Ελληνική Επανάσταση και Κύπρος
Μνήμες και 25η Μαρτίου
Η 25η Μαρτίου είναι και λαμπρή εθνική εορτή, αφού κατά την ίδια ημέρα οι οραματιστές και πρωτεργάτες της αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού από την υπόδουλη Ελλάδα ύψωσαν τη σημαία της επανάστασης στην Πελοπόννησο. Η επιλογή της 25ης Μαρτίου, ημέρα του χαρμόσυνου γεγονότος του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, δεν ήταν ασφαλώς τυχαία. Οι υπόδουλοι Έλληνες με την έναρξη της επανάστασης την ημέρα του Ευαγγελισμού είχαν ακράδαντη πίστη στη μεγαλόχαρη ότι θα ευλογούσε τον ιερό αγώνα. Επιπρόσθετα, φέτος συμπληρώνονται διακόσια χρόνια από την επανάσταση του 1821 και η επέτειος εορτάζεται ήδη από πολλούς φορείς από τους απανταχού Έλληνες, προσδίδοντας ιδιαίτερη αίγλη στην επανάσταση που έφερε την ελευθερία στο υπόδουλο γένος.
Η Κύπρος, το πιο ανατολικό τμήμα του Ελληνισμού, είχε τη σκληρή μοίρα στον εικοστό αιώνα, μετά από επέμβαση της Τουρκίας, να καταληφθεί το βόρειο τμήμα της και να εξακολουθεί να κατέχεται μετά από σχεδόν πενήντα χρόνια. Η σκέψη μας ταξιδεύει, όχι μόνο στον γενέθλιο τόπο μας αλλά και σε δυο σπουδαίες Ελληνίδες λογίες. Η μία με καταγωγή από την Κύπρο, για την οποία υπερηφανευόταν και η άλλη Επτανήσια από την Ζάκυνθο. Η οικογένεια, ωστόσο, του συζύγου της ήταν κυπριακής καταγωγής. Τα ίδια τα μέλη της οικογένειας του συζύγου της δήλωναν ότι οι πρόγονοί τους ήταν Κύπριοι και είχαν καταφύγει στα Επτάνησα μετά την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου (1570-1571).
Η μία λογία, ένθερμη Ελληνίδα οραματίστηκε την ελευθερία της υπόδουλης Ελλάδας και εργάστηκε προεπαναστατικά συσπειρώνοντας απόδημους Έλληνες και άλλους διανοουμένους στη Δύση, με απώτερο σκοπό την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού από το υπόδουλο έθνος. Η άλλη λογία εξέφρασε με τη γραφίδα της τα αισθήματά της όταν πληροφορήθηκε την έκρηξη της επανάστασης του 1821. Δυστυχώς η θαυμαστή αυτή λογία έφυγε από τη ζωή νεωτάτη, μόλις τριανταενός ετών. Το κείμενό της, όμως, αποτελεί ορόσημο όχι μόνο για τα όσα εκφράζει η ίδια στην είδηση της έναρξης της ελληνικής επανάστασης και τι διακαής πόθος υπήρχε μέσα της για την απελευθέρωση της Ελλάδας, αλλά ταυτόχρονα, με μία καίρια φράση της γίνεται υπόμνηση για τον λαμπρό ελληνικό πολιτισμό που βρισκόταν σε χειμερία νάρκη εξαιτίας του γεγονότος ότι η Ελλάδα τελούσε υπό οθωμανική κατοχή. Επιπρόσθετα στο κείμενό της Επτανήσιας λογίας αντικατοπτρίζεται η θέση της γυναίκας στη συγκεκριμένη εποχή. Αποτελεί, δηλαδή, το κείμενό της ένα αδιάσειστο τεκμήριο για την υποβαθμισμένη θέση της γυναίκας ακόμη και εάν ήταν αστή ή καταγόταν από οικογένεια με οικονομική επιφάνεια.
Ο μεταξόσπορος και τα σιτηρά
Πριν αναφερθούμε στις δύο Ελληνίδες λογίες, η σκέψη μας ταξιδεύει και στον γενέθλιο τόπο μας, που όπως αναφέρθηκε πιο πάνω τον στερούμαστε γιατί εξακολουθεί να κατέχεται. Οι μνήμες, ωστόσο παραμένουν ολοζώντανες για τη θρησκευτική και εθνική γιορτή της 25ης Μαρτίου. Η ατμόσφαιρα ήταν άκρως εορταστική με εκκλησιασμό, εκδηλώσεις, καταθέσεις στεφάνων στους νεκρούς ήρωές μας, λόγους και ομιλίες για το 1821, απαγγελίες ποιημάτων αφιερωμένων στη μεγάλη επέτειο ακόμη σχολικές θεατρικές παραστάσεις κ.ά. Μία άλλη ενδιαφέρουσα παλαιά συνήθεια κατά την ίδια ημέρα σχετιζόταν με την εκτροφή του μεταξοσκώληκα. Οι γυναίκες του Ριζοκαρπάσου τέτοια ημέρα, όταν ξημέρωνε η 25η Μαρτίου, έπαιρναν τον μεταξόσπορο και τον έβαζαν σε ένα σακουλάκι μαζί με δυο τρία φύλλα συκαμινιάς (μουριάς) στο στήθος τους, «στον κόρφο τους» και πήγαιναν στην εκκλησία για να «εκκλησιατεί», όπως συνήθιζαν να λένε. Έτσι ο μεταξόσπορος θα ήταν ευλογημένος, όπως και τα φύλλα της συκαμινιάς. Κατά τον μήνα Μάρτιο, ως συνήθως, αρχίζει ο καιρός να θερμαίνεται και τότε εκκολάπτεται και ο μεταξόσπορος. Γνωρίζουμε, άλλωστε, τη σημασία που είχε τότε η εκτροφή μεταξοσκώληκα και γενικά η σηροτροφία αφού ήταν ο μόνος τρόπος να υφάνουν οι γυναίκες με το μετάξι τα ρούχα και τα προικιά τους. Ο ευλογημένος μεταξόσπορος και τα ευλογημένα φύλλα της συκαμιάς, τα οποία έβαζαν μαζί με άλλα στον μεταξοσκώληκα όταν εκκολαπτόταν, που μετέφεραν στο στήθος τους στην εκκλησία θα βοηθούσε, όπως πίστευαν, στην καλή απόδοση μεταξοκλωστής.
Ένα παλαιό, επίσης, έθιμο στο Ριζοκάρπασο, που σχετιζόταν με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου αφορούσε στη γεωργία των σιτηρών. Κατά την ημέρα του Ευαγγελισμού οι κάτοικοι του Ριζοκαρπάσου πήγαιναν στην εκκλησία και μετά πολλοί συνήθιζαν να πηγαίνουν στη θάλασσα, ενώ οι γεωργοί πήγαιναν να δουν τα σιτηρά τους. Πίστευαν ότι αυτή την ημέρα η εορτάζουσα μεγαλόχαρη επιθεωρούσε τα σπαρτά λέγοντάς τους «μικρά μεγάλα ακολουθάτε με» (Μιτσιά μιάλα κλουθάτε μου). Λίγες μέρες μετά την 25η Μαρτίου, τα σπαρτά άρχιζαν να δημιουργούν στάχυα «ξιστράσιαζαν» και οι γεωργοί βλέποντάς τα αντιλαμβάνονταν εάν η εσοδεία των σιτηρών θα ήταν καλή ή κακή.
Οι δύο λογίες με το όνομα Ελισάβετ
Η Ελισάβετ Μαμάκη Chenier, μία από τις πρώτες Ελληνίδες λογίες με καταγωγή από την Κύπρο. Όπως η ίδια διατεινόταν είχε μάλιστα ρίζες από τον φραγκικό βασιλικό οίκο των Lusignan. Πρόκειται για τη μητέρα του γνωστού Γάλλου ποιητή, Ανδρέα Chenier, και στην οποία είναι αφιερωμένος ένας δρόμος στην εντός των τειχών Λευκωσία με παρεφθαρμένο το όνομά της ως οδός Ξάνθης Ξενιέρου. Η λογία αυτή θεωρείται η εμπνεύστρια του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου που είχε συγκροτηθεί από απόδημους Έλληνες λογίους ή εμπόρους ή και Γάλλους λογίους, με πρώτιστο σκοπό την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού από την Ελλάδα. Ενώ είχαμε επισημάνει τότε, πριν από μια δεκαετία, τα σχετικά με το όνομα της λογίας προς τον Δήμο Λευκωσίας για κάποια διόρθωση έστω με μια παρένθεση στο οδωνύμιο με σημειωμένο σωστά το όνομά της ωστόσο από τότε δεν έγινε τίποτα. Ούτε μία επιγραφή από το Δήμο Λευκωσίας, έστω δυο λόγια ποια ήταν αυτή η σπουδαία γυναικεία προσωπικότητα.
