Ποδήλατο

Τα πρώτα ποδήλατα στην Κύπρο

Ποδήλατο είναι είδος μεταφορικού μέσου, δίτροχο ή και τρίτροχο όχημα, που κινείται καθώς ο αναβάτης του χρησιμοποιεί τη μυϊκή δύναμη των ποδιών του. Η ετυμολογία είναι ελληνική και προέρχεται από τις λέξεις Πους (πόδι) -ελαύνω (ωθώ σε κίνηση, κινώ). Στην Κύπρο χιουμοριστικά ονομαζόταν και ξυλάππαρος.

H 3η Ιουνίου έχει οριστεί από τον ΟΗΕ ως Παγκόσμια Ημέρα Ποδηλάτου (World Bicycle Day). Η απόφαση ελήφθη στις 12 Απριλίου 2018 από την γενική συνέλευση του διεθνούς οργανισμού, κατόπιν μιας διεθνούς εκστρατείας από τους λάτρεις του ποδηλάτου.

Ο εφευρέτης

Εφευρέτης του ποδηλάτου θεωρείται ο Γερμανός βαρώνος Καρλ φον Ντράις καθώς σχεδίασε και κατασκεύασε το 1817 την draisienne2 μια πρώιμη μορφή ποδηλάτου χωρίς πετάλια, σχεδόν εξ' ολοκλήρου φτιαγμένη από ξύλο. Μη διαθέτοντας πετάλια, ο αναβάτης την έθετε σε κίνηση σπρώχνοντας με τα πόδια του προς τα πίσω. Η κατασκευή του Ντράις έγινε γνωστή και ως hobby-horse3 αντανακλώντας την πεποίθηση των οπαδών της ότι θα αντικαθιστούσε το βασικό μεταφορικό μέσο του 19ου αιώνα, το άλογο. Το 1819, τα "hobbyhorses" εμφανίστηκαν στους δρόμους της Βοστόνης και της Νέας Υόρκης.

Το 1839, ο Σκωτσέζος σιδηρουργός Κιρκπάτρικ Μακμίλαν σχεδίασε την velocipede βελτιώνοντας την κατασκευή του Φον Ντράις, εισάγοντας τη χρήση των πεταλιών, συνδεδεμένων με ράβδους με τον οπίσθιο τροχό. Με αυτό τον τρόπο, ο αναβάτης δεν ήταν πλέον αναγκασμένος να φέρνει τα πόδια του σε επαφή με το έδαφος, κάτι που περιόριζε σημαντικά την ταχύτητα του οχήματος. Είκοσι χρόνια αργότερα, το 1860, ο Γάλλος Πιέρ Μισώ άλλαξε το σχέδιο της velocipede, συνδέοντας τα πετάλια απευθείας με τον μπροστινό τροχό. Αργότερα, ο Μισώ εισήγαγε τη χρήση συμπαγούς καουτσούκ στους τροχούς, δείχνοντας ουσιαστικά το δρόμο προς τα γνωστά στις μέρες μας λάστιχα. Το 1870 οι Βρετανοί Τζέιμς Στάρλεϋ και Γουίλλιαμ Χίλμαν σχεδιάζουν ένα ποδήλατο με αρκετά μεγαλύτερο μπροστινό τροχό. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνουν την εκπληκτική, για την εποχή, ταχύτητα των 24 χλμ/ώρα. Το μοντέλο που κατασκεύασαν ονομάστηκε ariel4 και ήταν το πρώτο ποδήλατο εξ' ολοκλήρου κατασκευασμένο από μέταλλο.

Τα επόμενα χρόνια, μια σειρά ενδιαφέρουσων ιδεών και εφευρέσεων εφαρμόστηκαν στο ποδήλατο, βελτιώνοντας το συνεχώς: η μετάδοση κίνησης μέσω αλυσίδας, η χρήση ταχυτήτων, τα φρένα, ο "κούφιος" σκελετός, το "δυναμό" και η σαμπρέλα αποτελούν τις πλέον χαρακτηριστικές αυτών των εφευρέσεων. Για παράδειγμα, μετά την εισαγωγή της αλυσίδας και των ταχυτήτων, δεν υπήρχε η ανάγκη ένα ποδήλατο να διαθέτει μεγάλου μεγέθους μπροστινό τροχό προκειμένου να κατορθώνει μεγάλες ταχύτητες. Έτσι, το 1885 είναι η χρονιά που κατασκευάζεται το μοντέλο rover8, που συχνά χαρακτηρίζεται ως το πρώτο σύγχρονο ποδήλατο. Κατασκευαστής του ήταν ο Τζον Κεμπ Στάρλεϋ.

Εισαγωγή του ποδηλάτου στην Κύπρο

Οι Βρετανοί εισήγαγαν τα πρώτα ποδήλατα στην Κύπρο το 1890. Αρχικά, τα ποδήλατα θεωρούνταν πολυτελή είδη, καθώς οι περισσότεροι ντόπιοι δεν μπορούσαν να τα αντέξουν οικονομικά. Με τη βελτίωση όμως των δρόμων και τη μείωση της τιμής τους, τα δίκυκλα άρχισαν να γίνονται ένα πολύ κοινό θέαμα στην πόλη. Το 1945, η δασκάλα Ναφία Μιχαηλίδη οδήγησε μια ομάδα γυναικών που έγιναν οι πρώτες Κύπριες γυναίκες που οδήγησαν ποδήλατο στο κοινό και κατέστρεψαν σταδιακά τα υπάρχοντα στερεότυπα φύλου.

Είναι χαρακτηριστική η αναφορά του Στρατή Μυριβήλη (επισκέφτηκε την Κύπρο το 1947, το 1952 και τον Μάρτιο του 1959), στο ταξιδιωτικό βιβλίο «Απ΄την Ελλάδα» όπου περιγράφει απολαυστικά την Κύπρο στα χρόνια του ΄40 και του ΄50 λίγα χρόνια πριν την έναρξη του αντιαποικιακού αγώνα. Περιγράφει την ποδηλατοκρατούμενη Κύπρο και τους βιρτουόζους ποδηλάτες των τεσσάρων και πέντε ετών. Κάποιοι από αυτούς θα χαρακτηρίζονταν σε λίγα χρόνια από τις αποικιακές μυστικές υπηρεσίες ως «ειδικά εκπαιδευμένοι καταδρομείς αφικόμενοι εις Κύπρο για καταδρομικές επιχειρήσεις και περιπετειώδεις διαφυγές με ποδήλατο». Σε μια από τις επισκέψεις του όπου έδωσε διαλέξεις στη Λευκωσία σημειώνει ότι, "έξω από τις αίθουσες ήταν περίπου 600 ποδήλατα".

Το εμπόριο ποδηλάτων άρχισε αμέσως μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και εξελίχθηκε σε μια κερδοφόρα ενασχόληση εισαγωγής καινούργιων και επιδιόρθωσης μεταχειρισμένων ποδηλάτων.

Ένας από τους πρώτους εισαγωγείς ποδηλάτων στην Κύπρο ήταν ο Μανώλης Κυριακίδης,

ο οποίος διατηρούσε κατάστημα στη Λεμεσό. Διαφήμιση στην εφημερίδα «Δημοκράτης» τον Απρίλιο του 1948 αναφέρει «Μόνο με μία λίραν προκαταβολή και το υπόλοιπο με δόσεις. Μπορείτε να αποκτήσετε το δικό σας καινουργιές ποδήλατο «κομπλήτ». Παρά του κ. Μανώλη Γεωργιάδη (Ποδηλατά) Οδός Γεωργίου του Στ’, Νο 82 Λεμεσός».

Το ποδήλατο αποτελούσε το κύριο μέσο μεταφοράς των Κυπρίων μέχρι και τη δεκαετία του 1970, οπότε και αντικατέστησε τα γαϊδούρια και τα κάρα, ως μεταβατικό μέσο πριν από τα αυτοκίνητα.

» Παλια και νέα μεταφορικα μέσα: Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος-Αρχείο ΡΙΚ

Κύπριος ποδηλάτης- χρυσός ολυμπιονίκης

Στην Ελλάδα το πρώτο ποδήλατο εισήχθηκε το 1885, ενώ το 1890, τη χρονιά ίδρυσης της Διεθνούς Ποδηλατικής Ομοσπονδίας, έγιναν οι πρώτοι ποδηλατικοί αγώνες.

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 οι ποδηλάτες Αριστείδης Κωνσταντινίδης, Κύπριος από το Λευκόνοικο και Γεώργιος Παρασκευόπουλος, αγωνίζονται για την Ελλάδα. Ο Παρασκευόπουλος αγωνίστηκε στον αγώνα 12 ωρών και στον αγώνα δρόμου. Ο Αριστείδης Κωνσταντινίδης κέρδισε την πρώτη θέση στον αγώνα ποδηλασίας δρόμου 87 χλμ που διεξήχθη στην διαδρομή Αθήνα – Μαραθώνας.

Εν αρχή επικίνδυνα

Όταν το 1890 ο δικηγόρος, βουλευτής, και από τους πρώτους βιομηχάνους της πόλης, Ιωάννης Φ. Κυριακίδης (ο επιλεγόμενος και «λευκός πολιτευτής» λόγω του έντιμου πολιτικού του βίου), εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Λεμεσό ασκώντας το επάγγελμα του δικηγόρου, έφερε από το εξωτερικό στην πόλη, ίσως και στην Κύπρο, το πρώτο ποδήλατο, μεγάλη εντύπωση προκαλούσε το πρωτοφανές θέαμα στους συμπολίτες του, ενίοτε και πανικό αφού οι Τούρκοι της πόλης στη θέα του έτρεχαν να κρυφτούν αποκαλώντας το «σεϊττάν αραμπασί»!

Χαρακτηριστικό είναι δημοσίευμα της εφημερίδας «Χρόνος» της Λεμεσού ημερομηνίας 29 Ιουλίου 1937. Κάτω από τον τίτλο «ΠΟΔΗΛΑΤΑ!» (με θαυμαστικό) στην τακτική στήλη «Από όσα βλέπω» και υπογραμμένο από τον «ΦΑΡ», που ήταν το ακρώνυμο του δημοσιογράφου Αντώνη Φαρμακίδη (ο οποίος ζούσε τότε στη Λεμεσό), διαβάζουμε τα εξής: «Τα ποδήλατα κατάντησαν στην πόλιν μας δημόσιος κίνδυνος Νο 1. Οι πεζοί δεν μπορούν πια να ξεμυττίσουν στους δρόμους. Απαγορεύεται. Θα τους μπλοκκάρουν αμέσως οι κατά κανόνα βιαστικοί ποδηλατισταί, οι οποίοι μας υπενθυμίζουν έτσι ότι ευρισκόμεθα εις… τον αιώνα της ταχύτητος!»

Κάθε μέρα διαβάζουμε και κάτι παρόμοια : «Χθες, περί την μεσημβρίαν ο εκ του δείνα μέρους Κώστας Ηρακλέους παρεσύρθη υπό ποδηλάτου και ετραυματίσθη εις διάφορα μέρη του σώματος, μεταξύ δε άλλων υπέστην και εξάρθρωσιν της δεξιάς χειρός. Ο τραυματισθείς μετεφέρθη εις το εν τη πόλει μας Κυβερνητικόν Νοσοκομείον. Αλλά δεν είναι μόνον ο σωματικός κίνδυνος. Κινδυνεύομεν και ψυχικώς.»

Σατιρικό ποίημα

Ο πρακτικός ιεροκήρυξ όπως αποκαλούσε τον εαυτό του, ο Ιωάννης Μελάρης έγραψε μια έμμετρη κριτική για τις γυναίκες που ποδηλατούσαν την εποχή εκείνη:

«Πολλές πας το ποδήλατον τρέχουν ξυκλατσομένες

Τζιε φαίνουνται οι ζάμπες τους άσπρες, πομαβρισμένες,

Τζείνες έν πριν της εντροπής φαίνεται γεννημένες.

Δεν ήν κατάστασις αυτή μέσα στην κοινωνίαν

Διότι δειούν στους ευσεβείς πολλύν ψυχωζημίαν.

Στον κόσμον συσχετίζεται ως μιάν επιδημίαν.

Σαν τον καρκίνον δηλαδή πον έχει θεραπείαν

Και η σεβαστή κυβέρνησις πρέπει να επιβλέψη

Σε τούτον το φαινόμενον να τους απαγορεύση.»

Το σχόλιο του Αντώνη Φαρμακίδη κλείνει ως εξής:
«Δεν αμφιβάλλουμε ότι η Κυβέρνησις αυτή τη φορά θα σπεύση να λάβη τα μέτρα της και να επιβλέψη σε τούτον το φαινόμενον». Έχουμεν όμως την γνώμην ότι και η εκκλησία έχει καθήκον να επέμβει. Διότι, συμφωνούμεν με τον πιό πάνω συμπολίτην μας ότι οι «ξεκλατσωμένες, με τες ζάμπες του τες άσπρες πομαβρισμένες» δίδουν στο ευσεβές κοινό «πολλήν ψυχοζημίαν. ΦΑΡ.»

Πηγές: