Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πυρκαγιά είναι η ανεξέλεγκτη φωτιά, η οποία προκαλείται από μη ελεγχόμενη καύση με το οξυγόνο και συνοδεύεται από πρόκληση μεγάλων ποσών θερμότητας και φωτός, γεγονός που έχει ως συνέπεια την καταστροφή του καιγόμενου υλικού. Ένα σημαντικό τμήμα της Γης υπόκειται σε περιοδικές πυρκαγιές.  Ιδιαίτερα οι τόποι που συνδέονται με το μεσογειακό κλίμα, είναι περιοχές στις οποίες η βροχόπτωση υπερβαίνει τη δυνητική εξατμισοδιαπνοή κατά τη διάρκεια της εποχής των βροχών, με αποτέλεσμα την επαρκή ανάπτυξη φυτών, που γίνονται ιδιαίτερα εύφλεκτα κατά την διάρκεια της ξηρής περιόδου του καλοκαιριού. 

Η φυσική γεωγραφία της Μεσογείου καθιστά το κυπριακό τοπίο ιδανικό για καύση, από την αρχαιότητα έως την σύγχρονη εποχή. Σε μια μακρά ιστορική συνέχεια οι πυρκαγιές στο κυπριακό τοπίο στο μεγαλύτερο ποσοστό τους αναφέρονται ως ανθρωπογενείς (Δασικές πυρκαγιές).

Στατιστικά 20 χρόνων (2000-2019) καταλήγουν ότι    ποσοστό 84% ή συνολικά 880 πυρκαγιές που ξέσπασαν οφείλονταν στον άνθρωπο. Από αυτές ποσοστό 31%, που αντιστοιχούν σε 272 πυρκαγιές, τέθηκαν εσκεμμένα, ενώ 69% οφείλονταν σε αμέλεια. Ποσοστό 16% των πυρκαγιών (δηλαδή 172 πυρκαγιές) προκλήθηκαν από φυσικές αιτίες και συγκεκριμένα από κεραυνούς.

Ποσοστό 95% των πυρκαγιών των οποίων οι αιτίες είναι γνωστές χαρακτηρίζονται ως ανθρωπογενείς, ενώ 5% του συνόλου οφειλόταν σε πτώση κεραυνού. Από τις ανθρωπογενείς αιτίες πυρκαγιών, ποσοστό 42% ήταν σκόπιμες ενώ 58% προκλήθηκαν από ανθρώπινη αμέλεια (Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ).

Για να καταδειχθεί το μέγεθος της καταστροφής της συγκεκριμένης πυρκαγιάς, εκτιμήθηκε ότι για να αναδασωθούν όλες οι εκτάσεις θα χρειάζονταν περίπου 480.000 δέντρα.

 

Οι πυρκαγιές που έκαψαν 168 τετρ. χλμ.

Τα δάση της Κύπρου είναι φυσικά και βρίσκονται κυρίως στις οροσειρές του Τροόδους και του Πενταδάκτυλου (Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ). Στις ελεύθερες περιοχές καταλαμβάνουν το 21,5% της έκτασης που βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Δημοκρατίας. Τα είκοσι τελευταία χρόνια έχουν καεί είτε από αμέλεια, είτε από κακόβουλες ενέργειες 16,755 εκτάρια ή 168 τετραγωνικά χιλιόμετρα δασικής γης σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Δασών, η μεγαλύτερη δασική πυρκαγιά της τελευταίας 20ετίας που άφησε πίσω της στάχτη και αποκαΐδια είναι η πυρκαγιά στη Βάβλα (ορεινή περιοχή Λάρνακας), η οποία στις 13 Ιουνίου του 2000 κατέκαψε 5,200 εκτάρια δασικής γης.

Η δεύτερη μεγαλύτερη πυρκαγιά ξέσπασε ένα χρόνο μετά στη Μεσάνα της Πάφου στις 30 Ιουνίου το 2001 και κατέκαψε 2.000 εκτάρια δασικής γης και άγριας βλάστησης.

Ο απολογισμός της οικολογικής καταστροφής από την πυρκαγιά στις 19 Ιουνίου το 2016, στην Ευρύχου (κοιλάδα Σολέας), επαρχία Λευκωσίας, εκτείνεται σε 1.886 εκτάρια δασικής γης.

Οι δυο άλλες μεγάλες πυρκαγιές που ακολουθούν είναι και πάλι στην επαρχία Λάρνακας, η μια ξέσπασε στις 12 Αυγούστου το 2012, στην ορεινή κοινότητα του Κάτω Δρυ η οποία κατέστρεψε 1.630 εκτάρια και η άλλη στις 18 Ιουνίου το 2008 στην Ορά και κατέκαψε 1.362 εκτάρια.

Η έκτη στη σειρά μεγάλη πυρκαγιά ξέσπασε στις 29 Ιουνίου το 2007 στο Μονιάτη (Σαϊττάς), και απείλησε το δάσος Τροόδους καταστρέφοντας 11,8 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους. Η πυρκαγιά προήλθε από βραχυκύκλωμα καλωδίων. Για να επανέλθει η περιοχή στην αρχική της κατάσταση, πρέπει να περάσουν τουλάχιστον 80 με 100 χρόνια.

Οι τρεις μεγαλύτερες πυρκαγιές που ακολουθούν σύμφωνα με το Τμήμα Δασών τέθηκαν κακόβουλα. Πρόκειται για την πυρκαγιά στη Χοιροκοιτία η οποιά τέθηκε κακόβουλα στις 19 Ιουνίου το 2013 και κατέστρεψε 1.000 εκτάρια δασικής γης και η όγδοη στη σειρά μεγάλη πυρκαγιά, αφορά την επαρχία Λάρνακας η οποία επίσης τέθηκε κακόβουλα στις 16 Ιουλίου του 2007 στην Καλαβασό και σκόρπισε την καταστροφή σε 920 εκτάρια δασικής γης και άγριας βλάστησης χλωρίδας και πανίδας.

Η άλλη πυρκαγιά που τέθηκε κακόβουλα είναι στον Τραχυπέδουλα στην επαρχία Πάφου στις 21 Αυγούστου το 2013, κατέστρεψε 812 εκτάρια.

Τον Ιούλιο του 2016 ξέσπασε ακόμη μια μεγάλη πυρκαγιά στην Αργάκα, επαρχία Πάφου, η οποία κατέκαψε 763 εκτάρια δασικής γης.

Δύο μεγάλες πυρκαγιές που ξέσπασαν στις 6 Σεπτεμβρίου 2016 στα Κούκλια Πάφου η οποία κατέκαψε 500 εκτάρια και η δεύτερη στο Πραστειό Αυδήμου και κατέστρεψε 350 εκτάρια δασικής γης.

Το  2020 εκδηλώθηκαν συνολικά 43 πυρκαγιές εκ των οποίων οι έξι ξέσπασαν σε δασική γη, οι 22 σε ακτίνα δύο χιλιομέτρων από δάση και οι 15 πέραν της ζώνης των δύο χιλιομέτρων. Τους πρώτους επτά μήνες του 2020 συνεπεία των πιο πάνω πυρκαγιών κάηκαν 88 εκτάρια δασικής γης, 50 εκτάρια γης σε ακτίνα δύο χιλιομέτρων από τα δάση και 127 εκτάρια πέραν της ακτίνας των δύο χιλιομέτρων από τα δάση.

 

Στις 22 Ιουνίου 2022 ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά στον Πενταδάκτυλο από το χωριό Φλαμούδι. Κατέκαυσε 17.000 εκτάρια δασώδους περιοχής.

 

