριθμους επισκέπτες στο ερημητήριό του, αλλά αντιμετώπισε και την εχθρότητα των κατοίκων της Γάζας. Έτσι έφυγε από την Αίγυπτο και στη συνέχεια πήγε στη Λιβύη κι απ’ εκεί στη Σικελία όπου και παρέμεινε για αρκετά χρόνια. Εκεί τον συνάντησε ο μαθητής του Ησύχιος, που τον αναζητούσε για τρία ολόκληρα χρόνια, από την εποχή της φυγής του από τη Γάζα. Αλλά και στη Σικελία απεκαλύφθη τελικά ποιος ήταν, γι’ αυτό κι έφυγε πάλι, κι έφθασε στην Κύπρο. Αποβιβάστηκε στην Πάφο και εγκαταστάθηκε σε ερημική τοποθεσία όχι μακριά από την πόλη. Σύντομα όμως έγινε γνωστή και πάλιν η παρουσία του, οπότε αποφάσισε να επιστρέψει στην Αίγυπτο. Ο μαθητής του όμως Ησύχιος τον έπεισε να αποσυρθεί σε απρόσιτο κρησφύγετο που βρήκε αφού ερεύνησε ολόκληρο το νησί. Το κρησφύγετο αυτό ήταν απόκρημνη κορφή πάνω από την Κερύνεια που μέχρι τότε ήταν «κατοικία πονηρών πνευμάτων». Πρόκειται για την κορφή του Αγίου Ιλαρίωνος, στην οποία κτίστηκε αργότερα το ομώνυμο φρούριο. Στην κορφή αυτή έζησε ο άγιος τα τελευταία πέντε χρόνια της ζωής του.

Ωστόσο σε άλλες πηγές αναφέρεται ότι το ερημητήριο στο οποίο έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του και πέθανε ο άγιος, βρισκόταν στην κορφή απόκρημνου βράχου, στην επαρχία Πάφου, πάνω από το χωριό Επισκοπή. Ο βράχος αυτός, που ονομάζεται μέχρι σήμερα «Αης Λαρκός» (=Άγιος Ιλαρίων), θεωρείται από πολλούς ως η πραγματική τοποθεσία στην οποία ο άγιος ασκήτευσε, πέθανε κι ετάφη. Υπάρχει επίσης εκεί εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο.

Στον Βίο του αγίου Επιφανίου, αναφέρεται ότι ο Επιφάνιος, μαζί με τον Πολύβιο και τον ίδιο τον συγγραφέα του Βίου του, ήρθαν από την Καισαρεία στην Κύπρο, αποβιβάστηκαν στην Πάφο και αφού ρώτησαν, έφθασαν τελικά στο ασκητήριο του Ιλαρίωνος ο οποίος ζούσε σε σπηλιά όπου παρέμειναν και οι επισκέπτες του για δυο μήνες. Αναφέρεται ακόμη ότι και στη σπηλιά αυτή ο Ιλαρίων είχε πολλούς που τον επισκέπτονταν και τον κούραζαν.

Ακόμη, ο Βίος του αγίου Επιφανίου αναφέρει ότι ο Ιλαρίων ήταν εκείνος που παρότρυνε τον Επιφάνιο να μην εγκαταλείψει την Κύπρο όπως προγραμμάτιζε, αλλά να μεταβεί στη Σαλαμίνα «όπου θα εύρισκε τόπο για να κατοικήσει». Τελικά ο Επιφάνιος άκουσε τη συμβουλή και πήγε στη Σαλαμίνα, όπου κι έγινε αρχιεπίσκοπος.

Ο άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος πάλι, στο έργο του Ἐγκώμιον κεφαλαιῶδες εἰς τόν ἐν ἁγίοις πατέρα ἡμῶν Γεννάδιον ἀρχιεπίσκοπον Κωνσταντινουπόλεως, δίνει την πληροφορία ότι ο Γεννάδιος, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ήλθε στην Κύπρο για να προσκυνήσει τον τόπο όπου ασκήτευσε και πέθανε ο άγιος Ιλαρίων. Ο πατριάρχης περιπλανήθηκε σε ερημικές περιοχές της Πάφου, όπου και πέθανε από το κρύο.

Ο Σωζομενός (Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, 3.14), γράφει ότι ο άγιος Ιλαρίων τάφηκε στην Κύπρο όταν πέθανε, αλλά αργότερα ο μαθητής του Ησύχιος ή Ησύχας έκλεψε το λείψανό του και το μετέφερε στην Παλαιστίνη, όπου και το έθαψε στο μοναστήρι που ο ίδιος ο Ιλαρίων είχε ιδρύσει στην πατρίδα του. Προσθέτει δε ότι τόσο πολύ αγαπητός του Θεού υπήρξε ο Ιλαρίων, ώστε πάνω στον τάφο του στην Κύπρο (όπου ετάφη αρχικά) και στην Παλαιστίνη (όπου ετάφη πιο ύστερα) έγιναν πολλά θαύματα και θεραπεύθηκαν πολλοί ασθενείς και δαιμονισμένοι.

Η Εκκλησία τιμά την μνήμη του αγίου Ιλαρίωνος του Μεγάλου στις 21 Οκτωβρίου. Υπολογίζεται ότι ο άγιος πέθανε το 371 μ.Χ. Επειδή γνωρίζουμε ότι έζησε 80 χρόνια, θα πρέπει να υπολογίσουμε ότι είχε γεννηθεί το 291 μ.Χ.

Ιλαρίων ο Νέος: Τοπικός άγιος, άγνωστος στους συναξαριστές. Αναφέρεται από τον μεσαιωνικό χρονογράφο Λεόντιο Μαχαιρά (Χρονικόν, παρ. 32) ως ένας από τους 300 Αλαμάνους αγίους που ήλθαν στην Κύπρο από την Παλαιστίνη και ασκήτευσαν σε διάφορα μέρη του νησιού. Κατά τον Μαχαιρά, ο άγιος Ιλαρίων ο Νέος ασκήτευσε στην κορφή που φέρει το όνομά του, στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου: ...εἰς τό κάστρον τοῦ  Ἁγίου Ἰλαρίου ὁ  ἅγιος Ἰλαρίων νέος...

Βλέπε λήμμα: Ιλαρίωνος Αγίου εκκλησία

Πράγματι, μέσα στο φρούριο του Αγίου Ιλαρίωνος, στην ομώνυμη βουνοκορφή, υφίσταται ερειπωμένη εκκλησία του 11ου αιώνα, αφιερωμένη στον άγιο Ιλαρίωνα.

Ωστόσο, η παράδοση συνδέει την βουνοκορφή του Αγίου Ιλαρίωνος και με τον άγιο Ιλαρίωνα τον Μεγάλο ο οποίος, σύμφωνα και προς τον Βίο του, ασκήτευσε εκεί.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια