Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ετερόδοξα μέλη της Εκκλησίας της Αντιοχείας, οπαδοί μιας από τις χριστιανικές θρησκευτικές αιρέσεις του Μονοφυσιτισμού, εκείνοι που ακολούθησαν τη διδασκαλία του Ιάκωβου Βαραδαίου* ή Μπούρντ'άνα, από το όνομα του οποίου παρέμειναν γνωστοί ως Ιακωβίτες. Προέρχονται, όπως και οι Νεστοριανοί, από τον αρχέγονο ανατολικό Χριστιανισμό της Συρίας. Η αίρεσή τους αναπτύχθηκε από τον 6ο μ.Χ. αιώνα, οπότε ο Ιάκωβος Βαραδαίος θεωρήθηκε ως ο επώνυμος ιδρυτής της Ιακωβιτικής Εκκλησίας, επιβάλλοντας την αίρεσή του στη Συρία με την ισχυρή υποστήριξη της αυτοκράτειρας Θεοδώρας η οποία και συνέβαλε στον διορισμό του Βαραδαίου ως επισκόπου Εδέσσης. Στη συνέχεια, ο Βαραδαίος κατέστη ο αναμφισβήτητος αρχηγός των Μονοφυσιτών και, παρ' όλον ότι δεν υπάρχει μαρτυρία για επίσκεψή του στην Κύπρο, ωστόσο τα κηρύγματά του είχαν πλατιά απήχηση τότε στο νησί. Κέντρο του Μονοφυσιτισμού είχε καταστεί, για κάποια χρονική περίοδο, η Αντιόχεια, της οποίας η Εκκλησία επιδρούσε και στην Κύπρο. Η Ιακωβιτική Εκκλησία αριθμεί σήμερα περί το ένα εκατομμύριο μέλη, που ζουν κυρίως στη Συρία, στον Λίβανο, στο Ιράκ, στην Ινδία και στην Αμερική. Ηγέτης της είναι ο πατριάρχης Αντιοχείας που εδρεύει στην πόλη Χομς (αρχαία Έδεσσα) της δυτικής Συρίας.

Οπαδοί της αιρέσεως των Ιακωβιτών απαντώνται στην Κύπρο από τη Βυζαντινή εποχή, όπως εξάλλου υποστηρίζει και ο ντε Μας Λατρί. Όμως από τις αρχές του 13ου αιώνα αυτοί απετέλεσαν κοινότητα, εμφανίζονται δε και Ιακωβίτες επίσκοποι να τους εκπροσωπούν σε συνόδους.

Κατά τον 14ο αιώνα (και συγκεκριμένα κατά το 1335) έχουμε τη σημαντική μαρτυρία του Ιταλού ιερωμένου περιηγητή Ιακώβου ντε Βερόνα (από τη Βερόνα της Ιταλίας) που γράφει ότι επισκέφθηκε μια απόλυτα ελληνική Αμμόχωστο στην οποία όλες οι ξένες κοινότητες (μεταξύ των οποίων οι Αρμένιοι, οι Νεστοριανοί, οι Γεωργιανοί, οι Μαρωνίτες και οι Ιακωβίτες) όχι μόνο μιλούσαν ελληνικά αλλά τελούσαν και τις λειτουργίες τους στην ελληνική γλώσσα.

Ο Le Quien παραθέτει τον ακόλουθο μικρό πίνακα Ιακωβιτών επισκόπων οι οποίοι άσκησαν επισκοπική δικαιοδοσία στην Κύπρο:

1. Πρόκλος (6ος αιώνας). Φέρεται ότι έγινε επίσκοπος μιας κυπριακής πόλης,
2. αφού χειροτονήθηκε από τον ίδιο τον Ιάκωβο Βαραδαίο.
3. Παύλος (;)
4. Αθανάσιος Α'. Κατά το 1264 πήρε μέρος στην εκλογή του Ιγνατίου Γ' ως πατριάρχη των Ιακωβιτών στο μοναστήρι Γαβικαθά.
5. Διονύσιος (;)
6. Αθανάσιος Β'. Περί το 1457.
7. Ιωάννης Μετοχίτης. Αναφέρεται ως επίσκοπος κατά το 1536.
8. Ισαάκ. Αναφέρεται ως επίσκοπος κατά το 1583.

Η παρουσία κοινότητας Ιακωβιτών στην Κύπρο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, μαρτυρείται από διάφορες πηγές. Παρά το ότι δεν υπάρχουν μαρτυρίες, θεωρείται βέβαιο ότι αυτοί βρίσκονταν στην Κύπρο πριν από την περίοδο της κυριαρχίας των Φράγκων, δηλαδή από τη Βυζαντινή εποχή.