Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το θερκό με το κοινό και επιστημονικό όνομα Black whip Snake – Dolichophisjugularis (Linnaeus, 1758) θερκό, Μαύρο φίδι ή Περβολάρης της οικογένειας Κολουβρίδες (Colubridae)είναι ημερόβιο φίδι και αποτελεί ένα από τα 8 φίδια της Κύπρου και ένα από τα μη δηλητηριώδη φίδια της Κύπρου. Το συναντάμε από τα παράλια μέχρι και τις υψηλότερες κορυφές του Τροόδους με εξάπλωση σε ολόκληρην την Κύπρο.

Αποτελεί το μεγαλύτερο σε μήκος φίδι της Κύπρου αλλά και της Ευρώπης, με μήκος που φτάνει περίπου τα τρία μέτρα, αλλά στην Κύπρο πολύ σπάνια συναντάς ένα θερκό με τόσο μεγάλο μέγεθος, λόγω του ανελέητου σκοτωμού τους από τους ανθρώπους που δεν τα αφήνουν να ζήσουν αρκετά για να πάρουν το τελικό τους μέγεθος. Η φοβία των Κυπρίων, γενικά, για τα φίδια και οι διάφοροι μύθοι που κυκλοφορούν έχουν ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να σκοτώνουν αυτά τα υπέροχα και ωφέλιμα ζώα. Ένας αναληθής και γελοίος μύθος που κυκλοφορεί στην Κύπρο και που, δυστυχώς, οι πλείστοι τον πιστεύουν λέει ότι αν ενοχλήσεις ένα θερκό αυτό δένεται κόμπο και αρχίζει να σε χτυπά σαν μαστίγιο, και, μάλιστα, οι περισσότεροι από αυτούς που διηγούνται αυτόν τον γελοίο μύθο, για να γίνουν πιστευτοί, λένε ότι αυτή η συμπεριφορά του θερκού έτυχε στους ίδιους ή το είδαν να συμβαίνει σε κάποιον άλλο. Ένας άλλος, επίσης, αναληθής μύθος λέει ότι οι παλιοί διατηρούσαν θερκά στα περιβόλια τους για να τρώνε τα βλαβερά τρωκτικά που τους έκαναν μεγάλες ζημίες και μάλιστα για να διατηρούν συνεχώς τα θερκά στα περιβόλια τους τους έβαζαν δοχεία με γάλα για να πίνουν. Στην πραγματικότητα, τα θερκά δεν πίνουν γάλα και ούτε μένουν συνεχώς στον ίδιο τόπο, αλλά συνεχώς μετακινούνται για εξεύρεση τροφής. Από αυτόν τον μύθο πήρε και το όνομα Περβολάρης. Το θερκό ποτέ δεν επιτίθεται στον άνθρωπο, εκτός αν απειληθεί. Για να δαγκώσει κάποιον πρέπει να το πατήσει κατά λάθος ή να προσπαθήσει να το πιάσει. Εάν στριμωχτεί κάπου και δεν έχει τρόπο διαφυγής παίρνει αμυντική στάση σηκώνοντας το κεφάλι βγάζοντας νευρικά τη γλώσσα έξω, συρίζοντας, για να σε φοβίσει και να απομακρυνθείς από κοντά του. Εάν έχει τρόπο διαφυγής με τη θέα ενός ανθρώπου θα εξαφανιστεί σε κλάσματα δευτερολέπτου. Εάν δείτε ένα θερκό στην αυλή σας το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να το αγνοήσετε και πολύ πιθανόν να μην το ξαναδείτε. Εάν μπει μέσα στο σπίτι σας μην το σκοτώσετε, αλλά να ειδοποιήσετε την Πυροσβεστική και θα σας δώσει τα τηλέφωνα ειδικών για να το απομακρύνουν.

