Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Βασιλιάς της Κύπρου κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και συγκεκριμένα από το 1398 μέχρι το 1432 οπότε και πέθανε. Από τον Οίκο των Πουατιέ-Λουζινιάν, γιος του βασιλιά της Κύπρου Ιακώβου Α' (1382 -1398) και της Ελοΐζ ντε Μπρανσγουίκ, ο πρωτότοκος από τα πολλά παιδιά τους. Γεννήθηκε το 1374 στην πόλη Γένουα της Ιταλίας, όπου ο πατέρας του, πριν ακόμη γίνει βασιλιάς της Κύπρου, εκρατείτο αιχμάλωτος των Γενουατών. Η μητέρα του Ελοΐζ τον ονόμασε Ιανό, δίνοντάς του το όνομα του θεού ο οποίος ήταν, σύμφωνα προς τη μυθολογική παράδοση, ο ιδρυτής της πόλης της Γένουας. Ο ίδιος ο Ιανός νυμφεύθηκε δυο φορές. Πρώτη του σύζυγος ήταν η Ελοΐζ Βισκόντη (της γνωστής οικογένειας των Βισκόντη, που αρκετά μέλη της έδρασαν στην Κύπρο). Δεύτερη σύζυγός του, μετά τον θάνατο της Βισκόντη, ήταν η Καρλόττα ντε Μπουρμπόν. Ο Ιανός απέκτησε πολλά παιδιά (πιθανώς 8), νόμιμα και μη. Πρωτότοκος γιος του ήταν ο διάδοχός του στον θρόνο βασιλιάς της Κύπρου Ιωάννης Β' (1432-1458). Ένα από τα νόθα παιδιά του Ιανού ήταν και ο Φοίβος Lusignan, που έφερε τον τίτλο του αυθέντη της Σιδώνος και του ναυάρχου της Αρμενίας. Ο νόθος αυτός γιος του Ιανού απέκτησε έναν γιο, τον Νικόλαο Lusignan, ο οποίος στη συνέχεια πήρε το όνομα Μαμάκης. Ακολούθως τα παιδιά του και γενικά οι απόγονοί του συνέχισαν να φέρουν το επίθετο Μαμάκη (Mamachi).

 

Βλέπε λήμμα: Ξενιέρου Ξάνθη

 

Όταν ο πατέρας του Ιανού Ιάκωβος εξελέγη βασιλιάς της Κύπρου, συνήψε συμφωνία με τους Γενουάτες που τον κρατούσαν αιχμάλωτο, βάσει της οποίας η Γένουα αποκτούσε νέα σημαντικά εμπορικά και άλλα υπερπρονόμια στην Κύπρο. Μπόρεσε έτσι να απελευθερωθεί και να επιστρέψει στην Κύπρο για να ανέλθει στον θρόνο. Με απαίτηση όμως των Γενουατών, άφησε στην πόλη τους, ως όμηρο, τον γιο του Ιανό, έστειλε δε στη Γένουα έναν ευγενή, τον Ιωάννη Μπαπίν, για να δρα ως κηδεμόνας του γιου του. Όπως σημειώνει ο (σύγχρονος του βασιλιά Ιανού) μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς, ο βασιλιάς Ιάκωβος επέβαλε στην Κύπρο ειδική φορολογία (αναγκάζοντας τόσο τους ευγενείς όσο και τον λαό ν' αγοράσουν ποσότητες άλατος, σύμφωνα προς τις δυνατότητες του καθενός), προκειμένου να συγκεντρώσει μια ποσότητα χρημάτων που ανερχόταν σε 100.000 δουκάτα για να μπορέσει ν' απελευθερώσει τον γιο του από τους Γενουάτες. Πράγματι, τούτο έγινε κατορθωτό κι ο Ιανός έφθασε στην Κύπρο τον Οκτώβριο του 1392, δηλαδή σε ηλικία 18 χρόνων.

 

Μετά τον θάνατο του βασιλιά Ιακώβου Α' στις 9 Σεπτεμβρίου 1398, στον θρόνο της Κύπρου ανήλθε ο Ιανός, που ήταν τότε 24 χρόνων. Η επίσημη τελετή στέψεώς του έγινε στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας στη Λευκωσία, στις 11 Νοεμβρίου 1399.

 

Επί βασιλείας του Ιανού, τα γνωστότερα και σημαντικότερα γεγονότα που συνέβησαν ήταν μια αποτυχημένη προσπάθεια ανακατάληψης της πόλης της Αμμοχώστου από τα χέρια των Γενουατών, η εισβολή στην Κύπρο των Σαρακηνών (Μαμελούκων) τους οποίους ο Ιανός αντιμετώπισε σε μεγάλη μάχη στην Χοιροκοιτία, και η επανάσταση του Κυπρίου δουλοπάροικου ρε (=βασιλιά) Αλέξη.

 

Βλέπε λήμμα: Ρε Αλέξης

 

Η προσπάθεια ανακατάληψης της Αμμοχώστου έγινε στα 1402. Η πόλη βρισκόταν στα χέρια των Γενουατών από την εποχή της βασιλείας του Πέτρου Β’, και συγκεκριμένα από το 1373 οπότε οι Γενουάτες είχαν εισβάλει στην Κύπρο. Στα 1402 διοικητής της Αμμοχώστου ήταν ο Γενουάτης Αντώνιος ντε Κάρκο που, σύμφωνα προς όσα γράφει ο Αμάτι, ήταν ο νονός του βασιλιά Ιανού ο οποίος είχε, όπως ανεφέρθη ήδη, γεννηθεί στη Γένουα. Σύμφωνα προς όσα γράφει ο Λεόντιος Μαχαιράς, ο βασιλιάς Ιανός συνωμότησε με έναν ιερωμένο, κάποιον αδελφό Γρηγόριο, που ήταν πνευματικός του Αντωνίου ντε Κάρκο, να παραδώσει στον Κύπριο βασιλιά την πόλη και σ' αντάλλαγμα να γίνει επίσκοπος Αμμοχώστου. Στη συνωμοσία είχαν αναμειχθεί και αρκετοί άλλοι, μεταξύ των οποίων και ο Πέτρος Μαχαιράς, αδελφός του Λεοντίου Μαχαιρά. Κατασκευάστηκαν κρυφά κλειδιά για τις πύλες της πόλης, κι έγιναν και αρκετές άλλες ετοιμασίες για την κατάληψή της, σύμφωνα προς συνωμοτικό σχέδιο που πρόβλεπε δολοφονία του Αντωνίου ντε Κάρκο από τον αδελφό Γρηγόριο και άνοιγμα των πυλών για να εισέλθουν οι στρατιώτες του Ιανού. Την υστάτη όμως στιγμή το σχέδιο προδόθηκε, οι εντός της Αμμοχώστου συνωμότες συνελήφθησαν και 28 απ’ αυτούς εκτελέστηκαν, κι έτσι η Αμμόχωστος παρέμεινε στα χέρια των Γενουατών.

 

Βλέπε λήμμα: Αμμόχωστος πόλη- Γενουάτες

 

Η προσπάθεια του Ιανού να πάρει την Αμμόχωστο από τους Γενουάτες (οι οποίοι κρατούσαν και την πόλη της Κερύνειας), τον έφερε σε ρήξη μ' αυτούς και οι αψιμαχίες συνεχίστηκαν μέχρι τον επόμενο χρόνο. Το 1403 επεσκέφθη την Κερύνεια ο κυβερνήτης της Γένουας Ζαν ντε Μαινγκραί, ο επονομαζόμενος Μπουσικώ, πρώην στρατάρχης της Γαλλίας, που είχε συνομιλίες με εκπρόσωπο του Ιανού, τον Γεώργιο Μπίλι, οι οποίες και κατέληξαν σε συμφωνία. Οι εχθροπραξίες σταμάτησαν, αλλά οι δυο πόλεις παρέμειναν στα χέρια των Γενουατών. Λίγο αργότερα όμως, ο βασιλιάς Ιανός δοκίμασε πάλι να καταλάβει την Αμμόχωστο. Όπως λέει ο Μαχαιράς, επέβαλε στο λαό ειδικές φορολογίες, μάζεψε χρήματα αλλά έκοψε ο ίδιος κι άλλα, συγκέντρωσε στρατό και πολιορκητικά μηχανήματα και πολιόρκησε την Αμμόχωστο. Η πολιορκία αυτή κράτησε τρία χρόνια αλλά απεδείχθη μάταιη επειδή οι προσβάσεις της πόλης από τη θάλασσα ήταν ανοικτές. Στα 1406 ελύθη η πολιορκία της Αμμοχώστου.

 

Βλέπε λήμμα: Επιδημίες και Ακρίδες

 

Στα 1408 οι Γενουάτες δοκίμασαν να καταλάβουν και τη Λεμεσό, αλλά αποκρούστηκαν. Δυο χρόνια αργότερα, στα 1410, η Κύπρος επλήγη και πάλι από επιδημίες. Ταυτόχρονα, κατά την περίοδο αυτή, το νησί υφίστατο επανειλημμένες επιδρομές ακρίδων, που προκαλούσαν τεράστιες καταστροφές στη γεωργία.

Νέα μεγάλη επιδημία συνέβη στην Κύπρο και κατά το 1419 - 20. Επιδημία ενέσκηψε και κατά το 1421 - 22, κι απ' αυτήν πιθανότατα πέθανε η δεύτερη σύζυγος του Ιανού, βασίλισσα Καρλόττα. Επειδή μάλιστα κι ο ίδιος ο βασιλιάς ασθενούσε σοβαρά, ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει ότι η νεκρή βασίλισσα μετεφέρθη κρυφά έξω από το παλάτι και οι νεκρώσιμες ψαλμωδίες άρχισαν όταν η πομπή απομακρύνθηκε, για να μη αντιληφθεί το γεγονός ο Ιανός. Η Καρλόττα πέθανε στις 15 Ιανουαρίου 1422 και, σύμφωνα προς μια πληροφορία, την ίδια μέρα πέθανε και η μητέρα του Ιανού, η Ελοΐζ ντε Μπρανσγουίκ.

 

Στο μεταξύ, επειδή η Κύπρος εξακολουθούσε ν' αποτελεί μόνιμη βάση εξόρμησης πειρατών και τυχοδιωκτών που λεηλατούσαν, ύστερα από επιδρομές, τα παράλια των γύρω από την Κύπρο χωρών, επανειλημμένες συνομιλίες είχαν γίνει μεταξύ του Ιανού και του σουλτάνου της Αιγύπτου μέσω εκπροσώπων τους. Ο Ιανός δεν μπόρεσε όμως, ή δεν θέλησε, να εμποδίσει τις επιδρομές, κι αυτό στάθηκε η αφορμή για την εισβολή στην Κύπρο των Σαρακηνών. Στις επιδρομές αυτές, εξάλλου, ήταν αναμεμειγμένοι και Κύπριοι ευγενείς και αξιωματούχοι του βασιλείου, που πλούτιζαν από τα λάφυρα.

 

Ο σουλτάνος της Αιγύπτου, που ήταν τότε ο Μελέκ ελ Ασράφ Μπαρσαβάχ, γνωστότερος με το όνομα Μπαρσμπάι (1421 - 1438), έστειλε κατά της Κύπρου στρατό επανειλημμένα: Στα 1424 μικρή δύναμη, που χτύπησε τη Λεμεσό, στα 1425 μεγαλύτερη δύναμη από καράβια και στρατό που χτύπησαν αρχικά την Αμμόχωστο η οποία και παραδόθηκε από τους Γενουάτες, και στη συνέχεια προχώρησαν προς τη Λάρνακα όπου λεηλάτησαν και πυρπόλησαν όλη την γύρω περιοχή μαζί με τα χωριά Κίτι, Δρομολαξιά, Κελλιά, Αραδίππου, Αγρίνου· από εκεί προχώρησαν προς τη Λεμεσό την οποία επίσης λεηλάτησαν, αφού, χωρίς μεγάλη δυσκολία, κατέλαβαν το κάστρο της.

