Παναγία Θεοτόκος, Κυθρέα
Στο νοτιοδυτικό άκρο της Κυθρέας βρίσκεται το μοναστήρι της Θεοτόκου με κτίρια σε σχήμα Π και στο βάθος, στην ανατολική πλευρά, τη μικρή μονόκλιτη εκκλησία που στη σημερινή της μορφή δεν φαίνεται παλαιότερη του 18ου αιώνα. Πότε ιδρύθηκε το μοναστήρι της Θεοτόκου είναι άγνωστο. Άγνωστη επίσης είναι η ιστορία του. Το 1771 κατασκευάσθηκε (ἐλαξεύθη καί ἐχρυσώθη) σύμφωνα με επιγραφή στην ποδιά του εικονοστασίου κάτω από την εικόνα της Θεοτόκου, το εικονοστάσιο προτροπῇ του αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου και με δαπάνη του διερμηνέα Χατζηιωσήφ. Τότε, σύμφωνα με την ίδια επιγραφή, κατασκευάσθηκαν η ξυλόγλυπτη επιχρυσωμένη Αγία Τράπεζα και ο άμβωνας. Ταυτόχρονα έγιναν και οι εικόνες του Χριστού, του αγίου Βασιλείου και του αγίου Παντελεήμονος και το Δωδεκάορτον από τους ζωγράφους Νεκτάριο πρωτοσύγκελλο και τους μαθητές του Λεόντιο, Φιλόθεο και Φιλάρετο με δαπάνη του επιτρόπου της μονής Κωνσταντίνου. Όπως φαίνεται από την επιγραφή αυτή, το μοναστήρι δεν είχε τότε μοναχούς.
Η εκκλησία του μοναστηριού φαίνεται ότι έπαθε, άγνωστο από ποιο λόγο, ζημιές και κινδύνευε να καταρρεύσει, αν πιστέψουμε το ενοικιαστήριο έγγραφο του 1844 με το οποίο ο αρχιεπίσκοπος Ιωαννίκιος παραχωρεί το μοναστήρι και τα κτήματά του στον μοναχό Χαρίτωνα, διδάσκαλο της Αλληλοδιδακτικής Σχολής Λευκωσίας, με την προϋπόθεση να αναλάβει να ανοικοδομήσῃ ἐκ βάθρων την εκκλησία και να συμπληρώσει τα ημιτελή μοναστηριακά κτίρια. Έτσι, βασικά τα μοναστηριακά κτίρια είναι του 19ου αιώνα, αν και το ισόγειο ίσως να είναι του 18ου αιώνα. Δεν φαίνεται όμως να ακριβολογεί το έγγραφο του 1844 ότι ο Χαρίτων ανοικοδόμησε εκ βάθρων την εκκλησία. Πιθανόν να έκαμε κάποιες επισκευές.
Στην εκκλησία του μοναστηριού της Θεοτόκου, εκτός από το ωραίο ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο του 18ου αιώνα, σώζονταν εικόνες πολύ παλαιότερες: μια από τις εικόνες αυτές, εκείνη της Παναγίας μέσα σε διακοσμημένο πλαίσιο. Τόσο η εικόνα, όσο και το πλαίσιο είναι βενετσιάνικης τέχνης και μπορούν να χρονολογηθούν στον 16ο αιώνα. Στον 16ο αιώνα (1561) χρονολογείτο και μια εικόνα της αγίας Μαύρης με αρκετή δυτική επίδραση. Στο μοναστήρι σώζονταν και δυο εικόνες του γνωστού Κρητικού ζωγράφου ιερέα Εμμανουήλ Τζάνε Μπουνιαλή, μια του Χριστού και μια της Παναγίας. Και οι δυο αυτές εικόνες είναι έργα της τελευταίας φάσης της δουλειάς του Τζάνε και χρονολογούνται στα 1680. Οι δυο αυτές εικόνες είχαν μεταφερθεί λίγο πριν από την τουρκική εισβολή του 1974 στο μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνος για συντήρηση. Οι εικόνες αυτές βρίσκονταν εκεί όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν το μοναστήρι. Τόσο αυτές όσο και τις άλλες που είχαν παραμείνει στο μοναστήρι της Θεοτόκου στην Κυθρέα τις εξαφάνισαν οι Τούρκοι.