Παρά τον ανελέητο σκοτωμό τους από τους Κύπριους, ο πληθυσμός τους ευτυχώς βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα. Μπορώ να πω ότι ο πληθυσμός των θερκών στην Κύπρο είναι κατά πολύ μεγαλύτερος από όλα τα άλλα είδη φιδιών της Κύπρου. Το 95% των κλήσεων στην Πυροσβεστική για απομάκρυνση φιδιών από σπίτια, αυλές και άλλα υποστατικά, πρόκειται για ακίνδυνα θερκά.

Πολύ ωφέλιμα

Τα Θερκά αλλά και όλα τα φίδια είναι πολύ ωφέλιμα για τη γεωργία, καθώς ένα μεγάλο μέρος της διατροφής τους αποτελείται από τρωκτικά (κυρίως νυφίτσες), τα οποία προκαλούν πολλές αρρώστιες και ανυπολόγιστες ζημιές στον άνθρωπο. Έτσι κρατούν τις ισορροπίες της φύσης. Εκτός από τρωκτικά τρέφονται, επίσης, με άλλα μικρά θηλαστικά, με σαύρες, πουλιά, βατράχους, άλλα φίδια, ακόμα, και με φίνες. Υπάρχει ακόμα και έντονος κανιβαλισμός μεταξύ τους, δηλαδή τρώνε και φίδια του δικού τους είδους (το μεγάλο τρώει το μικρότερο).

Τα θερκά αλλά και όλα τα φίδια ζευγαρώνουν τέλος της άνοιξης αρχές καλοκαιριού και γεννούν τα αβγά τους μέσα καλοκαιριού και εκκολάπτονται το φθινόπωρο. Γεννούν αναλόγως του μεγέθους τους μέχρι και 20 μακρουλά μεμβρανοειδή αυγά σε τρύπες, λαγούμια, σχισμές βράχων, κάτω από μεγάλες πέτρες και άλλα αντικείμενα, τα αυγά εκκολάπτονται με τη θερμοκρασία και υγρασία του περιβάλλοντος σε περίπου 2 μήνες. Τα εκκολαπτόμενα μικρά θερκά είναι σε θέση να επιβιώσουν μόνα τους και τρέφονται, κυρίως, με μικρές σαύρες μέχρι να μεγαλώσουν και να μπορούν να φάνε πιο μεγάλα θηράματα. Στο ζευγάρωμά τους είναι ακίνητα με ενωμένα τα σώματά τους. Πολλές φορές βλέπουμε δύο φίδια να συμπεριφέρονται παράξενα, να τυλίγονται μεταξύ τους και να ανασηκώνονται από το έδαφος σαν να χορεύουν. Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι αυτό που βλέπουν είναι μια ιεροτελεστία ζευγαρώματος, αλλά αυτό είναι λάθος, στην πραγματικότητα αυτό που βλέπουν είναι μια φιλονικία μεταξύ δύο αρσενικών για εδαφική επικράτεια. Η μάχη αυτή δεν είναι βίαια και έχει ως αποτέλεσμα την επικράτηση του πιο δυνατού και τη φυγή του αδύνατου.

Πρόκειται για πολύ γρήγορα και ευκίνητα φίδια και έχουν την ικανότητα να αναρριχώνται με μεγάλη ευκολία σε ανώμαλους τοίχους, ξερολιθιές, γκρεμούς, ακόμα και σε δέντρα. Μια φορά μου ζητήθηκε να απομακρύνω ένα θερκό από την ταράτσα μιας τετραώροφης πολυκατοικίας στην καρδιά της Λευκωσίας, ενώ μια άλλη φορά από ένα πανύψηλο δέντρο σε αυλή σπιτιού.

Το χρώμα των νεαρών θερκών διαφέρει από τα ενήλικα. Από την εκκόλαψη και μέχρι τριών χρονών, τα θερκά έχουν πρασινωπό χρώμα με καφετιά στίγματα, μετά τα τρία χρόνια αποχτούν σταδιακά το γυαλιστερό μαύρο χρώμα, το μαύρο χρώμα το έχουν στο πάνω μέρος ενώ η κοιλιά τους είναι άσπρη. Πολλοί δεν το γνωρίζουν αυτό και με την θέα ενός νεαρού θερκού πιστεύουν ότι πρόκειται για άλλο είδος φιδιού.