 

Μια αποτυχημένη προσπάθεια του σεΐχη της Δαμασκού (του οποίου το όνομα μας είναι άγνωστο) έγινε την περίοδο αυτή, με σκοπό να επιτευχθεί ειρήνη. Ο Ιανός δεν δέχθηκε ν' ακολουθήσει τις συμβουλές του, παρά την προειδοποίηση ότι ο σουλτάνος της Αιγύπτου ήταν πολύ ισχυρός και αποφασισμένος να καταστρέψει, αν χρειαζόταν, την Κύπρο.

 

Βλέπε λήμμα: Μαμελούκοι και Κύπρος

 

Η μεγάλη επίθεση των Μαμελούκων έγινε το καλοκαίρι του 1426. Ο στρατός τους, αφού συγκεντρώθηκε στη Ροζέττα, έφθασε στο νησί με 180 πλοία κι αποβιβάστηκε στην περιοχή της Αυδήμου. Συναρχηγοί στην εκστρατεία αυτή ήσαν ο Τανγκριβέρ Μωχαμέντ και ο Ινάλ ελ Κακκιμί. Η στρατιωτική τους δύναμη υπερέβαινε τις 3.000 άνδρες και περιελάμβανε Μαμελούκους, Τούρκους και Άραβες. Η Λεμεσός κατελήφθη και πάλι. Ο Ιανός συγκέντρωσε τον δικό του στρατό και κινήθηκε από τη Λευκωσία προς τη Λεμεσό. Είχε ήδη ζητήσει και βοήθεια από τις δυνάμεις της Ευρώπης, που όμως δεν ήλθε: οι μεν Γενουάτες ήσαν εχθροί του, οι δε Βενετοί και λοιποί δεν ήθελαν να χαλάσουν τις εμπορικές και άλλες σχέσεις τους με τον σουλτάνο.

 

Η αποφασιστική μεγάλη μάχη έγινε στην περιοχή της Χοιροκοιτίας την Κυριακή, 7 Ιουλίου 1426 και την περιγράφει παραστατικά στο Χρονικόν του ο Λεόvτιoς Μαχαιράς ο οποίος ήταν και αυτόπτης μάρτυρας, μετέχοντας στη δύναμη του βασιλιά Ιανού. Οι κυπριακές δυνάμεις ηττήθηκαν κι ο ίδιος ο βασιλιάς συνελήφθη αιχμάλωτος κι εστάλη στον σουλτάνο στο Κάιρο.

 

Μετά τη νίκη τους, οι Μαμελούκοι λεηλάτησαν ξανά τη Λάρνακα και στη συνέχεια την ίδια την πρωτεύουσα Λευκωσία. Η βασιλική οικογένεια κατέφυγε στην ισχυρά οχυρωμένη Κερύνεια και γλίτωσε. Οι εισβολείς, αφού πήραν πάρα πολλά λάφυρα καθώς και πλήθος αιχμαλώτων, αναχώρησαν από το νησί.

 

Η καταστροφή αυτή, που συμπλήρωσε τις προηγούμενες από τις επιδρομές, τις πολεμικές επιχειρήσεις του Ιανού κατά των Γενουατών, τις επιδημίες και τις εισβολές των ακρίδων, οδήγησε τους Κυπρίους δουλοπάροικους που ζούσαν σε συνθήκες πλήρους εξαθλιώσεως, σε εξέγερση. Αρχηγός των επαναστατών Κυπρίων χωρικών ήταν ένας Αλέξης που ανακηρύχθηκε βασιλιάς στο Λευκόνοικο. Η επανάσταση φαίνεται ότι ήταν ευρείας κλίμακας κι είχε υποστηριχθεί από τον λαό που εξέλεξε δικούς του αρχηγούς σε πολλά μέρη της Κύπρου (Λεμεσό, Λεύκα, Ορεινή, Περιστερώνα, Μόρφου και, φυσικά, Λευκόνοικο).