Η καταστροφικότερη πυρκαγιά 

Στις 3 Ιουλίου 2021 ξέσπασε φωτιά στο περιοχή Αρακαπάς και επεκτάθηκε σε διάφορες περιοχές της ορεινής Λεμεσού και Λάρνακας (Επταγώνια, Ορά, Μελίνη, Συκόπετρα, Οδού, Αγίοι Βαβατσινιάς και Βαβατσινιάς). Συνολικά οκτώ κοινότητες εκκενώθηκαν λόγω της μεγάλης πυρκαγιάς. Χαρακτηρίστηκε ως η καταστροφικότερη πυρκαγιά από ιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας τόσο από άποψη ζημιών όσο και από άποψη θυμάτων. Τέσσερις άνθρωποι εντοπίστηκαν σήμερα νεκροί. Πρόκειται για Αιγύπτιους εργάτες οι οποίοι εντοπίστηκαν απανθρακωμένοι μερικά μέτρα μακριά από το αυτοκίνητο με το οποίο προσπάθησαν να εγκαταλείψουν την περιοχή.  Σύμφωνα με την πρώτη καταγραφή η έκταση της καμένης γης υπερβαίνει τα 55 τετραγωνικά χιλιόμετρα ενώ κάηκαν ολοσχερώς σπίτια και γεωργικές καλλιέργειες. Αιτία της πυρκαγιάς είναι το καψάλισμα ξερών χόρτων.  

 

Πυρκαγιά στην ορεινή Λεμεσό

Πυρκαγιά που ξέσπασε στην περιοχή της Άλασσας στις 5 Αυγούστου 2023

ξέφυγε λόγω αναζωπύρωσης και από την Άλασσα έφτασε μέχρι και την Αψιού, 10 και πλέον χιλιόμετρα απόσταση σε δύσβατες περιοχές, φτάνοντας μέχρι την  Απαισιά, Γεράσα, Παραμύθα και Μαθικολώνη. Η πυρκαγιά τέθηκε εκτός ελέγχου με αποτέλεσμα να εκκενωθούν τα  χωριά Απεσιά και Αψιού.  Λόγω της πυρκαγιάς οι δρόμοι Παραμύθας – Γεράσας – Αγίας Ειρήνης και Παλώδιας – Καλού Χωριού έκλεισαν για την τροχαία κίνηση.

Η Ελλάδα έστειλε  στην Κύπρο δύο αεροσκάφη τύπου Canadair για να συνδράμουν στην κατάσβεση της μεγάλης πυρκαγιάς στην επαρχία Λεμεσού. Βοήθεια στην Κύπρο έστειλε ο Λίβανος και η Ιορδανία. Συνολικά στην επιχείρηση κατάσβεσης της πυρκαγιά τέθηκαν σε υπηρεσία 9 πτητικά μέσα, 200 πυροσβέστες από όλα τα τμήματα μαζί με 50 και πλέον οχήματα. Επιπλέον, καθοριστική κρίθηκε και συμβολή των εθελοντών από ειδικές ομάδες πυρόσβεσης και νέοι από τα χωριά της περιοχής να βοηθήσουν στην κατάσβεση.

Η φωτιά έκαψε μια τεράστια απόσταση, σχεδόν 10 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Μέχρι το απόγευμα της Δευτέρας 7 Αυγούστου, είχε καταγραφεί η καταστροφή μίας εξοχικής κατοικίας στην Απαισιά που ανήκει στον μουσικοσυνθέτη Στέλιο Αργύρη όπου καταστράφηκε και το αρχείο του, ένα λυόμενο container στην Παραμύθα, ζημιές στο καταφύγιο σκύλων, ζημιές σε ορισμένες γεωτρήσεις και ακινητοποιήμενα οχήματα.

Άλλη μια πυρκαγιά που τέθηκε κακόβουλα στις 9 Σεπτεμβρίου 2023 ξεκίνησε από το χωριό Ακρούντα κοντά στο Κρατικό Δάσος Λεμεσού. Για την κατάσβεση της πυρκαγιάς ενίσχυσαν τα εναέρια μέσα πυρόσβεσης  και πτητικά μέσα πυρόσβεσης από την Ιορδανία και την Ιταλία. Από την πυρκαγιά έχει καταστραφεί έκταση περίπου 6,5 τετραγωνικών χιλιομέτρων κυρίως από πευκόφυτο δάσος.