Με τον εορτασμό των διακοσίων χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 είναι νομίζω μια ευκαιρία ώστε ο Δήμος Λευκωσίας ίσως και με τη συνεργασία άλλων φορέων η πρωτεύουσα της Κύπρου, μάλλον η Κύπρος, να τιμήσει αυτή τη σπουδαία γυναίκα, που αν και σύζυγος Γάλλου διπλωμάτη δεν έπαψε να εμφορείται από αγάπη στον γενέθλιο τόπο της, να μεγαλώνει τα παιδιά της με αφοσίωση στα ελληνικά ιδεώδη και να αγωνίζεται για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Οι βιογράφοι, άλλωστε, του ποιητή Ανδρέα Chenier, του γιου της Ελισάβετ Chenier, τονίζουν ότι οφείλει στη μητέρα του τη δύναμη της φαντασίας και τη λεπτότητα της σκέψης. Η ίδια η μητέρα του τον είχε επίσης βοηθήσει να ανακαλύψει τη μαγεία του ελληνικού πνεύματος. Εμπνεύστηκε, ως γνωστόν, από τον Όμηρο και τον Θεόκριτο. Υπήρξε και ο ίδιος υπερήφανος για την ελληνική καταγωγή του, όπως αναφέρει ένας βιογράφος του. Ο Ανδρέας Chenier, ακόμη και στους στίχους του αναφέρεται στην καταγωγή του ιδίου και της μητέρας του: «Γιατί ήταν εκεί μια Ελληνίδα / στα πρώτα της νιάτα/ που με γέννησε στις όχθες του Βοσπόρου…».
Η άλλη σπουδαία λογία είναι η Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρινέγκο από τη Ζάκυνθο, ο σύζυγος της οποίας καταγόταν από την Κύπρο, αφού οι πρόγονοί του κατέφυγαν στα Επτάνησα μετά την έξοδο του κυπριακού ελληνισμού προς τη Βενετία και προς τις βενετοκρατούμενες ελληνικές περιοχές. Το σχετικό κείμενο της Μαρτινέγκο από την Αυτοβιογραφία της, όταν πληροφορήθηκε για την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης, την αναδεικνύει ως μια εμμανή ιέρεια λατρείας προς την πατρίδα αφού επιθυμούσε η ίδια, όπως γράφει, να ζωστεί τα άρματα και να σπεύσει να πολεμήσει για την ελευθερία της πατρίδας. Ως λογία, πνευματικός άνθρωπος των αρχών του 19ου αι., έχει επίγνωση σε τι σκότος βυθίστηκε η Ελλάδα, το λικνο του πολιτισμού. στους αιώνες της Τουρκοκρατίας και σημειώνει σχετικά στο κείμενό της ένα εκπληκτικό απόσπασμα, οραματιζόμενη την ελευθερία της πατρίδας της και την ταυτόχρονη επιστροφή των μουσών στη χώρα όπου γεννήθηκαν.
Εύχεται να νικήσουν οι Έλληνες και σημειώνει: «… για να αξιωθώ κι εγώ η ταλαίπωρος να ιδώ στην Ελλάδα επιστρεμμένην την ελευθερίαν και, μαζί με αυτήν, επιστρεμμένας εις τας καθέδρας τους τας σεμνάς Μούσας, από τας οποίας η τυραννία των Τούρκων τόσον και τόσον καιρόν τας εκρατούσε διωγμένας… ».
ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