Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τα τυπογραφεία "Ζαβαλλή" στεγάζονταν στην οδό Βασιλέως Βουλγαροκτόνου 8, στην καρδιά της εντός των τειχών Λευκωσίας. Σ' αυτόν το χώρο στεγάζεται σήμερα η εφημερίδα "Πολίτης".

Η οικογένεια Ζαβαλλή, κατάγεται από τα Πέρα Ορεινής, ένα χωριό κοντά στην Ψημολόφου.

Τα τυπογραφεία "Ζαβαλλή", ιδρύθηκαν από τα αδέλφια Αχιλλέας και Νίκος Ζαβαλλής και άρχισαν τη λειτουργία τους το 1944. Μια ιστορική αναδρομή της λειτουργίας τους κάνει ο  πρώην Πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών, Ανδρέας Καννάουρος: Θυμάται τον Δεκέμβριο του 1952, τότε που άρχισε την καριέρα του στον Τύπο, αρχικά ως διορθωτής και αργότερα ως δημοσιογράφος, στο υπόγειο του Τυπογραφείου "Ζαβαλλή",, για την έκδοση του "Νέου Δημοκράτη" ο οποίος προϋπήρξε της "Χαραυγής". Ο  "Νέος Δημοκράτης" εκδόθηκε από το Τυπογραφείο Ζαβαλλή στις 3 Απριλίου 1949.  Άλλοι δημοσιογράφοι της εποχής εκείνης ήταν οι Αριστείδης Μονογιός, Χριστάκης Κατσαμπάς, Σωτήρης Ασβεστάς, Λύσανδρος Τσιμίλλης, Μιλτιάδης Χριστοδούλου, Στέλιος Ιακωβίδης, Νίκος Αργύρης, Ανδρέας Κοσμάς, Σταύρος Αγγελίδης. Άνθρωποι που έκαναν την θητεία τους στα υπόγεια του τυπογραφείου του Ζαβαλλή, μαζί με τους ιστορικούς τυπογράφους όπως τον Αποστολίδη και το Χρυσάνθη, μάστορες στην λινοτυπική.

Η έκδοση

Τα τυπογραφεία "Ζαβαλλή", ήταν από τα καλύτερα και τα πιο σύγχρονα την εποχή εκείνη, αλλά σύμφωνα με τον κ. Καννάουρο, η ζωή δεν έπαυε να είναι δύσκολη, ζυμωμένη στο αντιμόνιο, το μέταλλο από το οποίο αποτελούνταν τα μεταλλικά στοιχεία που συνέθεταν τις γραμματοσειρές του τότε καιρού. Ο Κόκος Χριστοδούλου, εργάστηκε στα τυπογραφεία "Ζαβαλλή", από το 1950 έως το 1989 οπόταν έκλεισαν. Διετέλεσε διευθυντής παραγωγής για πολλά χρόνια. Όπως μας διηγείται, στο ισόγειο του κτιρίου βρίσκονταν τα μεγάλα πιεστήρια. Στον πρώτο όροφο ήταν οι στοιχειοθέτες και στον τρίτο τα μηχανήματα of set, η νέα τότε εξέλιξη της τυπογραφίας. Στον τρίτο βρισκόταν επίσης η παλιά μονοτυπική. Η έκδοση ήταν μια δύσκολη υπόθεση, όπως σημειώνει, διότι η στοιχειοθέτηση των κειμένων γινόταν με το χέρι. Τα φύλλα στην αρχή τυπώνονταν ένα-ένα, αργότερα δυο-δυο... Και μετά την έκδοση άρχιζε η διεκπεραίωση καθώς δεν υπήρχαν μηχανήματα για να διπλώνουν τις σελίδες. Οι διανομείς χρησιμοποιούσαν ποδήλατα κι αργότερα μοτοσικλέτες. Κι όλη αυτή η επίπονη εργασία για £10, ένα μισθός ικανοποιητικός για την τότε εποχή. Περίμεναν ξημερώματα έξω στο δρομάκι, και άρπαζαν τις πρώτες εφημερίδες που τυπώνονταν για να τις διανείμουν στις γειτονιές της τότε κυπριακής πρωτεύουσας.

Εφημερίδες

Κατά καιρούς στα τυπογραφεία "Ζαβαλλή", εκδόθηκαν πολλές εφημερίδες, πέρα από το Νέο Δημοκράτη, όπως το Εμπρός που κυκλοφόρησε στις 30 Ιανουαρίου 1953, το Έθνος που κυκλοφόρησε την 1η Ιανουαρίου 1947, η Αλήθεια του Φαρμακίδη που κυκλοφόρησε στις 24 Δεκεμβρίου 1951, η Ελευθερία, ο Ανεξάρτητος οι Νέοι Καιροί, ο Φιλελεύθερος. Επίσης τυπώνονταν εφημερίδες της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας αλλά και εφημερίδες από τη Μέση Ανατολή.