 

Ιούνιος ο χειρότερος μήνας

Σύμφωνα με το Τμήμα Δασών ο χειρότερος μήνας από πλευράς αριθμού και έκτασης πυρκαγιών είναι ο Ιούνιος ενώ ακολουθεί ο Αύγουστος. Οι λόγοι για τους οποίους ο Ιούνιος είναι ο χειρότερος μήνας πυρκαγιών είναι οι καιρικές συνθήκες διότι είναι άστατες µε δυνατούς ανέμους και σχετικά ψηλές θεοκρασίες. Με βάση στοιχεία του τμήματος δασών, η πρώτη αιτία για τις πυρκαγιές είναι οι γεωργικές δραστηριότητες όπως το κάψιµο καλαµιάς, βάτων και άλλης ανεπιθύμητης βλάστησης και οι πυρκαγιές που αρχίζουν από δρόμους, κυρίως από αποτσίγαρα και αναμμένα σπίρτα ενώ οι κακόβουλες πυρκαγιές είναι η δεύτερη αιτία, αν και τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έξαρση στις κακόβουλες ενέργειες εις βάρος του περιβάλλοντος.

 

Η εισβολή κατέστρεψε 35% των δασών

Η τουρκική εισβολή του 1974 ήταν καταστροφική και για το περιβάλλον καθώς  προκλήθηκαν τεράστιες πυρκαγιές ως αποτέλεσμα των βομβαρδισμών και άλλων καταστάσεων που οδήγησαν στην καταστροφή του 35% των πλέον παραγωγικών δασών της Κύπρου στην Πάφο και στη βορειοδυτική πλευρά της οροσειράς του Τροόδους. Η συνολική έκταση που κάηκε εκείνη τη δύσκολη περίοδο ήταν περίπου 26.000 εκτάρια. Αξίζει να σημειωθεί πως ένα εκτάριο καλύπτει 10.000 τετραγωνικά μέτρα.

 

Ιστορικά περί προστασίας των δασών

Σύμφωνα με αναφορές του Τμήματος Δασών (το οποίο υφίσταται από το 1879) κατά τη διάρκεια της τούρκικης κατοχής της Κύπρου 1570-1878, ουδεμία οργανωμένη διαχείριση ή προστασία των δασών υπήρχε. Τα δάση ήταν σχεδόν καταστρεμμένα λόγω ανεξέλεγκτης υλοτομίας δέντρων και άλλης βλάστησης, ελεύθερης βόσκησης, εκτεταμένων εκχερσώσεων για γεωργική εκμετάλλευση και μεγάλων πυρκαγιών. Η πρώτη προσπάθεια ελέγχου ήταν το 1839 με την απόφαση να επιβληθεί κάποιος φόρος πάνω στα δάση, όμως ουδέποτε υλοποιήθηκε. Το 1898 δημιουργήθηκε το πρώτο Σώμα δασοφυλάκων που βασικά είχε σκοπό την περιπολία των δασών για την προστασία και τον έλεγχό τους από τους πολλούς κινδύνους που τα απειλούσαν. Το 1913 θεσπίστηκε ο Περί Δασών Νόμος του οποίου πρόνοιες τερματίζουν ουσιαστικά τη βόσκηση μέσα στα δάση και αλλού καθορίζεται ο ανώτατος αριθμός ζώων, κυρίως αιγών, που επιτρέπεται να εκτρέφονται σε κάθε περιοχή, με αντιπαροχή κάποιων κοινωνικοοικονομικών μέτρων για να μην πληγούν οι βοσκοί.

Το 1940 έγινε η πρώτη μαζική απογραφή και κήρυξη πολλών δασοκαλυμμένων εκτάσεων σε κρατικά δάση που ενσωματώνονται στα υφιστάμενα κρατικά και τυγχάνουν και αυτά προστασίας και διαχείρισης.

Το 1967 μπήκεσε εφαρμογή η νέα Δασική Νομοθεσία της οποίας οι πρόνοιες ρυθμίζουν τα πάντα που έχουν σχέση με τα δάση και τον άνθρωπο που βρίσκεται ή έρχεται σε επαφή με αυτά (Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ). Ακόμη θέτουν τις βάσεις για αντιμετώπιση θεμάτων με σύγχρονη αντίληψη και με περιβαλλοντική προσέγγιση και ρυθμίζονται οι κατηγορίες των δασών σε Μόνιμες Δασικές Περιοχές, Εθνικά Δασικά Πάρκα και Περιοχές Προστασίας της Χλωρίδας και Πανίδας (Τα δάση της Κύπρου). 

 

Πηγές

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Polignosi