Τα θερκά όπως και όλα τα είδη φιδιών αλλάζουν το δέρμα τους αρκετές φορές τον χρόνο. Σκοπός της αλλαγής του δέρματος είναι για να μπορέσουν να μεγαλώσουν, επίσης με την αλλαγή του δέρματος απαλλάσσονται από τυχόν παράσιτα, γδαρσίματα και σημάδια από επουλωμένες πληγές. Η διαδικασία αλλαγής του δέρματος δεν γίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη, αλλά διαρκεί μερικές μέρες. Περίπου 6 με 7 μέρες πριν από την αλλαγή του δέρματος, τα μάτια του φιδιού γίνονται ολόασπρα από την αποκόλληση του δέρματος από τα μάτια, με αποτέλεσμα το φίδι να μην βλέπει καθόλου, βρίσκει ένα ασφαλές μέρος και κουλουριάζεται μέχρι να έρθει η ώρα της αλλαγής, κατά την αλλαγή τρίβεται πάνω σε ξύλα ή πέτρες και το δέρμα αρχίζει να βγαίνει σιγά-σιγά από το κεφάλι μέχρι την ουρά ολόκληρο. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, το φίδι είναι ευάλωτο σε θηρευτές και, επίσης, δεν τρέφεται καθόλου. Το αλλαγμένο δέρμα των φιδιών στην Κύπρο το ονομάζουν φόρεμα, ντύμα, πετσιά ή μαδέρι της κουφής.

Σαν να κλαίνε

Να αναφέρω μια παράξενη συμπεριφορά του είδους αυτού, που δεν έχω παρατηρήσει σε άλλο είδος φιδιού, αλλά ούτε αναφέρεται σε καμία βιβλιογραφία. Εντόπισα ένα μεγάλο θερκό στον πάτο ενός πηγαδιού με βάθος περίπου 8 μέτρα μέσα στο νερό, στην προσπάθειά μου να το σώσω παρατήρησα ότι το φίδι κάθε λίγη ώρα άνοιγε το στόμα και έβγαζε ένα λεπτό ήχο σαν κλάμα, μετά από αρκετά χρόνια απομάκρυνα ένα θερκό από σπίτι και το τοποθέτησα σε μια ειδική σακούλα, μέχρι να το απελευθερώσω το άκουσα αρκετές φορές να βγάζει τον ίδιο ακριβώς ήχο με το φίδι του πηγαδιού. Είναι εκπληκτικό, όταν εγκλωβιστούν κάπου και δεν έχουν τρόπο διαφυγής βγάζουν ήχους απελπισίας σαν να κλαίνε.

Εχθροί των θερκών στην Κύπρο, εκτός από τον άνθρωπο, είναι τα αρπακτικά πουλιά, οι γάτοι, οι αλεπούδες και όταν είναι σε πολύ νεαρή ηλικία τα τρώνε άλλα είδη φιδιών, οι σκαντζόχοιροι και όσο και να σας φαίνεται παράξενο οι νυφίτσες (όταν το θήραμα γίνεται θύτης).

Τα θερκά εκτός από την Κύπρο

Τα συναντάμε στην Ελλάδα, Μάλτα, Τουρκιά, Ισραήλ, Ιορδανία, Συρία, Κουβέιτ, Λίβανο, Ιράκ και Ιράν. Στη Συρία, στα καταστήματα κατοικίδιων, πουλάνε τα θερκά και τα νερόφιδα κατά εκατοντάδες.

Τα θερκά προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΚ, καθώς και τον κυπριακό Νόμο 153(Ι)2003 που προνοούν πολύ αυστηρά πρόστιμα όταν τα σκοτώσεις.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