Στα τυπογραφεία εκδίδονταν επίσης περιοδικά, βιβλία, κατάλογοι κλπ.

Το τυπογραφείο ήταν ένας ζωντανός οργανισμός, όπου συνυπήρχαν οι τυπογράφοι, οι εργάτες, οι στοιχειοθέτες, οι φωτοσυνθέτες και οι δημοσιογράφοι. Ο κ. Καννάουρος σημειώνει ότι τις περισσότερες ώρες ο δημοσιογράφος τις περνούσε στο τυπογραφείο παρά στο γραφείο του. Στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, πέρασαν και δύσκολα. Μετά από επιδρομή των Εγγλέζων έκλεισε ο Νέος Δημοκράτης και το Εμπρός. Στη διάρκεια των απαγορεύσεων στη διακίνηση δεν ήταν λίγες οι νύχτες που οι εργαζόμενοι διανυκτέρευσαν στο Τυπογραφείο.

Βιβλία

Από τα τυπογραφεία Ζαβαλλή τυπώθηκε και μεγάλος αριθμός βιβλίων. Γεωγραφικά, εγκυκλοπάιδικά , ιστορικά.  Επίσης το Βιβλίο "Ο  τελευταίος πειρασμός"  του Νίκου Καζαντζάκη ξαναστοιχειοθετήθηκε και τυπώθηκε στα Τυπογραφεία Ζαβαλλη Λτδ στη Λευκωσία το 1984 με επιμέλεια Πατροκλου Σταυρου.

Αντίστροφη μέτρηση

Σαράντα πέντε χρόνια μετά, το 1989, οικονομικοί λόγοι, ανάγκασαν, τους ιδιοκτήτες τους, τα παιδιά των αδελφών Αχιλλέα και Νίκου Ζαβαλλή, ιδρυτών της επιχείρησης, να αναστείλουν τις εργασίες της. Πέρασε σχεδόν μια δεκαπενταετία από τότε. Στο μεσοδιάστημα αυτό, ο χώρος όπου εκδίδονταν επί χρόνια, με το μολύβι, τα στοιχεία, τις αράδες και τις λινοτυπικές μηχανές εφημερίδες του τόπου, παρέμενε κλειστός. Οι παλιές τυπογραφικές μηχανές αραδιασμένες κι αραχνιασμένες κάπου στο υπόγειο- εκεί όπου άλλοτε βρίσκονταν τόνοι χάρτου για τις ανάγκες του τυπογραφείου και εκεί όπου "γεννήθηκαν" φυσιογνωμίες μεγάλων δημοσιογράφων- παρέμεναν σκονισμένες μέχρι να βρεθεί εκείνος που θα τις αναδείξει. Αρκετές από αυτές τις τυπογραφικές μηχανές, περιήλθαν σταδιακά υπό την ιδιοκτησία του δημοσίου και αποτέλεσαν υλικό για τη δημιουργία του Μουσείου Τύπου που στεγάζεται σήμερα στη Δημοσιογραφική Εστία.

Ο Πολίτης

Πέντε  χρόνια μετά την έκδοσή του (12 Φεβρουαρίου 1999), ο «Π» έκανε τη συνειδητή επιλογή: Να στεγασθεί στον ίδιο χώρο, όπου για μισό αιώνα γραφόταν μέσα από άλλες εφημερίδες η ιστορία της Κύπρου. Και συνεπώς και η ευθύνη, όλων όσοι εργαζόμαστε σε αυτή την εφημερίδα, γίνεται ακόμα μεγαλύτερη όταν ακουμπάς τις συντηρημένες πλέον τυπογραφικές μηχανές, που βρήκαν τη θέση τους στο ισόγειο του κτιρίου, όταν συνυπάρχεις με τα κιβώτια όπου βρίσκονται τα σκονισμένα μεταλλικά στοιχεία που δημιουργούσαν τις αράδες στο χαρτί που κρατούσαν την άλλη μέρα στα χέρια τους οι αναγνώστες, όταν αναπνέεις τον ίδιο αέρα με παλιούς τυπογράφους και δημοσιογράφους εκ των οποίων αρκετοί δεν βρίσκονται πια στη ζωή .

"Δίπλα στους ανθρώπους"
Ο εκδότης του "Πολίτη", Γιάννης Παπαδόπουλος, μιλώντας για την επιλογή του χώρου όπου στεγάζει από την περασμένη Κυριακή την εφημερίδα, σημειώνει το πόσο σημαντικό είναι για τους δημοσιογράφους, οι οποίοι γράφουν για τους ανθρώπους να ζουν και να δημιουργούν δίπλα σ' αυτούς. "Ο φυσικός χώρος μιας εφημερίδας είναι το κέντρο. Είναι λογικό να υπάρχει σε ένα ζωντανό χώρο, όπου ο κόσμος περπατά κι όχι σε μια περιοχή όπου η μόνη επαφή με τους ανθρώπους είναι πίσω από τα τζάμια των αυτοκινήτων τους". Ανθρώπινα, λοιπόν... Η ιστορικότητά του χώρου ήταν επίσης λόγος για την επιλογή του, καθώς επίσης η συνάφεια της σημερινής με την παλαιότερη χρήση του κτιρίου. Ο "Πολίτης" σέβεται την ιστορία και ζει ανάμεσά της. Το διπλανό κτίριο κτίστηκε τουλάχιστον πριν 400 χρόνια. "Είναι υπέροχο το συναίσθημα ότι ζεις μεταξύ κτιρίων που έκτισαν οι Ενετοί", αναφέρει ο κ. Παπαδόπουλος. Η ανάγκη για τη μετακόμιση σε ένα μεγαλύτερο κτίριο, ήρθε πέντε χρόνια μετά «τη γέννηση» της εφημερίδας. Ο χώρος όπου ξεκίνησε δεν χωρούσε πια τους ανθρώπους που εργάζονται για την έκδοση. Η κυριότερη προϋπόθεση ήταν ο τόπος στέγασης να είναι προσβάσιμος σε όλους τους επισκέπτες, από όποια περιοχή κι αν έρχονται. Και κατά παράδοξο τρόπο, το κέντρο της Λευκωσίας, μπορεί στον χάρτη να φαίνεται μακριά, αλλά είναι το πιο προσιτό μέρος από οποιαδήποτε άλλη περιοχή. Σε αυτό συντείνει και το γεγονός ότι υπάρχουν διαθέσιμοι χώροι στάθμευσης, ένα στοιχείο που έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να ληφθεί η τελική απόφαση για την αγορά του κτιρίου. Της μετακόμισης προηγήθηκε μια επίπονη δουλειά για την συντήρηση-αποκατάσταση του κτιρίου. Το κτίριο κράτησε πολλά από τον εργοστασιακό του χαρακτήρα, ο οποίος συνυπάρχει με το μοντέρνο στοιχείο και τις σύγχρονες ανέσεις για τις ανάγκες της δικής μας πλέον εργασίας.

Την αναπαλαιωση του Τυπογραφείο χαιρέτισε και ο Δήμος Λευκωσίας ο οποίος είδε στην πρωτοβουλία αυτή του Πολίτη μια προσπάθεια αναζωογόνησης της Παλιάς Εντός των Τειχών Λευκωσίας. 

Ένα τυπογραφείο, μια ιστορία
Ο Κυριάκος Αντωνίου, ως ηλεκτρολόγος, εργάστηκε στην ανακαίνιση των Τυπογραφείων Ζαβαλλή για να στεγαστεί ο Πολίτης.  Κουβέντα στην κουβέντα, θυμήθηκε  το 1952. Τότε που ιδρύθηκε στην Κύπρο η Ηλεκτρική Εταιρία, η οποία μετεξελίχθηκε στη συνέχεια στην Αρχή Ηλεκτρισμού, όπως την ξέρουμε σήμερα. Μια λεπτομέρεια ενδιαφέρουσα είναι πώς ο μάστρε Κυριάκος από τη Βιτσάδα, 66 χρόνων το 2004, προσελήφθη το 1952 στην Ηλεκτρική και τα τυπογραφεία Ζαβαλλή, όπου σήμερα στεγάζεται ο "ΠΟΛΙΤΗΣ", ήταν ο πρώτος χώρος που δούλεψε. "Εγώ, μαζί με άλλους τεχνίτες, κάναμε την ένωση του ηλεκτρισμού στο κτήριο", μας είπε και πρόσθεσε ότι η τύχη το έφερε να δουλέψει στο ίδιο κτήριο μετά από 52 χρόνια πάλι για τον ίδιο σκοπό. Ίσως να είναι μάλιστα και από τις τελευταίες του δουλειές, διότι σκέφτεται, όπως λέγει, να βγει για τα καλά στη σύνταξη, μιας και είναι συνταξιούχος εργαζόμενος. Αφορμής δοθείσης, να αναφέρουμε ότι τότε δεν είχε όποιος κι όποιος ηλεκτρικό ρεύμα στο σπίτι του. "Έβαζαν" ρεύμα οι έχοντες και κατέχοντες της εποχής. Διότι ο κοσμάκης δεν είχε χρήματα για τέτοιες πολυτέλειες. Τότε δούλευε η λάμπα του πετρελαίου και το λουξ, με καύσιμη ύλη το οινόπνευμα.

Μιράντα Λυσάνδρου

Δημοσιογραφος