 

Στο μεταξύ, ο Ιανός είχε δεχθεί ταπεινώσεις στο Κάιρο: αλυσοδεμένος και καβαλλικεμένος πάνω σ' ένα γαϊδούρι χωρίς σαμάρι, οδηγήθηκε μπροστά στον σουλτάνο και υποχρεώθηκε να γονατίσει και να προσκυνήσει 9 φορές το χώμα που εκείνος πατούσε. Πίσω στην Κύπρο, οι ευγενείς και τα μέλη της βασιλικής οικογένειας προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν την επανάσταση του ρήγα Αλέξη και ταυτόχρονα άρχισαν τις προσπάθειες απελευθέρωσης του Ιανού. Με βοήθεια από την Ευρώπη, η επανάσταση των χωρικών κατεστάλη μετά από 10 περίπου μήνες. Ο ίδιος ο αρχηγός των επαναστατών συνελήφθη αιχμάλωτος. Αφού υπέστη τρομερά βασανιστήρια, εκτελέστηκε στη Λευκωσία στις 12 Μαΐου 1427, την ίδια μέρα που ο βασιλιάς Ιανός έφθασε στην Πάφο από το Κάιρο.

 

Η απελευθέρωση του Ιανού επετεύχθη ύστερα από μεσολάβηση των Ευρωπαίων, οι οποίοι και συνεισέφεραν για να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα λύτρα. Πολλοί Κύπριοι ευγενείς έδωσαν επίσης χρήματα, γιατί η συμφωνία που είχε γίνει, πρόβλεπε καταβολή λύτρων ύψους 200.000 δουκάτων. Ακόμη, έπρεπε η Κύπρος να καταβάλλει στον σουλτάνο ετήσιο φόρο που ανερχόταν σε 5.000 δουκάτα. Ο φόρος αυτός συνέχισε να καταβάλλεται και μετά τον θάνατο του Ιανού, μέχρι και το τέλος της Φραγκοκρατίας. Μαζί με τον Ιανό μπόρεσαν να εξαγοράσουν την ελευθερία τους και μερικοί από τους λοιπούς αιχμαλώτους, των οποίων οι οικογένειες μπόρεσαν να βρουν χρήματα. Άλλοι παρέμειναν αιχμάλωτοι και πουλήθηκαν ως σκλάβοι.

 

Ο Ιανός χαρακτηρίζεται από τον Λεόντιο Μαχαιρά ως σοφός, δυνατός καί ἔμορφος ἄνθρωπος καί καλός... Τις συνεχείς αποτυχίες του, τις δικαιολογεί γράφοντας ότι οι ευγενείς δεν τον άφηναν να κάνει αυτά που ήθελε και τον εμπόδιζαν: ...καί ἡ βουλή του δέν ἀφῆκεν νά ποίσῃ τίς ὄρεξείς του, καί ἐξηλῶνναν τον...

 

Μετά την αιχμαλωσία του από τους Σαρακηνούς, αισθανόταν τρομερά πικραμένος και πγιόν δεν ἐγέλασεν ἀπό τήν πικρίαν του...

 

Ηγέτης με πνευματικές ανησυχίες

 

Ο Ιανός ήταν ένας ηγέτης με πνευματικές ανησυχίες, που μας κληροδότησε και ένα μουσικό έργο, το οποίο εγκωμίασε το 1413 και ο ίδιος ο πάπας Ιωάννης 23ος. Το έργο αυτό του Ιανού είναι μια μουσική σύνθεση αφιερωμένη στον Άγιο Ιλαρίωνα, που διασώζεται στο περίφημο κυπριακό μουσικό χειρόγραφο στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Τουρίνο και το οποίο είχε μεταφέρει, μεταξύ άλλων, μαζί της η θυγατέρα του Ιανού, Άννα, ως προίκα στη Σαβοΐα.

Σύμφωνα με μαρτυρία ενός σύγχρονου χρονικογράφου, ο Ιανός έγραφε και ποίηση. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του στην Αίγυπτο συνέθετε ποιήματα τα οποία μετέφραζε στα αραβικά ένας Κύπριος εγκατεστημένος στο Κάιρο και ο Μαμελούκος σουλτάνος είχε γοητευτεί από την ποίησή του, γεγονός που τον ώθησε να συμπεριφερθεί φιλικά στον αιχμάλωτο βασιλιά και όχι ως να ήταν αιχμάλωτος. 

 

Αφού παρέμεινε στο κρεβάτι, παράλυτος από ημιπληγία για ένα περίπου χρόνο, πέθανε στις 10 Ιουνίου 1432.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια